Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

433 

-  cəmiyyətin  maliyyə-təsərrüfat  və  hüquqi  fəaliyyətləri  üzərində 

daxili nəzarət orqanı sayılan təftiş komissiyası; 

-  hesablama komissiyası. 

Mülki  Məcəllə  SC-nın  həm  ikihalqalı,  həm  də  üçhalqalı  idarəetmə 

orqanları sistemini təsbit edir. Eyni zamanda, qanun idarəetmə orqanlarının 

siyahısını müəyyən etməklə səhmdarlara seçim imkanını saxlamışdır. 

Səhmdar cəmiyyətinin idarəetmə prinsipləri aşağıdakılardan ibarətdir: 

1.  SC  orqanlarının  formalaşması  qaydası  demokratikliyi  ilə  səciy-

yələnir ki, bu da öz əksini aşağıdakılarda tapır: 

-  SC-lərdə  bütün  rəhbər  vəzifələr  seçkilidir  (direktor  və  baş  direktor 

istisna olmaqla, belə ki, səhmdarın ümumi yığıncağının qərarı ilə bu vəzifə-

ləri kontarkt üzrə işə götürülən rəis və ya idarəetmə təşkilatı həyata keçirir); 

-  Səhmdarlara ümumi yığıncaqda qərar qəbul etmək vasitəsilə SC-nın 

ümumi  fəaliyyət  istiqamətlərini  müəyyənləşdirməklə  icra  orqanlarının 

fəaliyyətinə  nəzarətin  təşkilinə  və  cəmiyyətin  mövcudluğu  haqqında  məsə-

lənin həllinə təsir etmək imkanına zəmanət verir; 

2.  SC-nin  idarəetmə  orqanlarının  səlahiyyətlərinə  müstəna,  həm  də 

«qalıq  prinsipi  üzrə»  formalaşan  hal  kimi  baxılır.  Səhmdarların  ümumi  yı-

ğ

ıncağının müsətəsna səlahiyyətinə aid edilən məsələlər, cəmiyyətin nizam-

namə kapitalının artırılması ilə bağlı nizamnamədə əlavə və dəyişikliklərin 

aparılması haqqında məsələ istisna olmaqla, direktorlar şurasının (müşahidə 

ş

urasının) səlahiyyətinə verilə bilməz. 

3.  SC-də  idarəetmə  funksiyaları  nəzarət  funksiyalarından  ayrılmışdır. 

Bununla əlaqədar olaraq təftiş komisiyyasının üzvü eyni vaxtda direktorlar 

ş

urasının  üzvü  ola  bilməz,  daşınmaz  əmlak  sahibləri  cəmiyyətin  idarəetmə 

orqanlarında digər vəzifələr tuta bilməzlər. 

4.  şlərin  şəffaf  aparılması  prinsipi.  Bu  ümumi  məlumat  üçün  SC-nin 

illik  hesabatının  mühasibat  balansının,  mənfəət  və  zərər  hesablarının, 

emissiya prospektinin və s. dövri olaraq çap etdirilməsi zəruriyyətindən irəli 

gəlir. Bu prinsip tam olaraq açıq tipli SC-lərdə tətbiq olunur. 

5.  SC-nin  fəaliyyətinin  təşkilinin  korporativ  prinsipi.  Bu  prinsipin 

mahiyyəti ondan ibarətdir ki, cəmiyyətin səhmdarları bilavasitə qərar qəbul 

edə  bilməzlər,  yalnız  cəmiyyətin  müvafiq  idarəetmə  orqanları  vasitəsilə 

səlahiyyətləri çərçivəsində qərar qəbul edə bilərlər. 

Səhmdarların  ümumi  yığıncağı  vasitəsilə  səsli  səhmlərin  sahibləri 

cəmiyyətin  işlərinin  idarə  edilməsində  iştirak  etmək  hüququnu  reallaşdırır. 

Ə

slində səhmdarların ümumi yığıncağı bütün səhmdarların ümumi iradəsini 

müəyyən  formada  ifadə  etmək  qabiliyyətinə  malik  ali  idarəetmə  orqanıdır.  

Xarici  ölkələrin  qanunvericiliyində  səhmdarların  ümumi  yığıncağına 

səhmdarların öz hüquqlarını həyata keçirdiyi orqan kimi baxılır.  

qtisadi  və  hüquqi  ədəbiyyatlarda  idarəetmə  orqanlarına  bəzən  təftiş 

komissiyasını  (müfəttiş)  aid  edirlər.  Fikrimizcə,  təftiş  komissiyasını  ida-

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

434 

rəetmə  orqanlarına  aid  etmək  düzgün  olmazdı,  çünki  idarəetmə  orqan-

larından  fərqli  olaraq  o,  təşkilati  və  icraedici-sərəncamverici  fəaliyyəti 

həyata  keçirmir.  Lakin  təftiş  komissiyası  müəyyən  səlahiyyətlərə  malik 

olmaqla  cəmiyyətdə  mühüm  rol  oynayır.  Bunula  belə  onun  funksiyaları 

başlıca  olaraq  nəzarət  funksiyalarıdır.  Təftiş  komissiyası  müstəqil  olaraq 

səhmdar  cəmiyyətinin  sahibkarlıq  fəaliyyəti  prosesini  müəyyən  edən  hər 

hansı idarəetmə qərarları qəbul etmir. Bundan başqa ləğvetmə komissiyasını 

da idarəetmə orqanlarına aid etmək olmaz. Çünki o, cəmiyyətin adi fəaliyyət 

prosesinin  idarəetmə  sferasında  səlahiyyətlərə  malik  deyil  və  yalnız  onun 

ləğvini təşkil edir və həyata keçirir. 

Holdinq şirkətləri səhmdar cəmiyyətin xüsusi tipi olub, digər şirkətlə-

rin fəaliyyətinə  nəzarət  etmək  və  onları  idarə  etmək  məqsədilə bu şir-

kətlərin səhm nəzarət paketlərinə sahib olmaq üçün yaradılır.  

Hazırda Qərbin demək olar ki, bütün iri korporasiyaları holdinq struk-

turları  formasına  malikdir,  yəni  müasir  konsernə  daxil  olan  çoxsaylı  böl-

mələrin,  firmaların  və  satış  bölmələrinin  başında  bütün  bu  qurumların  nə-

zarət səhm paketlərini öz əlində cəmləşdirən holdinq şirkəti durur. Holdinq 

ş

irkətləri aşağıdakı hallarda yaradıla bilər: 

-  hüquqi  cəhətdən  müstəqil  (qız)  müəssisələr  kimi  tərkibində 

bölmələr ayrılmaqla iri müəssisələr yaradılarkən; 

-  hüquqi  cəhətdən  müstəqil  müəssisələrin  nəzarət  səhm  paketlərini 

birləşdirərkən; 

-  yeni səhmdar cəmiyyətləri təsis edilərkən. 

Holdinq şirkəti innovasiya sahəsində vahid siyasət aparır, böyük konq-

lomeratların (korporasiya, konsern və trestlərin) maraqlarına uyğun nəzarət 

həyata  keçirir  və  diversifikasiya  prosesini  sürətləndirir.  Doğrudan  da, 

holdinq  şirkəti  –  qız  şirkətlərindən  təşkil  olunmuş  piramidanın  zirvəsidir. 

Çox  vaxt  ana  holdinq  müəssisəsi  və  onun    qız  firmaları  açıq  tipli  səhmdar 

cəmiyyəti  kimi  təşkil  olunurlar.  Səhmdar  formasını  holdinq  strukturlarının 

yaradılması  üçün  optimal  hesab  etmək  olar.  stənilən  səhmdar  cəmiyyəti 

kimi holdinq şirkətinin də idarə edilməsi səhmdarların yığıncağı,  direktorlar 

ş

urası, icra müdiriyyəti vasitəsilə həyata keçirilir. Lakin holdinq strukturları 

üçün  əsas  səhmdarlar  dəqiq  müəyyənləşdirilir  və  məhz  onlar  idarəetmə 

aparatı  vasitəsilə  bütün  qrupa  rəhbərliyi  həyata  keçirirlər.  Bundan  başqa, 

idarəetmə  prosedurları  həcminin  qrupun  ayrı-ayrı  hissələri  üzrə  həyata  ke-

çirilməsi və bölüşdürülməsində də müəyyən səciyyəvi xüsusiyyətlər vardır. 

Holdinq  şirkətlərinin  ən  yüksək  inkişaf  səviyyəsində  idarəetmə  funk-

siyalarının həcmi hüquqi imkanlardan və səviyyəli mülkiyyətçilərə üstünlük 

verilməsindən asılı olaraq xeyli dərəcədə dəyişilə bilər. 

 

 

 

---