Turizm sənayesinin idarə edilməsinin makro, orta və mikro
səviyyələri mövcuddur.
Makro səviyyədə idarəetmə dövlətin bu sahədə yaratdığı
qanunvericilik bazasından ibarət olur. Dövlətin bu sahədə əsas
vəzifələrinə daxildir:
- Turizm sənayesində qanunvericilik bazasının yaradılması və bu
sahədə lisenziyalaşdırma və standartların müəyyən edilməsi;
- Turizm resurs fondunun öyrənilməsi və idarə edilməsi;
- Bu sahədə dövlətin strateji planlarının və dövlət proqramlarının
hazırlanması və həyata keçirilməsi;
- Bu sahənin elmi əsaslarla öyrənilməsinin təmin edilməsi və elmi
tədqiqat işlərinin aparılması və s. daxildir.
Orta səviyyədə idarəetməyə regional departanıentlər səviyyəsində
idarəetmə daxildir. Bu avropa ölkələrində distant menecmenti
adlandırılır. Onun funksiyalarına daxildir:
- Regional səviyyədə turizm proqram və layihələrinin hazırlanması;
- Turizm xidmətlərinin əlaqələndirilməsi;
- Ə traf mühitin qorunması və bu sahədə tədbirlərin əlaqələndirilməsi
və ölkə səviyyəsində həyata keçirilən ekoloji tədbirlərdə iştirak etmə;
- Turizm məhsullarının regional səviyyədə hazırlanması və onun
bazarda irəliləməsinin təmin olunmasından ibarətdir.
Mikro səviyyədə idarəetmə - fiziki və hüquqi şəxslərin turizm
müəssisələrindəki idarəetmənin tətbiqindən ibarət olur. Burada
menecment fəaliyyəti həmçinin müəssisədə şaquli tabelilik prinsipinə
əməl olunması daxildir. Şaquli tabelilik prinsipi personal idarə
etmədən və bazarda turizm məhsulunun menecment və marketinq
siyasətindən ibarətdir.
Bununla yanaşı turizm menecmentinə planlaşdırma, nəzarət,
təşkilatçılıq, əlaqələndirmə və motivləşdirmə daxildir.
Hazır ki dövrdə turizm müəssisələrində planlaşdırma qısa \ə
uzun müddətli perspektivdə müəssisənin inkişafını əks etdirməkdən
ibarətdir. Bununla yanaşı turizm müəssisələrinin idarə edilməsində
illik maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili də əsas rol oynayır.
436
Jjlıyyə sisteminin təhlilində əsas üstünlük müəyyən müddətdə
ştehlakçıların xidmətlərindən istifadəyə görə satılan yollayışların
qıy məti və bazarda realizə olunması imkanları aşkar olunur. Burada
əsas üstünlük proqnoz və real satışla əlaqələndirilir. Belə ki, turizm
müəssisələrində əsas proqnoz gəlirləri müəyyənləşdirərkən ölkəyə
aələn turistlərin sayında kurort xidmətlərindən istifadə edənlərin sayı
əsasında hesablanır. Bu baxımdan da turizm sektoru inkişaf edən
ölkələrdə maliyyə ilinə görə, turizmdən əldə olunan gəlirlər əsasında
Formalaşmış olur. Bununla paralel istehlakçıların turizm xidmətlərin-
dan istifadə imkanları əsas götürülür ki, bu da mövsümlər üzrə
tələbatın proqnozlaşdırıİmasından ibarət olur. Turizm müəssisələrin
də maliyyə hesabat blankları tərtib olunarkən mövsümlər üzrə
xidmətlərin göstərilməsindən əldə olunan gəlirlər üstünlük təşkil
edir. İdarə etmənin təşkilinin struktur formalarına daxildir:
• İstehsal və təsərrüfat sistemləri problemlərinin birgə həlli;
-İdarəetmənin mərhələli təşkili imkanları;
Mərkəzi idarəetmənin əlaqəli təşkili üçün şaquli tabelilik prinsipinin
həyata keçirilməsi və s. daxildir.
Turizm müəssisələrinin menecmentində əsas istiqamətlərdən
biri də məhsulların satışı ilə bağlıdır, turizm müəssisələrində bu
funksiyanı turizmlə bağlı olan rəhbərlik özü yerinə yetirir ki. bu
baxımdan aparılan idarəetmə marketinq və reklamla əlaqələndirilir.
Buna görə də baza marketinq yanaşmasının idarə etməsində
əhəmiyyətli rol oynayır. Bu da aşağıdakılardan ibarətdir:
- mövcud potensialın sadalanması və asudə vaxtın təşkili imkanları
nın göstərilməsi;
-tələbat səviyyəsinin və buraxılış potensialının qiymətləndirilinəsi;
-turist obyektlərində xidmətin və ınüvaliq infrastrukturun qiymətlən
dirilməsi.
Yoxlama suallar:
1 İllik planlaşdırma /amaııı idarəetmənin lıan.sı istiqamətləri müəyyənləşir?
2 Orta səviyyədə idarəetmənin əsas funksiyalarına nələr aiddir?
' İdarə elmənin təşkilinin struktur formalarına nələr daxildir?
437
Ədəbiyyat
1. Alpaslan Usal, Saime Oral. Turizm Pazarlaması. İzmir. 2001, 338s.
2. Bahar Ozan. Kozak Metin, Turizm Ekonoıııisi. Ankara. 2013, 226 s.
3. Scferov R„ Hesenov T. Azerbaycan’ın Turizm Potansiyeli ve Turizm
Etkinliklerinin Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 20, Konya.2006, s. 255-272.
10.2. Turizmin lisenziyalaşdırılması, standartlaşdırılması
və sertifikatlaşdırılması
Lisenziya - hər hansı bir fəaliyyətlə məşğul olmaq üçün
verilən icazə sənədidir. Bu sənədi əldə etmək üçün istənilən şəxs
dövlətin qarşıya qoyduğu müəyyən tələbləri yerinə yetirməlidir.
Bununla da dövlət orqanları həmişə istənilən turizm müəssisəsi
haqqında məlumatlı olur, hazırlanan turizm məhsullarına qarşı daha
tələbkar yanaşırlar. Xüsusən bazarda bu əvvəlcədən müəyyən
olunmuş tələbləri yerinə yetirmək istəməyən müəssisələrdə nəzarəti
gücləndirir. Məlum məsələdir ki, müxtəlif dövlətlərdə lisenziyalaş
dırma fəaliyyəti təşkil olunsa da, hər birində qoyulan tələblər ölkədən
asılı olaraq dəyişir. Dünyanın bir sıra ölkələrində yerləşmə
mərkəzlərinin
fəaliyyəti
üçün
lisenziyanın
tələb olunmasına
baxmayaraq, İspaniyada lisenziyaya ehtiyac yoxdur. Mehmanxanalar
restoranlarda olduğu kimi lisenziyadan fərqli olaraq daima sertifikat
laşdırma və standartlaşdırma prosesindən keçirilir. Yəni onlar ümumi
qaydaya uyğun attestasiya edilir və təsnifat prosesi də buna uyğun
aparılır. Lakin turizm şirkətlərində sertifikatlaşdırma deyil, məh/
lisenziyalaşdırma aparılır.
Sertifikatlaşdırma - müxtəlif xidmətləri tələb edən vətəndaş
ların hüquqlarını qorumaqdan ötrü həyata keçirilən prosesdir.
Sertifikatlaşdırma zamanı istənilən obyekt turizm xidmətlərini təkli!
edərkən dövlətin qoyduğu normalar və qaydalara əməl etməlidir. Bu
proses Rusiya Federasiyasında turizm xidmətlərinə tətbiq olunsa da.
Avropa ölkələrinin əksəriyyətində mehmanxana xidmətlərinə aid
438
edilir. Dünyanın bir sıra ölkələrində sertifikatlaşdırmanın iki
::öv ündən istifadə edilir: məcburi və könüllü.
Məcburi sertifikatlaşdırma - əsasən o ölkələrdə tətbiq olunur
kı. onlar bazarın formalaşmasına mənfi təsir göstərməklə yanaşı
özlərini idarəetmədə çətinlik çəkirlər. Məhz buna görə də daima
dinlət nəzarətinin aparılması məcburi bir xarakter almışdır. Lakin
İsveçrə kimi İEÖ - lərdə vəziyyət tamamilə fərqlidir. Çünki onlarda
hər bir müəssisə yüksək səviyyəli xidmətə səy göstərir, bazardakı
mövcud rəqiblərdən geri qalmamaq üçün özünü daha da inkişaf
etdirir. Həmçinin müəssisə bütün standartlara cavab verməklə yanaşı
sənədləşmə işlərini də düzgün qaydada tətbiq edir. Sertifikatlaş-
dırmanın aşağıdakı həyata keçirilmə məqsədləri var:
• Beynəlxalq
və yerli
bazarda
fəaliyyət göstərmək
üçün
xidmətlərin təşkil olunması. Həmçinin beynəlxalq arenada əməkdaş
lığın gücləndirilməsi.
• Məhsul seçimində istehlakçılara seçim şansının verilməsi
• İstehlakçıların hüquqlarını qorumaq və mövcud problemlərdən
onları xilas etmək
• Məhsulun təhlükəsizliyini, istehlakçıların ətraf mühitdən müda
fiəsini, onların həyat risklərini və sağlamlıqlarım, həmçinin əşyaları
nın təhlükəsizliyini təmin elmək
• Məhsulu hazırlayarkən keyfiyyətin təsdiq edilməsi
Mehmanxanalar müntəzəm olaraq dövlət tərəfindən təyin
edilmiş standartları yerinə yetirməlidir. Bu zaman onların fəaliyyətini
təsdiq edən sertifikatlar verilir. Yerləşmə müəssisələrinin hər birində
standartlaşdırma işləri vahid tələblərə uyğun aparılır. Lakin motel
tipli müəssisələrdə standartlaşdırma işlərinin aparılması dağa
fərqlidir. Deməli, yerləşmə müəssisələrinin növündən asılı olaraq
tələblər dəyişkəndir və hər bir müəssisə də bu istiqamətə uyğun
yoxlanılır. Xatırladaq ki, sertifikatlaşdırma ilə bağlı hər bir dövlətin
özünəməxsus tələbləri mövcuddur.
İspaniyada 15 iyun 1983 cü ilin qərarına əsasən minimal
tələblər otel, apart otel və motel kimi təsnif olunur. Otellər və apart
otellər beş ulduzla təsnif edilir, lakin mehmanxanalar yalnız bir
439
Dostları ilə paylaş: |