Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. ―ĠBLĠSĠN ĠNTĠQAMI‖
- B i r i n c i Ģ e y t a n (Hitlerçi faşist qılığında
- (Yapon faşistləri qılığında)
- Ü ç ü n c ü Ģ e y t a n (İtaliya faşistləri qılığında)
- D ö r d ü n c ü Ģ e y t a
- S ü l h p ə r i s
- S ü l h p ə r i s i
276
edib yüksəlir, dövrün böyük həqiqətlərinə yaxınlaşırdı. Bu nöqteyi-nəzərdən yanaşdıqda mütəfəkkir, dinsiz bir filosof şairin həyatını əks etdirən ―Xəyyam‖ dramının son səhnəsində Cavidin özünü əhatə edən gəncliyə məhəbbət, ehtiram və etibarını duymamaq mümkün deyildir.
1936-cı ilin axırları və 37-ci ilin əvvəllərində Cavid ―İblisin intiqamı‖ dramını yazır. Bu onun son əsəri deyildir. Bu arada şairin Azərbaycan qadınının sosializm quruluşu cəbhəsindəki mübarizəsini göstərən ―Şəhla‖ pyesini, tarixi mövzuda olan bir dram, ―Koroğlu‖ ssenarisini və bir çox lirik-epik şeirlər yazdığını da təsdiq edənlər vardır. Lakin hələlik bu əsərlərdən əldə olan ancaq ―İblisin intiqamı‖dır. ―İblisin intiqamı‖ Almaniya, İtaliya və Yaponiya faşistləri əleyhinə yazılmış təbliği bir
pyes idi. Əsərin mövzusu 1936-37-ci illərdə dünyanın bütün xalqlarını ciddi məşğul edən mühüm beynəlxalq hadisələrdən alınmışdı. Yapon imperialistlərinin Çin- Mancuriya və Monqolustana qarşı təcavüzkar hücumları, İtaliya faşistlərinin Həbəşistanda törətdikləri qanlı qırğın, İspaniya faşistlərinin işğalçılarla əlbir olub İspaniyada azadlıq hərəkatını boğmaları, bu təcavüzkarlığa qarşı İspaniya respublikaçılarının mübarizəsi, təpədən dırnağa qədər silahlanmış hitlerçilərin dünyaya
meydan oxumaları və birinci növbədə Sovetlər İttifaqı əleyhinə təcavüzkar müharibə planları tərtib etmələri, bu illərdə Avropanın müxtəlif ölkələrində çağırılan Millətlər cəmiyyətinin uğursuz fəaliyyəti, burjua diplomatlarının ümumsülh haqqında yalançı, hiyləgər manevrləri, nəhayət, Sovet dövlətinin sülhü müdafiə üçün göstərdiyi 277
tarixi fəaliyyət, sovet diplomatiyasının qazandığı beynəlxalq nüfuz və sovet adamlarının bütün dünyada sülhü qorumaq üçün müharibə qızışdırıcılarına qarşı mübarizəsi — əsərdə əhatə edilən və yarıromantik, yarıreal planda göstərilən əsas hadisələr bunlar idi. Şairin 18 il ondan əvvəl müharibə əleyhinə yazdığı ―İblis‖ faciəsində olan İblis, Arif və Rəna bu əsərdə də iştirak edirlər. Lakin burada onların mənası, vəzifəsi, təmsil etdikləri qüvvələr tamamilə başqa idi. İblis bu dramda faşizmin müharibə ideyalarını, hitlerçilərin fitnəkar təxribatçılıq təşəbbüslərini təmsil edirdi. İblis yeni dünya müharibəsinin əsas ilhamçısı, İtaliya və yapon faşistləri isə onun pərəstişkarları kimi göstərilirdi. Əsərdə İblisi müxtəlif tipli şeytanlar əhatə etmişdir. Bu şeytanlardan biri ―Yapon siyasi qılığında‖ olub, yapon faşistlərini, ikincisi ―İtaliya siyasi qılığında‖ olub İtaliya faşistlərini, üçüncüsü ―İspaniya siyasi qılığında‖ olub, İspaniya faşistlərini və sairəni təmsil edir. Bütün dünyanı yenidən qan dənizində üzdürməyə çalışan bu faşist şeytanlar İblisin əlində bir vasitə, onun müti qulları kimi göstərilir. Birinci pərdədə şeytanların hərəsini bir ölkəyə göndərmiş İblis onların gətirdiyi ―şad‖ xəbərləri dinləyir: B i r i n c i Ģ e y t a n (Hitlerçi faşist qılığında) — Ən parlaq müjdələr!.. Mən Hitler Almaniyasını dolaşdım, özümüzə bir çox məsləkdaş qazana bildim. Oradakı əməkçilərdən başqa hər kəs ―qan-qan!‖ deyə qızmış canavar kimi dünyaya meydan oxuyurlar. İ k i n c i ş e y t a n (Yapon faşistləri qılığında) — Yapon diplomatları hər gün yeni fitnələr uydurub, qonşu hökumətlərə rahatçılıq vermir. Bir yandan Mancuriya ilə Monqolustana soxulur, bir yandan Çini parça-parça bölməyə çalışırlar. Minlərcə, yüz minlərcə insan qanı axır. Kimsə səsini çıxarmır. Xalqın var-yoxu yanıb kül olur da, tüstüsü, dumanı çıxmır.
278
Ü ç ü n c ü Ģ e y t a n (İtaliya faşistləri qılığında) — Mən faşizm beşiyinə vardım, pərəstişkarım Mussolini ilə görüşdüm. Bir kibritlə bütün başları alovlandırdım. Hamı ―qan- qan!‖ deyə cahangirlik xülyası ilə, əzəmət sevdası ilə müharibəyə girişir. Atəşli makinalarla yerdən-göydən həbəş ölkəsini yaxıb, yıxırlar. D ö r d ü n c ü Ģ e y t a n (İspaniya faşistləri qılığında) — İspaniyaya gəldikdə qarışıq, hər könüldə kin və dəhşət, hər ağızda qan qoxusu! Ölkə ikiyə bölünmüş; bir yanda cümhuriyyətçilər və inqilabçılar, bir yanda faşizm generalları ilə qiyamçılar... İblis qəhqəhələr qoparıb ―İnsanları canlandıran ancaq müharibədir‖ deyir və bu xəbərlərdən xeyli şad olduğunu bildirir. Burada Arif bir sülh tərəfdarı kimi, müharibə fitnəkarı İblisə qarşı çıxıb, onun müharibə ideyalarını rədd edir. A r i f — Yalan! Bu vəsvəsələr faşistlərin düşüncələrində parlayan qara bir şimşəkdir... Mən qan içənlərə nifrət edirəm! Sən xain və alçaq bir məxluqsan! İnsanın İblisə qarşı çıxdığını görən və əsərdə əbədi sülhün simvolu kimi verilən ―insaniyyət sevgisi ilə, mərhəmət duyğusu ilə çırpınan sülh pərisi zərif qız‖ Sima Arifin köməyinə gəlir. Arif onu görcək ―sən kimsən!‖ deyə soruşur. Sülh pərisi deyir:
könlünü alovlayan, ən dərin düşüncələrə qanad verən bir dilək pərisiyəm. A r i f — Səni dünyada ən çox maraqlandıran nədir? S ü l h p ə r i s i — Yalnız sülh və məhəbbət! Mən bəşəriyyət üçün çırpınan, qan izlərini silməyə çalışan sülh pərisiyəm. Ariflə Sülh pərisi birləşib, sülh uğrunda mübarizə etməyi qərara alır. Onlar eyni zamanda, hiss edirlər ki, böyük sülhə də ancaq böyük mübarizələr yolu ilə nail Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|