Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
edir, yeni xidmət növləri hazırlayır, fəaliyyətin həyata keçirilməsi üçün zəruri olan maddi-texniki baza, bank əməliyyatlarının həyata keçirilməsinin və kommersiya sirri- nin qorunmasının hüquqi bazasını yaradır. Buna görə də bank xidmətlərinin faktiki maya dəyəri bu bölmələrin xərclərini nəzərə almaqla müəyyən edilməlidir. Bankın ştab bölmələri onun bütün bölmələri, xüsusən də daha böyük həcmdə ə məliyyatlar həyata keçirən və daha çox gəlir əldə edən bölmələr üçün müəyyən işlər görür. Bunu nəzərə alaraq bu bölmənin xərclərini funksional bölmələr arasında onla- rın gəlirlərin həcminin çəkisinə uyğun olaraq bölüşdürmək daha düzgündür. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu, ştab bölmələrin xərclərinin bölüşdürülməsinin yeganə variantı, metodu deyildir. Bu xərclərin bölüşdürülməsinin digər variantı funksional bölmələrin xərclərinin həcmi (çəkisi) ola bilər. Bu halda ş tab bölməsinin xərclərinin daha çox hissəsi xərclərinin həcmi (çəkisi) daha çox olan funksional bölmənin payına düşəcəkdir. Ştab xərclərinin bölüşdürülməsinə belə yanaşma bank xidmətlərinin maya dəyərində birbaşa xərclərin payının çox olmasını təmin edəcəkdir. ndi isə bank xidmətlərinin qiymətinin müəyyən edilərkən bankın yerinə yetir- məli olduğu vəzifələri, işləri izah edək. Birincisi, bank xidmətlərinin qiyməti bankın gəlir və xərclərinin planlaşdırılma- sının əsası olmalıdır. Bank xidmətlərinin qiyməti əmanətçilərdə bankın resursların cəlb edilməsinə sərf etdiyi xərclər haqqında təssəvvür yaradır. Bu, borc, kredit alanlar üçün bank məhsulunun elə bir qiymətini müəyyən etməyə imkan verir ki, bank ziyan- la işləməsin. kincisi, bank xidmətlərinin qiyməti bazar situasiyasına uyğun gəlməli və banka onun üçün ən sərfəli olan fəaliyyət istiqamətlərini müəyyən etməyə imkan verməlidir. Bankın resursları satın aldığı qiymət, birincisi, resursların sahiblərinin tələblərinə cavab verməlidir, yəni qiymət öz vəsaitlərini banka qoyan insanları təmin etməlidir. Bu təmin edilməzsə insanlar öz vəsaitlərini banka qoymazlar. kincisi, bu qiymət ban- kın passiv əməliyyatlarının effektliliyini (gəlirliliyini) müəyyən edir. 44
Üçüncüsü, hər hansı bir bank məhsulunun yüksək qiyməti zəruri hallarda digər bir bank məhsulunun aşağı qiymətini kompensasiya etməlidir. Başqa sözlə desək, hər hansı bir bank məhsulunun yüksək qiyməti digər bir bank məhsulunun satışı nəticə- sində yarana biləcək ziyanı ödəməyə imkan verməlidir. Bank məhsullarının maya dəyərinin və qiymətinin müəyyən edilməsi problemi bank xidməti bazarının ayrı-ayrı seqmentlərində bankın fəaliyyət göstərməsinin effektliliyi ilə sıx əlaqədardır. Bu birinci növbədə əmanətlərin və depozitlərin qəbulu xidmətinin, yəni kommersuya bankının passiv əməliyyatlarının effektliliyinin müəy- yən edilməsi kimi az öyrənilmiş məsələyə aiddir. Yuxarıda izah edilənləri nəzərə alaraq bankın fəaliyyətinin müxtəlif istiqaməti- nin effektliliyinin müəyyən edilməsinin əsas prinsiplərini formalaşdıraq. Bankın fəaliyyətinin müxtəlif istiqamətinin effektliliyinin müəyyən edilməsinin birinci prinsipi bankın bank xidmətlərinin satışının və mənfəətin həcmini maksimum- laşdırmağa çalışan vahid orqan olmasıdır. Bu vəzifənin yerinə yetirilməsi çərçi- vəsində bankın hər bir bölməsi özünün spesifik funksiyasını həyata keçirir. Buna uyğun olaraq bankın bütün bölmələri 2 qrupa – 1) funksional və 2) ştab bölmələrinə bölünürlər. Funksional bölmələr birbaşa müştərilərlə işləyir və bank xidmətlərinin realizasiyasını həyata keçirir. kinci – ştab bölmələri isə funkusional bölmələrin fəaliyyəti üçün lazım olan şəraiti yaradır. Bankın funksional bölmələrindən resursların cəlb edilməsi və yerləşdirilməsi ə məliyyatlarını yerinə yetirən idarələri ayrıca qeyd etmək lazımdır. Formal olaraq yalnız resursların yerləşdirilməsini həyata keçirən idarənin gəlir gətirməsinə, resurs- ların cəlb edilməsi ilə məşğul olan idarənin isə heç bir gəliri olmamasına baxmayaraq onlar eybi bir texnoloji xəttdə yerləşirlər. Lakin yalnız bütün bölmələrin qarşılıqlı fəaliyyəti bankın mənfəət əldə etməsini təmin edə bilər. Şübhəsizdir ki, resurs cəlb etmədən onların yerləşdirilməsi mümkün deyildir. Buradan ikinci prinsip meydana çıxır. Bu prinsipə görə bankın digər bölməsinin cəlb etdiyi resursları yerləşdirən böl- mənin gəlirləri resurslardan istifdəyə görə bankdaxili haqq kimi resurs cəlb edən böl-
45
mənin xeyrinə yenidən bölüşdürülməlidir. Bu prinsip əsasında resursların cəlb edil- məsi ilə əlaqədar olan bank xidmətlərinin gəlirliyini müəyyənləşdirmək olar. Bu prinsiplərin hər birini ayrılıqda nəzərdən keçirək. Burada gəlirlərin bankın bölmələri arasında bölüşdürülməsi prinsipi xüsusi diqqət tələb edir. Qərb mütəxəssislərinin bankın idarə edilməsi nəzəriyyəsi sahəsində apardığı təd- qiqatlarda bankın müxtəlif bölmələrinin işinin effektliliyi və mənfəətliliyi aktivlərin idarə edilməsi modeli ilə əlaqələndirilir. Funksional bölmələrin əldə etdikləri gəlirlərinin yenidən bölüşdürülməsinin birinci metodu aktivlərin bölüşdürülməsinin “Bank daxilində bank” kimi tanınan modelinə əsaslanır. Bu model bank daxilində müxtəlif mənbələrdən cəlb etdiyi vəsaitlərin yerləşdirilməsi üçün istifadə edilən bir neçə likvidlik – mənfəətlilik mərkəzinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Hər bir mərkəz vəsaitlərinin yerləşdirilməsini digər mərkəzlərin vəsait yerləşdirməsindən asılı olaraq həyata keçirdiyindən bu mərkəzlər “Bank daxilində bank” adlandırılır. Başqa sözlə desək, sanki bankda tələb edilən kimi əmanətlər bankı, mühafizə edilən əmanətlər bankı, təcili əmanətlər bankı və əsas kapital bankı fəaliyyət göstərir. Artıq yuxarıda qeyd etdik ki, bankın yalnız resursların cəlb edilməsi ilə məşğul olan və bunun ödənilməsinə görə müəyyən haqq ödəyən bölməsinin formal olaraq heç bir gəliri olmur. Bununla əlaqədar olaraq cəlb edilmiş resursların yerləşdirilmə- sini həyata keçirən bölmə özünün gəlirlərinin bir hissəsini passiv bank əməliyyatları həyata keçirən bölmənin, yəni resursları cəlb edən bölmənin fəaliyyətinə aid etməli- dir. Belə olan halda passiv bank əməliyyatları həyata keçirən bölməni mənfəət mər- kəzi hesab etmək olarmı? Birinci tərifə görə yalnız resursların cəlb edilməsini təmin edən bölmələr mənfəət mərkəzi hesab edilir. Bu tərifdə resursları yerləşdirilən böl- mənin adı çəkilmir. Bizim fikrimizcə bankın funksional bölmələri tərəfindən həyata keçirilən hər bir ə məliyyat və hər bir fəaliyyət mənfəət gətirməli olduğundan bankın bütün bölmələri (hətta resursların cəlb edilməsi və yerləşdirilməsi əməliyyatları ilə məşğul Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|