Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 1,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
43 istiqamətlərdən biri kimi xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarının idxal və ixrac ə məliyyatlarının tənzimlənməsini özündə cəmləşdirir. Gömrük siyasətinin başlıca vəzifəsi - Azərbaycan Respublikasının iqtisadi maraqlarının və səlahiyyət çərçivəsində iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi, qaçaqmalçılıq, gömrük qaydalarının və vergi qanunvericiliyinin pozulması hallarına qarşı mübarizə və s. təşkil edir. Eyni zamanda gömrük siyasəti ölkə iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənmə sisiteminin əsas tərkib hissələrindən biridir. Gömrük siyasətinin məqsədi və təyinatı - Azərbaycan Respublikasının strateji milli dövlət mənafelərinin təmin edilməsindən, milli iqtisadiyyatın sosial iqtisadi səmərəliliyini və rəqabətə davamlılığını stimullaşdırmaqdan, ölkənin milli təhlükəsizliyinin lazımi səviyyədə saxlamaqdan, xarici iqtisadi fəaliyyət sahələri üçün əlverişli şəraitin təmin edilməsindən ibarətdir. Azərbaycan dövlətinin gömrük siyasəti onun iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə xidmət edir. Respublikanın gömrük siyasəti, onun həyata keçirilməsi üçün başlıca zəmin olan gömrük fəaliyyətinə arxalanır. Gömrük siyasətinin formalaşması və həyata keçirilməsi mürəkkəb proses olub, hakimiyyətin hər üç qanadının - qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətinin və həcminin bu işdə maraqlı olan sahibkarlar dairələrinin bilavaistə iştirakı ilə reallaşır. Azərbaycan dövləti müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra özünün müstəqil gömrük siyasətini yeridir, gömrük işinin təşkili Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Gömrük Məcəlləsi və müvafiq qanunvericilik aktlarına əsaslanır. «Gömrük siyasətinin dəqiq hüquqi əsaslandırılmaları ilk növbədə ona görə vacibdir ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin bu və ya digər istiqamətini imperativ tənzim- ləyərkən onun həyata keçirilmə vasitələri istər-istəməz mülkiyyət münasibətləri sferasına müdaxilə etmiş olur 1 ». Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində ölkə iqtisadiy- yatının inkişaf səviyyəsi və daxili istehsalçıların beynəlxalq rəqabət qabiliyyətindən asılı olaraq və daxili istehsalçıların beynəlxalq rəqabət qabiliyyətindən asılı olaraq gömrük siyasəti, proteksionizm, yumşaq proteksionizm, yumşaq sərbəst ticarət, sərbəst ticarət istehsalçıların beynəlxalq rəqabət qabiliyyətindən asılı olaraq gömrük 1 Nuriyev C.Q. “Gömrük Hüququ”, Bakı, 2002 44 siyasəti, proteksionizm, yumşaq proteksionizm, yumşaq sərbəst ticarət, sərbəst ticarət (fritrederçilik) istiqamətində həyata keçirilir. Belə ki, bu istiqamətlər, eyni zamanda ölkə iqtisadiyyatının xarici iqtisadi müdaxilələrə açıqlıq dərəcəsini nümayiş etdirir. Proteksionist gömrük siyasəti yerli istehsalın inkişafı üçün daha əlverişli şərait yaradılmasına yönəldilib. Onun əsas məqsədləri idxal edilən mallara gömrük vergiqoymasının daha yüksək səviyyəsini tətbiq etməklə əldə edilir. Proteksionist siyasətdən fərqli olaraq sərbəst ticarət siyasəti gömrük rüsumlarının daha aşağı minimum səviyyəni nəzərdə tutur və daxili bazara xarici malların daha çox cəlb edilməsini təhrik edir. Gömrük siyasətinin həyata keçirilməsinin əsas vasitələri gömrük rüsumları, yığımları (tarif və ya iqtisadi tənzimlənmə), gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti əməliyyatları, xarici ticarətin lisenziyalaşdırılması və kvotalaşdırılması (qeyri-tarif və ya inzibati tənzimlənmə) təcrübəsi ilə bağlı olan müxtəlif gömrük məhdudiyyətlidir. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dünya iqtisadiyyatı ilə sıx əlaqədə olan xarici ölkələrlə əməkdaşlıq etməsi onun milli təsərrüfatının inkişafına böyük təkan vermişdir. Bu zərurət Azərbaycanın xarici iqtisadi ticarət fəaliyyətini, onun idxal və ixrac əməliyyatlarını və bütün bununla bağlı olan gömrük siyasətini təkmilləşdirməyi tələb edir. dxal və ixrac olunan məhsullarının qiymətinə və bununla bağlı xarici ticarətin səmərəli fəaliyyətinə həlledici təsir göstərən amillərdən əsası dövlətin gömrük siyasəti və gömrük tarifləridir. Azərbaycan kimi keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin gömrük siyasətində yerli istehsalçıların qorunması, xüsusilə kənd təsərrüfat bazarının müdafiəsi çox aktualdır. Belə ölkələr yerli kənd təsərrüfatı bazarının xarici rəqabətdə qorunması sahəsində də dövlət əməli tədbirlər həyata keçirməli, bu sahədə fəaliyyət göstərən istehsalçıları gömrük tarifləri və rüsumları vasitəsilə müdafiə etməlidir. Gömrük tarifləri və bu tariflərin nəticəsi olan gömrük rüsumları əmtəələr gömrük sərhədini keçərkən ona tətbiq olunan vergi funksiyasını yerinə yetirir. Bundan başqa gömrük rüsumları idxal və ixrac olunan məhsulların qiymətini qaldıraraq xarici ticarət dövriyyəsinin həcminə və strukturuna təsir göstərir. Beləliklə, gömrük siyasətinin tərkib hissəsi olan gömrük tarif və rüsumları bir tərəfdən xarici ticarətin 45 tənzimlənməsinə, digər tərəfdən isə büdcənin vəsaitlərinin artmasına səbəb olur. Bundan başqa dövlət yerli kənd təsərrüfatı və həmçinin sənaye istehsalçılarını rəqabətdən qorumaq üçün təkcə antidempinq, kompensasiya rüsumlarını deyil, mövsümi rüsumların, kvota və embarqoların tətbiqini həyata keçirilməlidir. Gömrük siyasəti ölkənin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla yanaşı bütün dünyada aparılan gömrük siyasətindən, onun forma və üsullarından bilavasitə asılıdır. Lakin gömrük siyasətinin məqsədi, ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq müəyyən edilir. nkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında gömrük siyasətinin məqsədi bir-birindən fərqlənir. Yəni, EOÖ-də gömrük siyasəti əsas etibarı ilə iki məqsədə - birinci, nəyin bahasına olursa olsun dövlət büdcəsini maksimum həcmdə gömrük vergi və rüsumlaria təmin etməkdən; ikinci, milli istehsalı hər cür xarici rəqabətin hər cür mənfi təsirindən qorumaq istiqamətində tədbirlər görməkdən ibarətdir. EÖ-in təcrübəsi göstərir ki, bazar iqtisadiyyatı şə raitində istehsalın taleyini gömrük tariflərinin artıb-azaldılması deyil, sağlam rəqabət müəyyən edir. EÖ-in gömrük siyasəti əsasən gömrük idxal rüsumlarının azaldılmasına və ixrac rüsumlarının götürülməsinə yönəldilməklə daxili vergilərdə onlara daha çox güzəştlərin verilməsinin tərəfdarı kimi çıxış edir 1 . Azərbaycan kimi ölkələrdə, yəni bazar iqtisadiyyatı, tam təşəkkül tapmayan ölkələrdə isə gömrük siyasətinin əsas vəzifəsi büdcə gəlirlərində yaxından iştirak etmək və milli iqtisadiyyatı hər cür mənfi xarici təsirlərdən qorumaqdan ibarətdir. Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiya olunmasında və xarici ticarətdə maksimum faydalanmaqda gömrük siyasəti əhəmiyyətli rol oynayır. Çevik gömrük siyasəti yeritməklə tez bir zamanda iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək mümkündür. Fikrimizcə, gömrük siyasətinin effektivliyini artırmaq məqsədilə aşağıdakıların həyata keçirilməsi məqsədə müvafiq sayılır. 1. Rüsum normaları müəyyən olunarkən ölkənin idxal siyasəti, sosial siyasəti, oxşar malların yerli istehsalçılarının mənafeyi nəzərə alınmalıdır; 2. Yüksək elmi-texnoloji nailiyyətlərin tətbiqini tələb edən və idxalında Azərbaycan Respublikasının maraqlı olduğu mallara aşağı rüsum normaları tətbiq 1 Əliyev A.Ə. “Gömrük işi və dünya iqtisadiyyatının inkişafı”, 2002, Bakı: Caşıoğlu, 236 s. Yüklə 1,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|