Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
273
Bağdad sarayında Xəyyam sağ qalmış yeganə dostu Nizamülmülkü də itirir. Burada ağıllı vəziri də zəhərləyib öldürürlər. İndi Xəyyam tamamilə yalqız, həmdəmsizdir. Son səhnə. Nişapurda ilk bahardır. Artıq qocalmış, gücdən, qüvvətdən düşmüş şair öz bağçasında, çiçəklər, güllərlə əhatə edilən taxt üzərində uzanmışdır. İndi Xəyyamı təkcə Nişapurda, Bağdadda deyil, bütün Şərqdə tanıyırlar; əsərləri dillər əzbəri olmuşdur. Dinə, ruhaniliyə və istibdada qarşı təbliğ etdiyi fikirlər hər tərəfdə geniş yayılmışdır. Müxtəlif məzhəbdən, müxtəlif millətdən olan çoxlu dostları, pərəstişkarları vardır. İndi köhnə dostlardan bir nəfər də olsun qalmamışsa da, onları qüdrətli, şən, yeni bir nəsil əvəz etmişdir. Nişapurun gənc oğlanları və qızları hər gün əllərində gül-çiçək, dillərində şairin nəğmələri ―Xəyyam babanın‖ yanına gəlir, qoca şairi salamlayıb ona afərinlər deyirlər. Bu haman nəsildir ki, şair bütün yaradıcılığı boyu onları arzu etmişdi, əsərləri ilə onları tərbiyə etməyə, mövhum xəyallardan, cənnət, cəhənnəm əfsanələrindən ayırmağa, fanatik
müftilərin, şeyxlərin, vaizlərin, şahların, xəlifələrin pəncəsindən xilas edib, həqiqi həyata, səadətə yaxınlaşdırmağa çalışmışdı. İndi qoca şair bu gəncliyin simasında öz arzularının, zəhmətinin meyvəsini görür. İndi o xoşbəxt və
qalibdir... Vaxtı ilə Xəyyamı təqib edən, həyatını cəhənnəmə döndərən müftilər, şeyxlər indi miskin bir vəziyyətə düşmüşlər, onları sayan yoxdur. Şair isə hər tərəfdən ölümə qələbə çalan böyük məhəbbət və qayğı ilə əhatə olunmuşdur. Şair son nəfəsində də gəncliyi unutmur, onları yeni əqidələrində möhkəm dayanmağa, həyatın, ömrün qədrini bilməyə, ölümdən də betər olan mövcud həyatı dəyişdirməyə, yer üzündə əsil həyat, səadət dünyası yaratmağa çağırır. O, gənclərə deyir:
274
Uydunuz bunca xurafata, yetər, Bu həyat iştə ölümdən də betər. Əl verir paslı, sönük adətlər, Şən təbiət bizi azadə dilər. Qarışıb birləşin, iffət də budur, Şeyxin uydurduğu cənnət də budur. Dinləyin, bir də bulunmaz Xəyyam. İştə məndən gələcək nəslə pəyam: Xilqətin şənliyi, hər rəngi sizin, Parlayıb gurlayan ahəngi sizin. Gömməyin heçliyə fürsət dəmini, Xoş görün zövqü səfa aləmini. Geri dönməz bu şətarətli zaman, Qıyaraq bir gün əcəl verməz aman. Bir nəfəsdir bu, sürəksizcə həyat, Bir nəfəs.. Getdimi, gəlməz, heyhat!..
Gənclər üçün söylədiyi son şeirindən sonra qoca Xəyyam əbədilik olaraq bütün varlığı ilə bağlı olduğu dünyaya
göz yumur.
Şairin yeni pərəstişkarları, Nişapurun gənc oğlan və qızları adətləri üzrə Xəyyam babanı təbrik üçün hər gün gətirdikləri çiçəkləri, gülləri bu gün onun cənazəsi üzərinə səpirlər. İndi Xəyyam yoxsa da, onun ən gözəl arzuları və fikirləri yaşayır. Bunları yaşadan Xəyyamın tələbələri, onun şeirləri ilə tərbiyələnmiş yeni nəsildir. ―Xəyyam‖, hər şeydən əvvəl, həyat sevgisini, səadət eşqini tərənnüm edən bir əsərdir. Bu dramda həyata bağlı olan möhtəşəm bir şair ruhu çırpınır. Bütün bəşəriyyəti bəxtiyar, xoşbəxt görmək istəyən bir şair ruhu!.. Şübhəsiz ki, bu əsərin əsas mövzusunu təşkil edən Xəyyamın ruhu idi. Lakin məlum tarixi həqiqəti, tarixi bir ədəbi simanın həyatını və əməllərini əks etdirən bu əsərdə onun müəllifinə aid olan hisslər, duyğular,
275
fikirlər, hətta avtobioqrafik cəhətlər də yox deyildi. Belə ki, ―Xəyyam‖ müəllifi Hüseyn Cavid inqilabdan əvvəl çox kədərli, tənha, qəmli bir həyat keçirmişdi. Yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz əsərlərindən də göründüyü kimi, inqilaba qədər şair zəmanə ilə, hakim istismarçı quruluşla barışa bilmədiyinə görə uzun illər dərin bir narazılıq əhvali-ruhiyyəsi ilə çırpınmışdır. Yeni şəraitdə isə Cavid özünü tamamilə başqa cürə hiss edirdi. Sovet hakimiyyəti illərində qısa bir müddətdə xalqın, mədəniyyətin sürətlə inkişafı nəticəsi olaraq böyük və qüdrətli gənc ziyalılar nəsli yetişmişdi. Bu nəsil özünün bütün sənətkar yazıçılarına, həssas, qayğıkeş, mehriban olduğu kimi, Cavidin yaradıcılığına da son dərəcə həssas və qayğıkeş idi. Əgər Cavid bu və ya başqa əsərlərinə görə kəskin tənqid edilirdisə, bu da ondan irəli gəlirdi ki, gənc nəsil sənətkarı itirmək istəmir, onu yeni həyatın qurucuları sırasında görməyi arzulayırdı. Cavid xüsusilə ―Azər‖, ―Səyavuş‖, ―Knyaz‖, ―Şəhla‖, ―Telli saz‖ kimi son əsərləri ilə və bir xalq müəllimi kimi maarif sahəsindəki fəaliyyəti ilə gənc nəslin məhəbbətini qazanan Azərbaycan şairlərindən və dramaturqlarından biri olmuşdu. Yeni nəsil Cavidin çox mürəkkəb bir yaradıcılıq yolu keçdiyini, son dərəcə ziddiyyətli bir şair olduğunu da unutmurdu və yeri gəldikcə şairin yaradıcılığına, əsərlərinə olan tənqidi münasibətini də göstərirdi. Cavid kimi ziddiyyətli bir şairi də öz sıralarında, mübarizə cəbhəsində görmək yeni inqilabçı nəsli son dərəcə sevindirmişdi. Beləliklə, Cavid yaradıcılığının son dövründə onun qədr-qiymətini bilən, onun sənətinə yüksək qiymət verən bəxtiyar bir nəsillə, öz şagirdləri, tələbələri, gənc yazıçılar, maarifçilər nəsli ilə əhatə edilmişdi və bütün varlığı ilə bu gəncliyə bağlanmışdı. Şair bu yeni nəsli nəinki öyrədir, eyni zamanda, ondan öyrənir, yeni həyat, yeni insan ilə fəxr Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|