Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
239
xam xəyallar bəsləyir. Azər əbədi sülhün əsil, düzgün yolunu anlamayan bu xəyalpərvərlərə gülür, sülh və əmniyyətin ancaq mübarizə yolu ilə mümkün olacağını söyləyir. O, sülh haqqında köhnəlmiş fikirlərə belə bir mənalı yekun vurur:
Dedilər: zülmə qarşı durma, əyil! Dedilər: hərbə qoş ya əz, ya əzil! Mən dedim: həpsi laf, inanma, saqın! Rəhbər olsun da qüvvətin, ağlın. Yeri gəldikcə sülh üçün çapala. Oylə yer var ki, hərbi aqlışla. Quzu gördünmü, sev, o kin bilməz. Canavar qarşı gəlsə, parçala, əz! 1
(―Əsgərlər təlim edərkən‖.)
―Azər‖ dastanının əhəmiyyəti, hər şeydən əvvəl, on- dan ibarət idi ki, bu əsərlə Cavid sovet həyatı ilə inqilabi ideyalarla ruhlandığını göstərmiş, çox mürəkkəb olan öz sənət dünyasında yeni aləmlə qaynayıb-qarışmağa başladığını sübut etmişdi. Azərin bəyəndiyi, qəbul və təbliğ etdiyi yeni ideyalar onun müəllifinin bəyəndiyi ideyalar idi. Sovet Azərbaycanının yeni cəmiyyət quran inqilabçı nəsli bu əsərin qəhrəmanı Azərin öyündüyü, fəxr etdiyi əsas qüvvədir. Azər çox aydın başa düşür ki, bu qüdrətli gəncliyə ruh verən, qanad verən sosialist inqilabı olmuşdur. Bu inqilabın son qələbəsi uğrunda böyük əzm- lə çalışan insanlar, yeni nəslin tərbiyəsi ilə məşğul olan sadə kənd müəllimləri, yeni nəğmələr bəstələyən el aşıqları azad həyata qoşulan qızlar, gəlinlər, yeni cəmiyyətə öz köməyini əsirgəməyən bütün namuslu və- təndaşlar Azərin yaxın həmdəmləri, sirdaşlarıdır.
1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri, səh. 585. 240
həmçinin Şərq ellərinin azad gələcəyi uğrunda impe- rializmə qarşı vuruşan, müstəmləkəçiliyin zülmündən xilas olmaq eşqi ilə yaşayan hər bir yeni ruhlu misirli, hindli və ya cənubi azərbaycanlı onun ən yaxın dostlarıdır; öz ölkələrində burjua istismarına qarşı çıxan hər bir almaniyalı fəhlə, bohemiyalı rəssam onun yaxın məsləkdaşdarıdır. Ən əhəmiyyətlisi budur ki, Cavidin bu yeni qəhrəma- nı dostları yaxşı müəyyən etdiyi kimi, düşmənləri də aydın müəyyən edə bilmişdir. O, mücərrəd məhəbbət, vicdan fəlsəfəsi yolu ilə getmir, sevməklə bərabər, nifrət etməyi də bacarır. Azərin nifrət etdiyi adamlar, onun düşmənləri Sovet Azərbaycanının inkişafına əngəl olmaq istəyən köhnəpərəst avamlar, köhnə xurafat, mövhumat təbliğatçısı olan şeyxlər, vaizlər, dərvişlər, keçmiş müstəmləkə Azərbaycanını geri qaytarmağa çalışan ―pambıq atan‖, ―halva satan‖ milyonerlərdir. Beynəlxalq həyatda isə onun düşmənləri, fəhlə sinfinin qanını soran şişman sərmayədarlar, yalançı, satqın sosialistlər, məzlum Şərq xalqlarını, Misiri, Hindistanı, Cənubi Azərbaycanı əsarətdə saxlayan müstəmləkəçilər, azğın müharibə fitnəkarları idi. Azərin nifrət etdiyi mürtəce qüvvələr bunlar idi!.. Əsərin bir parçasında Azər yeniliyə xor baxan, geridə qalmış köhnələri tənqid edirkən:
Bizlər yeniləşsək belə, daim, Bir əskilik az-çox bizə hakim —
— deyə səmimi bir etiraf edir. Romantik qəhrəmanın bu etirafı qismən şairin də səmimi etirafı sayıla bilər. Həqiqətən, ―Azər‖də bəzi zəif cəhətlər hiss olunurdu. Bununla bərabər bütünlüklə götürüldükdə ―Azər‖ Cavidin yaradıcılığında və görüşlərində çox ciddi, təqdirəlayiq bir 241
dönüşün yarandığını açıq-aydın sübut edirdi. Bu dönüş Cavidin həmin dövrdə fəhlə sinfinin qüdrətinə inanması, yeni, xoşbəxt cəmiyyət quruluşu işində bu sinfin böyük tarixi rolunu dərk etməsi ilə başlamışdı. Cavidin fəhlə sinfinə məhəbbəti, inamı ―Çəlik qollar‖ və ya ―Bakı işçilərinə‖ ithaf etdiyi şeirdə də çox aydın əks olunmuşdu:
Onlar, o çəlik qollar, o qollardakı qüvvət Saçmaqda quduz kin ərə dəhşət, Yox bir daha görməz o çəlik qolları zəncir, Çıldırsa da hər qanlı cahangir. Tunc üzlü böyük dalğa! Sənin qüdrətin aydın! Düşmənləri daim heçə saydın. Qoş sülhə, çalış aləmə qüvvətlə işıq ver, Çarpışmaq üçün əzmini göstər. Ey şanlı əmək ordusu, ey şanlı mübariz! Çoxlar səni zənn etsə də aciz. Sən yüksələcək, parlayacaqsan, Hər qütbə şətarət qatacaqsan.
―Azər‖ hissə-hissə nəşr edildiyi zaman sovet tənqidi bu əsəri fərəhlə qarşılamışdı. Oxucuların və tənqidin rəğbəti şairin yaradıcılıq ilhamını daha da coşdurub, onu ―Azər‖ kimi yeni əsərlər yazmağa ruhlandırırdı.
1930-1937-ci illər Cavid yaradıcılığının ən məh- suldar dövrü idi. Bu yeddi il müddətində şair ―Azər‖dən əlavə ―Knyaz‖, ―Telli saz‖, ―Səyavuş‖, ―Şəhla‖, ―İblisin intiqamı‖ və ―Xəyyam‖ dramlarını, habelə bir çox lirik və epik şeirlər yazmışdır. Bu əsərlərdə, hər şeydən əvvəl, Cavidin görüşlərində,
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|