Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. ―SƏYAVUġ‖
245
Azğınlar edər hökmünü icra. Layiqmi durub seyr edəyim mən, Bir gün belə çıxmam bu şəhərdən! Anton deyil azğın, deyil alçaq, Acizlərə yardım dilər ancaq.
Satqın Şakro Antonun məqsədini öyrənib, onun bol- şevik təşkilatına üzv olduğunu knyaza bildirir. Knyaz Antonu güllə ilə vurub yaralayır. Lakin Anton tezliklə sağalıb, daha böyük bir əzm ilə mübarizəyə qoşulur. İnqilab cəbhəsi qalib gəlir. Knyaz öz ailəsi, qızı Lena, arvadı Jasmen və dayısı Solomon ilə kapitalist ölkələrinə, Almaniyaya qaçır. Əsərin son səhnələrində biz knyazı Berlində, müha- cirətdə görürük. O burada tək deyildir. Rusiyada inqi- labın qələbəsindən sonra çox belə knyazlar mühacirətə qərar vermişdir. İnqilab düşməni Şakro da buradadır. Bunların hamısı səfil, dilənçi kökünə düşmüşlər. Altmış yaşlı knyaz da bu səfillərdən biridir. Onun qızı Lena Berlin kafe-şantanlarında rəqqasəlik edir. Knyazın ucundan doğma Gürcüstandan ayrı düşmüş Jasmenin də halı acınacaqlıdır. Yeni Sovet Gürcüstanı üçün sənaye alətləri almaq məqsədilə Berlinə göndərilmiş Anton köhnə dostlarla qarşılaşır. İndi Anton bir sənaye müəssisəsinin mühəndisi, onun anası Marqo isə uşaq evində yetim- lərin anasıdır. Anton knyaza nifrət etsə də, Lena və Jasmenin halına acıyır. Gürcü gözəllərinin Berlin kafe- şantanlarında azğın əksinqilabçılara, qudurğan hərbcu zabitlərə qulluq etməsi onun vətənpərvərlik qüruruna toxunur. O, qadınlara azad Gürcüstana qayıtmağı, orada vətənə xidmət göstərməyi təklif edir və gözəl səsi olan Lenaya deyir:
246
Bir duşün sən nə idin, şimdi nəsin? Bu gözəl, dadlı, məlahətli səsin Bir əməldir ki, verir ruha qida. Sən bu sənətlə əgər yurdunda Oxşasan zövqünü şən gürcülərin, Daha məqbul olur əlbət hünərin. Lakin knyazın vəhşiliyi Antonun bu məqsədinə mane olur. Gürcü inqilabçılarının qorxusundan baş götürüb vətəndən qaçan Knyaz Berlində də fəhlələrin 1 May nümayişinə rast gəlir. Burada da inqilab nəğmələrini eşidib bir daha sarsılır və hiss edir ki, dünyanın harasına getsə, onun üçün qurtuluş yoxdur, köhnə ağalığı geri qayıtmayacaqdır. İndi knyaz artıq ağlını itirmiş, dəli knyazdır. O özünü ―qeysər‖ hesab edir. Finalda knyaz vəhşicəsinə Jasmeni, sonra da özünü öldürür. Bu dramda Cavid inqilabçılar cəbhəsinin işindən, fəaliyyətindən daha çox Jasmen və Lenanın faciəsinə, əksinqilab cəbhəsinin rəzalətlərinə yer vermişdir. Bu da, bir tərəfdən, ondan irəli gəlirdi ki, dramaturq əsasən əksinqilabın məğlubiyyətini və miskin
aqibətini göstərmək istəmişdir. Mövzu cəhətindən ―Knyaz‖ dramı ilə ―Azər‖in ən məzmunlu parçalarından olan və şairin kapitalizm quruluşuna, burjua əxlaqına qarşı kəskin nifrətini əks etdirən ―Azad əsirlər‖ və ―Mühacirlər yuvası‖ əsərləri arasında yaxın cəhətlər çox idi. Bu aydın göstərirdi ki, Berlinə etdiyi səfər Caviddə ümumiyyətlə burjua cəmiyyətinə və kapitalist ölkələrə qaçıb, imperialist burjuaziyasının himayəsinə sığınan vətən xainlərinə qarşı nifrəti daha da gücləndirmişdir. Cavidin ―Knyaz‖ dramı marksist tənqidi tərəfindən çox müsbət qarşılanmışdı. ―Topal Teymur‖a görə Cavidi kəskin tənqid edən Mustafa Quliyev 1929-cu ildə 247
―İnqilab və mədəniyyət‖də nəşr etdirdiyi bir məqaləsində yazırdı ki, ―nəhayət, Azərbaycan şairi Hüseyn Cavid bizim inqilab qatarımıza oturdu... Ağır, çətin ağrıdan sonra şuralar Gürcüstanında inqilab hadisələrini az-çox təsvir edən yeni bir pyes doğdu‖. Tənqidçi Cavidin Azərbaycan əməkçilərinin həyatından və mübarizəsindən yeni əsərlər yazacağına şübhə etmədiyini göstərib yazırdı ki, ―Cavid inqilabi yaş a yışım ızı həqiqi surətdə təsvir etməyə başlamalıdır. Hüseyn Cavid dəli knyazlardan dəli xanlara keçməli, inqilabi türk həyatını, Azərbaycan əməkçilərinin mübarizəsini təsvir etməlidir‖. 1
1933-cü ildə H.Mehdi də ―Ədəbi qeydlər‖ məqalə- sində ―Knyaz‖ı müsbət qiymətləndirib yazırdı ki, ―Cavid ―Knyaz‖da proletar inqilabına doğru gəldiyini ifadə edir... menşeviklərin çirkin simasını açaraq göstərir‖ 2 .
fikirdə idi. Cabbarlı yazırdı ki, ―Knyaz‖ pyesi Hüseyn Cavidin böyük nailiyyətidir. ―Knyaz‖ Cavidin sovet məfkurəsinə tam yaxınlaşdığını göstərən bir əsərdir. Bir cəhəti də mütləq qeyd etmək lazımdır ki, bu pyesdə Cavidin dili əvvəlki pyeslərinə görə çox sadə və anlaşıqlıdır‖ 3 .
3. ―SƏYAVUġ‖
1932-1933-cü illərdə bütün mədəni dünya Şərqin böyük şairi Firdovsinin 1000 illiyini qeyd etməyə hazırlaşırdı. Sovet Azərbaycanında da Firdovsi yubileyinə ciddi hazırlıq gedir, şairin əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilirdi. Şərq ədəbiyyatı ilə yaxşı tanış olan Cavid bu min illik
1 ―İnqilab və mədəniyyət‖ məcmuəsi, 1929, № 10. 2 Yenə orada, 1933, № 1. 3 ―Knyaz‖ haqqında qeydlər (rus dilində), Rəf, C.Cabbarlı arxivi, inv. № 762. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|