Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 Statistik registrin istifadəçilərinə statistik registrin bazasına yalnız baxış, konkret statistik və məlumat sorğu məsələlərinin həlli üçün müxtəlif siyahıların formalaşdırılması rejimlərində girişə icazə verilməli və müvafiq giriş kodları qoyulmalıdır. Reqlamentləşdirilmiş və reqlamentləşdirilməyən sorğular əsasında məlumatın alınması və məlumat fondlarına tam həcmdə daxil olma məsələlərinin həlli üçün istifadəçi statistik registrin məlumat bazasının saxlayıcısı ilə qarşılıqlı ə laqədə yaratmalıdır. Statistik registr statistik müşahidələrin həyata keçirilməsi üçün əsas baza hesab edilir və buna görə də statistik registrə daxil edilmiş təsərrüfat subyektləri haqqında məlumatların kənar hüquqi və fiziki şəxslərə verilməsi yalnız müvafiq qanunvericilik əsasında həyata keçirilə bilər.
Əhalinin həyat səviyyəsinin statistik göstəriciləri və onların təhlilinin əsas istiqamətləri Həyat səviyyəsi əhalinin maddi, mənəvi və sosial tələbatlarının təmin edilməsini xarakterizə edən iqtisadi kateqoriya və sosial standartdır. Həyat səviyyəsi standartının əsas komponentləri sağlamlıq, qida, əhalinin gəlirləri və xərcləri, yaşayışı, ev əmlakı, pullu xidmətləri, əhalinin mədəni səviyyəsi, əmək şəraiti və istirahəti, sosial təminatıdır və s. Başqa sözlə desək, əhalinin həyat səviyyəsi ilk növbədə əhalinin zəruri maddi nemət və xidmətlərlə təmin edilməsi, onların istehlakının lazımi səviyyəsi və təlabatlarının səmərəli ödənilməsi dərəcəsi kimi müəyyən edilir. Müəyyən müddət ərzində ev təsərrüfatının faktiki istehlak etdiyi maddi nemət və xidmətlərin pulla qiymətləndirilməsi “həyatın dəyəri” kimi çıxış edir. O, əsas istehlak malları və xidmətlərin pərakəndə qiymətlərinin dəyişməsi ilə bağlı bazar dəyərinin dəyişməsini əks etdirir. Həyatın dəyəri indeksi qiymətlərin dəyişməsi şəraitində ə halinin gəlirlərinin təkrar bölgüsü məqsədilə tətbiq edilir. Geniş mənada “əhalinin həyat səviyyəsi” bunlarla yanaşı, əmək, məşğulluq, məişət, istirahət, iş şəraiti, sağlamlığı, təhsili və s. də özündə birləşdirir.
23 BMT-nin konsepsiyasına uyğun olaraq həyat səviyyəsi insanın sağlamlığını, qida məhsullarının istehlakını, təhsili, məşğulluğu və əmək şəraitini, mənzil şəraitini, sosial təminatın səviyyəsini, geyimlə təminatlılığını, istirahət və hüquqa riayəti xarakterizə edən göstəricilərlə müəyyən olunur. Həyat səviyyəsi çoxsaylı amillər qrupundan - iqtisadi, sosial, elmi-texniki, ekoloji asılıdır. Bu amillərin hər birinin dəyişməsi əhalinin həyat səviyyəsinə təsir göstərir və onların idarə olunması milli problemlərə aid edilir. Ona görə ki, onlar ə halinin həyat səviyyəsini şərtləndirən milli prioritetlərdir. Göründüyü kimi həyat səviyyəsi kifayət qədər mürəkkəb və çoxcəhətli anlayışdır. Bununla əlaqədar olaraq yaşayış səviyyəsinin çox ünsürləri əhəmiyyətli cəhətlərə və xüsusiyyətlərə malikdir və onların kompleks səciyyəsi üçün statistik göstəricilər sistemindən istifadə edilməsi zəruridir [3, 5]. Təcrübədə əhalinin həyat səviyyəsinin əsas sosial-iqtisadi göstəricilərinə aşağı- dakılar aid edilir: -pul gəlirləri (əhalinin hər nəfərinə orta aylıq gəlir), -sərəncamda qalan real pul gəlirləri, -iqtisadiyyatda məşğul olanlara hesablanmış orta aylıq əmək haqqı, -təyin olunmuş aylıq pensiyaların həcmi, -yaşayış minimunun həcmi (əhalinin hər nəfərinə orta aylıq məbləğ), -pul gəlirləri yaşayış minimunun kəmiyyətindən aşağı olan əhalinin sayı, -əhalinin müvafiq sosial qrupları üzrə yaşayış minimunun kəmiyyəti ilə digər göstəricilərin müqayisəsi. Deməli, həyat səviyyəsinin kompleks öyrənilməsi yalnız statistik göstəricilər sistemi vasitəsilə mümkündür. Qeyd edək ki, sosial münasibətlər dəyişdikcə göstəricilər sistemi də ona uyğun olaraq dəyişir. Həyat səviyyəsinin statistik
24 xarakteristikasını adekvat əks etdirməyə imkan verən göstəricilər sisteminin formalaşdırılması iqtisadi ədəbiyyatda əhalinin həyat səviyyəsi anlayışına dair birmənalı fikrin formalaşmamasına gətirib çıxaran əsas səbəblərdən biri olmuşdur. Həyat səviyyəsi əsasən əhalinin gəlirləri ilə müəyyən edilir. Belə ki, əhalinin maddi nemət və xidmətlərlə təmin olunması dərəcəsi onun həcmindən asılıdır. Ölkə əhalisinin gəlirləri haqqındakı məlumatlar iqtisadiyyatın inkişafını, onun səmərəli fəaliyyətini xarakterizə edən əsas göstəricilərə aid edilir. Müasir dövrdə gəlirlər statistikasının əsas vəzifəsi əhalinin gəlirlərinin ümumi həcminin formalaşmasını, onun quruluşu və dinamikasını, ona təsir edən amilləri, əhalinin müxtəlif qrupları arasında bölgüsünü və istifadəsini, əsas istiqamətlərini kəmiyyətcə səciyyələndirməkdir. Ə halinin gəlirlərinin səviyyə və dinamikasını xarakterizə edən göstəricilərin xüsusiyyətlərindən biri ondan ibarətdir ki, onlar iqtisadi, sosial hadisə və prosesləri eyni zamanda əks etdirir. Gəlirlər statistikasının çoxsaylı vəzifələrinə uyğun olaraq statistika təcrübəsində hesablama üsuluna görə bir-birindən fərqlənən müxtəlif göstəricilərdən istifadə edilir. Makrosəviyyədə gəlirlərin həcmini qiymətləndirmək üçün ənənəvi statistikada ə halinin pul gəlirləri və xərcləri balansının məlumatlarına əsasən əhalinin pul gəlirləri göstəricisi hesablanırdı. Bu göstəricinin bazasında nominal pul gəlirləri, sərəncamda qalan pul gəlirləri, real pul gəlirləri və s. müəyyən edilirdi. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əhalinin gəlirlərinin səviyyəsini və quruluşunu qiy- mətləndirmək üçün onun müxtəlif tərəflərini səciyyələndirən bir sıra göstəricilərdən istifadə edilir. Gəlir göstəricilərindən biri əhalinin şəxsi gəlirinin həcmidir. Bu, pul və natura formasında əhalinin əldə etdiyi bütün növ gəlirləridir. Şəxsi gəlirlərlə sosial fondlar hesabına əhaliyə göstərilən pulsuz və güzəştli xidmətlərin dəyərini cəmləməklə əhalinin məcmu (ümumi) gəliri hesablanır. Qeyd edək ki, bu göstəricilər cari dövrün qiymətlərində hesablandığından nominal göstəricilər hesab edilir. Onlar gəlirlərin real məzmununu müəyyən etmir. Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|