Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 bir qütbündə məhsulların, əmtəələrin və nemətlərin şəxsi istehlakı durursa, digər qütbündə təkrar istehsalın inkişafı, iqlim şəraiti,demoqrafik amillər və s. durur. Həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, onun amilləri və resurslarının artırılması və bölgüsünün təşkili, idarəetmə və tənzimləmə obyekti olaraq sosial-iqtisadi effekt kimi qiymətləndirilir. Mürəkkəb məsələ olan həyat səviyyəsi, onun dinamikası və diferensasiyası konkret ölkədə və ya ayrı-ayrı ərazidə məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi, milli sərvətin həcmi və quruluşu, ümumi daxili məhsulun və milli gəlirin istehsalı və bölüşdürülməsi ilə bilavasitə əlaqədardır. Щяйат сявиййяси илк нювбядя ящалинин зярури мадди немят вя хидмятлярля тямин едилмяси, онларын истещлакынын лазыми сявиййяси вя тялабатларын сямяряли юдянилмяси дяряжяси кими мцяййян едилир. “Həyat səviyyəsi” anlayışı mürəkkəb olmaqla əhalinin öz maddi və mədəni tələbatını ödəməsi imkanlarını səciyyələndirir. Bura əhalinin həyatının müxtəlif sosial aspekti: əmək və məişət şəraiti, əhalinin gəlirləri və xərclərinin səviyyəsi və quruluşu, asudə vaxtın istifadə formaları, səhiyyənin, incəsənətin, mədəniyyətin və s. inkişaf səviyyəsi daxildir. Cəmiyyət həyatının bu cəhətlərinin müxtəlif sosial-iqtisadi indikatorların köməyi ilə miqdar səciyyəsi əhalinin həyat səviyyəsi və sosial inkişafı statistikasının öyrənmə predmetidir. Dünya əhalisinin rifahının müxtəlif cəhətlərini əks etdirən statistika göstəricilərinin işlənib hazırlanması sahəsində böyük təcrübə toplanmışdır.Burada biz ə halinin həyat səviyyəsini öyrənmək üçün hazırda istifadə olunan əsas sosial-iqtisadi indikatorları nəzərdən keçirəcəyik: 1) əhalinin həyat səviyyəsinin və sosial inkişafının ümumi (inteqral) indikatorları; 2) əhalinin şəxsi gəlirlərini səciyyələndirən göstəricilər; 3) əhalinin xərcləri və istehlakı göstəriciləri; 4) həyat səviyyəsinə görə əhalinin diferensiyası göstəriciləri. Ə halinin həyat şəraitini səciyyələndirmək üçün dörd səviyyə fərqləndirilir: 1) bolluq (adamların hərtərəfli inkişafını təmin edən nemətlərdən istifadə)
8 2) normal səviyyə (adamların fiziki və intellektual qüvvəsinin bərpasını təmin edən, elmi cəhətdən əsaslandırılmış normalar üzrə nemətlərin səmərəli istehlakı); 3) kasıblıq (işçı qüvvəsinin təkrar istehsalı üçün iş qabiliyyətinin saxlanması səviyyəsində nemətlərin istehlakı); 4) dilənçilik (adamların yaşamaq qabiliyyətini saxlamağa imkan verən nemətlərin və xidmətlərin minimal istehlakı). Həyat səviyyəsi statistikasının əsas vəzifəsi əhalinin həyat səviyyəsi göstəricilərinin hesablanması və təhlili metodologiyasını və habelə həyat səviyyəsinə təsir edən amillərin öyrənilməsi metodlarını işləyib hazırlamaqdan ibarətdir [17]. ctimai-iqtisadi kateqoriya kimi əhalinin həyat səviyyəsi insanların maddi, mənəvi və məişət ehtiyaclarının təmin olunmasını təşkil edir. Maddi ehtiyaclar dedikdə buraya qida məhsulları, geyim, ayaqqabı, mədəni və məişət xidmətləri və s. aiddir. Məişət xidmətlərinə isə geniş mənada kommunal xidmətlər, həmçinin nəqliyyat və rabitə xidmətləri, tibbi xidmətlər aiddir. Əhalinin rifahının xarakteristikası kimi "həyat tərzi" həyat səviyyəsi anlayışının ən əhəmiyyətli elementidir. Əhalinin həyat səviyyəsinin statistik öyrənilməsinin (tədqiqatının) əsas istiqamətləri aşağıdakılardır : 1) əhalinin ictimai-iqtisadi rifahının ümumi və hərtərəfli xarakteristikası; 2) əhalinin həyat səviyyəsinə müxtəlif ictimai-iqtisadi amillərin təsirinin dərəcələrinin, onların tərkibi və dinamikasının öyrənilməsi; 3) ictimai-iqtisadi dəstəyə ehtiyac duyan və əhalinin az təmin olunmuş səviyyələrinin xarakteristikası. Həyat səviyyəsi və onun dinamikası önəmli ölçüdə məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi və həcmi ilə, gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsiylə, milli sərvətin strukturuyla, istehsalla və ümumi milli məhsuldan istifadəylə təyin edilir.
9 Həyat səviyyəsi sosial-iqtisadi kateqoriya kimi əhalinin rifahını istehlak baxımından səciyyələndirir. Mürəkkəb kateqoriya olan həyat səviyyəsi bir çox amillərin təsiri altında formalaşır: 1. Ölkənin iqtisadi ehtiyatlarının (həcmi) kəmiyyəti və keyfiyyəti, onların inkişaf səviyyəsi; 2. Ölkədə adambaşına ÜMM-un istehsalı; 3. Adambaşına düşən pul gəlirləri; 4. Yaşayış dəyərinin indeksləşdirilməsi, yəni qiymətlərin dəyişməsinə müvafiq olaraq ümumi və aylıq gəlirin ona uyğun olaraq dəyişməsi; 5. Əmtəə və xidmətlərin həcmi və quruluşu; 6. Ölkədə xidmət sahələrinin inkişafı və səmərəli yerləşdirilməsi də həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə təsir edən amillərdənən mühümü minimum əmək haqqının artmasıdır. Əhalinin həyat səviyyəsi real gəlirlərin miqdarından asılıdır.Əhalinin gəlirlərə görə qruplara bölgüsü, hər birinin öz rasional büdcəsi olan ailələr- aşağı, orta və yüksək gəlirləri olan ailələr qrupuna ayrılır. Buna uyğun olaraq, yəni əhalinin aşağı gəlirlər qrupunun xərclərinin miqdarının və quruluşunun təhlili əsasında yaşayış minimumu və yoxsulluq həddi hesablanır. Beynəlxalq statistika təcrübəsində əhalinin yaşayış səviyyəsi ifadəsi deyil, həyat şə raiti (Living condition) ifadəsi işlədilir. Bu anlayışa nəzəri-metodoloji materiallarda müxtəlif təriflər verilir. Məsələn, Kennet Lanal klassik ədəbiyyatda bu göstəricini ə sas sosial göstərici hesab edir. Erik statistik araşdırmalarda bu göstəricini əhalinin pifahı, xoşbəxtlik göstəricisi adlandıraraq, yaşayış standartlarının əsas göstəricisi hesab edir. Yaşayış şəraitinin öyrənilməsinə belə yanaşma nəinki iqtisadi, sosial, hətta ətraf
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|