Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
254
tutmuş pişxidmətə qədər sərvət və şöhrət düşkünləri ona quyu qazmağa hazırlaşırlar. İkinci tərəfdən atası Key- kavusun dözülməz əxlaqsızlığı, analığı Südabənin şıltaqlığı Səyavuşda saray həyatına qarşı dərin nifrət oyadır. O, sarayın ―faciələr səhnəsi‖ olduğunu gözü ilə görür. Bu arada Keykavusa türk xaqanı Əfrasiyab ordularının sərhədi keçib, kəndliləri taladığı xəbəri çatır. Düşmən ordularını geri oturtmaq Rüstəmlə Səyavuşa tapşırılır. Rüstəm və Səyavuş saraya nifrət etsələr də, vətəni müdafiəyə həmişə hazırdırlar. Onlar ordu ilə sərhədə yaxınlaşır, lakin burada sərkərdələr arasında qısa bir toqquşmadan sonra aydın olur ki, İran kəndlilərini çapıb talayanlar, İran ordusunun öz başçıları, məmurlar və yerli talançılardır. Bu həqiqətin şahidi olan Rüstəm nahaq
qanların tökülməsinə razı olmur, vuruşu dayandırır, sülh təklif edib saraya qayıdır. Səyavuş bu səfərində eyni zamanda İran kəndlilərinin ağır həyatı ilə tanış olur. Yerli məmurlar kəndliləri bir tərəfdən ağır zəhmət şəraitində, qamçı gücü ilə qul kimi işlədir, ikinci tərəfdən kəndlilərin var-yoxunu talayırlar. Bu zülmə qarşı kəndlilər üsyan edir. Üsyançıların başında kəndli Altay durur. Səyavuş el anasının nəsihətinə sadiq qalaraq məzlumları müdafiə edir, üsyançılara haqq qazandırır:
Məzlumlara qarşı duyğusuz qalan Bir insandan daha şərəfli kaplan — — deyə məmurlara nifrətini bildirir, üsyançı Altayla dostlaşır. Rüstəm saraya, Keykavusun yanına gəlib, Əfrasiyab orduları ilə sülhə girişdiyini ona xəbər verir. Azğın, şöhrətpərəst hökmdar bu xəbərdən qəzəblənir. Şah ilə xalq içərisindən çıxmış qəhrəman arasında olan bu mübahisə səhnəsi dramaturqun Rüstəm surətini nə 255
məqsədlə yaratdığını aydınlaşdırır. R ü s t ə m
Haqsız qanlar axmasın deyə, Səyavuşla Piran gəldi bir rəyə.
Barışdılarmı?! R ü s t ə m
Yersiz vuruşmanın mənası varmı? K e yk a v u s
Xəyanət! Xəyanət! Alçaq xəyanət!.. ...İştə ikiniz də qorxaq və miskin. Səyavuş da xain, Rüstəm də xain.
R ü s t ə m Qorxaqmı, xainmi? Çirkin iftira! Dayanmaz insan şu təhqirə əsla.
K e yk a v u s Rüstəm!
R ü s t ə m Həddini bil, nə sandın məni?
K e y k a v u s 256
Sus! Şöhrətin məğrur etməsin səni.
R ü s t ə m Sakın, güvənmə çox taxtü tacına!
Keykavus hər iki qəhrəmandan intiqam alacağını bildirir. Rüstəm buna cavab olaraq:
Artıq mənə oldu əyan: Cənnət imiş Zabilistan. Dönməliyəm əski yurda, Namus, şərəf həpsi orda 1 — — deyə sarayı nifrətlə tərk edib Zabilistana gedir, Səyavuşa da xəbər göndərir ki, atasının qəzəbinə düçar olmamaq üçün dayısı Əfrasiyabın yanına getsin. Səyavuş Rüstəmin sifarişini eşidib,
Saray aləminə məndə yox həvəs Həpsi qanlı məhbəs, parlaq bir qəfəs — — deyirsə də, ölümdən yaxa qurtarmaq üçün yenə dayısı Əfrasiyabın yanına getməli olur. Yolda o, ova çıxmış qızlar sırasında dayısı qızı gözəl Firəngizə rast gəlir. Gənclər bir-birini sevirlər. Əfrasiyab əvvəlcə Səyavuşu təntənə ilə qarşılayıb, ona sarayda yüksək rütbə təklif edir. Səyavuş isə:
İstəməm, sadəlik xoşdur mənimçin, Gözüm yoxdur mənim, heç bir rütbədə —
1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri, səh. 434-435. 257
— deyə cavab verir. Firəngizin təmiz məhəbbəti ona hər şeydən yüksək görünür. Lakin çox çəkmir ki, burada da saray çəkişmələri başlanır. Turan ordusunun sərkərdəsi Gərşivəz Səyavuşun qəhrəmanlığını və şöhrətini görüb, onu aradan çıxarmağı, xəyanətlə məhv etməyi qərara alır. Burada Səyavuşa Çin sərhədində böyük bir vilayəti üsyan bürüdüyünü, əhalinin al-qan içində
çırpındığını söyləyirlər. Üsyanı yatırmağı ona təklif edirlər. Səyavuş qan tökülməsinin əleyhinə olduğundan, həmişə sülh, əmniyyət tərəfdarı, məzlumlar tərəfdarı olduğundan bu təklifi qəbul edib, üsyanı yatırmaq üçün Çin sərhədinə gəlir. Burada aydın olur ki, vilayəti al-qan içində boğan üsyançılar deyil vilayətin azğın valisi və onun talançı məmurlarıdır. Onların xəyanəti nəticəsində ölkəni dar ağacları bürümüş, aclıq, yoxsulluq, səfalət kəndliləri əldən salmışdır. Çin xaqanının zülmündən qaçan yoxsul Çin kəndliləri ilə türk kəndliləri birləşib üsyan bayrağını qaldırmışlar. Altay burada da üsyançıların başçısıdır. Üsyançı kəndlilər – çinli və türklər cinayətkar valinin üstünü almışdır, Altay ona ölüm fitvası oxuyur:
Yetər, çıldırdınız, ―hökumət‖ deyə, Evləri yıxdınız, ―ədalət‖ deyə. Məzlumlar qanından badə sondunuz, Qarğa-quzğun kimi leşə qondunuz. ―Qanun‖ deyə doğru yoldan caydınız, Xalqın namusunu heçə saydınız. Aldıqları nəfəs zəhərli ahlar, Qidasız çocuqlar ot yeyib yaşar. Söylə öyündüyün ədalət bumu? Hökumət dediyin rəzalət bumu?! 1
Səyavuş həqiqəti bilib Altayla birləşir, üsyançıları müdafiə
1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri. səh. 462-463. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|