Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
25 Ə halinin şəxsi nominal gəlirlərindən ictimai təşkilatlara üzvlük haqqını, məcburi ödəmələri və vergiləri çıxdıqda əhalinin sərəncamında qalan şəxsi gəlirləri tapılır. Bu, şə xsi gəlirin istehlaka və əmanətə yönəldilən hissəsini xarakterizə edir. Makroiqtisadi statistika təcrübəsində bu üç göstərici əsasında istehlaka və yığıma meylilik, həmçinin yığım norması kimi məsələlər qiymətləndirilir. Ə halinin hər nəfərinə (hər ev təsərrüfatına) düşən pul gəlirləri göstəricisini hesablamaq üçün pul gəlirlərinin ümumi həcmi əhalinin orta illik sayına (ev təsərrüfatlarının sayına) bölünür. Məlumdur ki, iqtisadiyyatda inflyasiya olan halda pul gəlirlərinin hər cür artımı ə halinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşması haqqında fikir irəli sürməyə imkan vermir. Odur ki, pulun alıcılıq qabiliyyətinin dəyişməsinə gətirib çıxaran qiymət amilinin təsirinə düzəlişlər edilməklə əhalinin nominal və sərəncamda qalan real gəlirlərinin hesablanması zərurəti yaranır.
Real ifadədə göstəricilər cari dövrün müvafiq göstəricilərini istehlak qiymətləri indeksinə bölməklə, yaxud pulun alıcılıq qabiliyyəti indeksinə vurmaqla hesablanır. Pulun alıcılıq qabiliyyəti indeksi qiymət indeksinin tərsidir. Sərəncamda qalan real gəlirlərin dəyişməsi üç amildən - nominal gəlirlərin, vergi ödəmələrinin dərəcəsinin və pulun alıcılıq qabiliyyətinin dəyişməsindən asılıdır. Statistik təhlil prosesində bu amillərin hər birinin təsirini qiymətləndirmək məqsədilə indekslər sistemi qurulur [33].
Ə halinin həyat səviyyəsi insanların maddi nemətlər, məişət və mədəni xidmətlərə tələbatlarının öyrənilməsinin səviyyəsini və dərəcəsini əks etdirən sosial- iqtisadi kateqoriyadır. Maddi nemətlər dedikdə ərzaq məhsulları, geyim, ayaqqabı, mənzil, mədəni və məişət əşyaları başa düşülür. Əhaliyə kommunal, nəqliyyat, rabitə, mədəni, tibbi, məişət və s. xidmətlər ümumi adla-məişət xidmətləri qrupunda birləşdirilir. Həyat səviyyəsi statistikasının əsas vəzifələri aşağıdakılardır: 1. Əhalinin sosial-iqtisadi rifahını əks etdirmək;
26 2. Cəmiyyətin sosial-iqtisadi diferensiasiyası dərəcəsini, əhalinin müxtəlif təbə- qələri və demoqrafik qruplarının həyat səviyyəsinin müxtəlifliyini qiymətləndirmək; 3. Əhalinin həyat səviyyəsi, onun tərkibi və dinamikasına müxtəlif sosial- iqtisadi amillərin təsirini öyrənmək;
4. Sosial-iqtisadi müdafiəyə ehtiyacı olan az təminatlı əhali qruplarını ayırmaq və səciyyələndirmək və.s. Həyat səviyyəsi, onun dinamikası və diferensiasiyası konkret ölkədə və ya ə razidə məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi, milli sərvətin həcmi və quruluşu, ümumi daxili məhsulun və milli gəlirin istehsalı və bölüşdürülməsi ilə bilavasitə ə laqədardır. Bu sistemə daxil olan göstəricilərin bir göstərici halında birləşdirilməsi beynəlxalq miqyasda qeyri-mümkün olduğu üçün həyat səviyyəsini hərtərəfli xarakterizə edən vahid göstərici hesablamaq da mümkün deyildir. BMT-nin təlimatına görə, onun əsas vəzifələrindən biri əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə köməklik etməkdir. BMT ekspertləri komitəsi həyat səviyyəsinin göstəriciləri sistemini aşağıdakı ünsürləri nəzərə almaqla hazırlamağı təklif etdilər:
2. Ərzaq məhsullarının istehlakı;
3. Təhsil (o cümlədən savadlılıq və texniki peşə);
4. Əmək şəraiti;
5. Məşğuliyyət;
6. Cəmi istehlak və yığım;
7. Nəqliyyat vasitələri;
8. Mənzil şəraiti (o cümlədən mənzilin abadlığı);
9. Geyim;
10. stirahətin təşkili;
11. Sosial təminat;
12. nsan azadlığı.
27 Sosial statistika üzrə işçi qrup yuxarıdakı sxemdəki 4-cü və 5-ci mövqeləri birləşdirdi. 6-cı və 7-ci mövqeləri isə ixtisar etdi. Beləliklə, həyat səviyyəsini səciyyələndirmək üçün sanitar şəraiti, ərzaq məhsullarının istehlakını, təhsili, məşğulluğu və insan azadlığını əsas şərt kimi götürülməsini tövsiyə etdi. Bundan başqa, yuxarıdakı siyahıya “əsas informasiya” bölgüsünü əlavə etdilər. Bu bölməyə ə hali və işçi qüvvəsi, gəlirlər və xərclər, nəqliyyat və informasiya mövqeləri daxil edildi. Bu şərtlərin hər biri həyat səviyyəsi ilə əlaqədar olsa da, ona təsir dərəcələri eyni deyildir. Mənzil şəraiti, istehlak və s. həyat səviyyəsini bilavasitə ifadə edən, bütövlükdə cəmiyyətin üzvlərinin və ya onun ayrı-ayrı sektorlarının gəlirləri və məsrəfləri isə bütün əhaliyə aid olduğu üçün həyat səviyyəsini dolayı əks etdirən şə rtlərdir. BMT ekspertləri həyat səviyyəsini əks etdirən geniş göstəricilər sistemi müəyyənləşdirsə də, beynəlxalq miqyasda həyat səviyyəsinin bütün tərəflərini özündə birləşdirən ümumiləşdirici göstəricinin hələlik olmamasını etiraf etdilər. Ekspertlərin fikrincə, belə vahid ümumiləşdirici göstəricinin olmaması beynəlxalq müqayisə baxımından da arzu edilməzdir. BMT-nin statistika komissiyası da təqribən eyni nəticəyə gəldi. Komissiyanın fikrincə, həyat səviyyəsinə dair BMT çərçivəsində hər il məruzə hazırlamaq mümkün deyildir. Ekspertlər Komitəsi həyat səviyyəsini əks etdirən sintetik göstərici kimi, milli gəlir (xüsusilə əhalinin hər nəfərinə düşən milli gəlir) və qarşıdakı ömrün orta müddəti göstəricisindən istifadə etməyi təklif etdi. Lakin sonradan sosial statistika qrupu keçmiş SSR -dən olan ekspertlərin etirazına baxmayaraq, milli gəliri əsas göstəricilər sırasından çıxardı və onun yerinə bir sıra xüsusi göstəricilər əlavə etdi. Sosial statistika öz qərarlarını dünyanın müxtəlif ölkələrində milli gəlirin hesablanması metodu, onun tərkibində və bölüşdürülməsində müxtəlifliyin olması ilə əlaqələndirdi. BMT ekspertləri həyat səviyyəsini öyrənmək üçün aşağıdakı göstəricilər kompleksindən istifadə etməyi tövsiyə etdilər: a) Demoqrafik şərait və əhalinin həyat səviyyəsi göstəriciləri: ömrün orta müddəti, uşaq ölümü, əhalinin xəstəxana çarpayıları ilə təmin olunması, tibbi yardımın səviyyəsi (hər min nəfərə düşən həkimlərin sayı);
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|