Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 1,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
33 quraşdırmasına cəhd edirlər. Buna görə bu və ya digər nəzəriyyədən istifadə vaxtı müəyyən düzəlişləri yaratmaq və ya tətbiq etmək lazımdır. Keçid prosesləri hələ tamamlanmadan uzaqdır. Əlbəttə ki, bazara keçidin məqsədi əhalinin həyat səviyyəsinin sabit artmasını təmin edən effektiv bazar iqtisadiyyatının yaradılmasıdır. 1.3 Xarici iqtisadi fəaliyyətin gömrük-tarif tənzimlənməsi və tariflərin müəyyən edilməsinin əsas prinsipləri Xarici ticarətin tənzimlənməsinin ən mühüm vasitəsi gömrük rüsumları olduğundan onları müəyyən edilərkən ilk növbədə bu rüsumların iqtisadi xarakteri, onların yerinə yetirməli olduğu funksiyalar və eləcə də idxal olunan malların xarak- teri, texniki səviyyəsi ciddi nəzərə alınmalıdır. Xüsusilə bazar iqtisadiyyatı şəraitində X F–in tənzimlənməsində gömrük rüsumlarının rolu əvəzedilməzdir. Onların köməyi ilə dövlət müəyyən malların idxalı və ya ixracını stimullaşdıra, məhdudlaşdıra,X F sahəsində müəyyən iqtisadi, elmi- texniki, ekoloji, valyuta-maliyyə siyasətini həyata keçirə, X F iştirakçılarının fəaliyyətini mühüm dövləti, milli maraqlar istiqamətində yönəldə bilir. Gömrük rüsum normaları müəyyən olunarkən iki yanaşma əsas götürülür – fiskal yanaşma və tənzimləyici yanaşma. XIX əsrin sonları və XX əsrin ə vvəllərində gömrük rüsum normalarının müəyyən olunmasında fiskal yanaşmaya üstünlük verilirdi və rüsumlar dövlət gəlirlərinin mühüm mənbəyi kimi baxılırdı. XX ə srin ortalarından başlayaraq gömrük rüsum normalarının azalması meyli üstünlük təşkil etməyə, tənzimləyici yanaşma ön plana çıxmağa başladı. Belə şəraitdə gömrük rüsum normalarının mal qrupları və konkret məmulatlar üzrə differensasiyasına tələbat artdı. Ümumilkdə, xarici ticarətin tənzimlənməsi metodları iki qrupa - iqtisadi və inzibati tənzimləmə metodlarına bölünür 1 . qtisadi tənzimləmə metodları ticarət siyasətinin iqtisadi alətlərinin – gömrük tariflərinin, vergilərin tətbiqinə əsaslanır. Bu vasitələrdən istifadə etməklə dövlət xarici iqtisadi fəaliyyət subyektlərinin iqtisadi 1 Heydərov K.F “Gömrük işinin əsasları, gömrük işinin təşkili və texnologiyası” 1-ci cild, Bakı, 1998 34 maraqlarına və müvafiq olaraq, onların davranışına təsir edir. Eyni zamanda onların tam operativ müstəqilliyi saxlanılır. Bu tədbirlər bazar münasibətlərinin təbiətinə daha çox uyğun gəlir və bu səbəbdən də bazar iqtisadiyyatı şəraitində X F-in tənzim- lənməsində əsas rol oynayır. Tarif tənzimləmə metodunda dövlət xarici ticarət dövriyyəsinə idxal olunan malların qiyməti vasitəsi ilə təsir göstərir. Belə ki, tariflərin tətbiqi idxal mallarının qiymətini yüksəldir, amma alıcılarda bahalı xarici mal, yaxud ucuz yerli mal almaq seçimini saxlayır. Tarif tənzimləmə metodu əsas etibarı ilə daxili bazarın xarici rəqabətin zərərli təsirindən mühafizə olunmasına yönəlib. Gömrük tarifləri X F-in ən mühüm iqtisadi tənzimləyicisi olub, onun vasitəsi ilə dövlətin xarici iqtisadi mübadilə sahəsindəki siyasəti reallaşdırılır. Xarici ticarətin tənzimlənməsinin tarif metodu xarici ticarətin ÜTT tərəfindən müəyyən edilmiş prinsiplərinə də uyğundur. Bu tənzimləmə metodunun əsasında, adından da göründüyü kimi, gömrük tarifləri durur.”Gömrük tarifi haqda AR qanununa görə, gömrük tarifi – gömrük sərhəddindən keçirilən mallara tətbiq edilən gömrük rüsum dərəcələrinin X F ƏN-na uyğun olaraq sistemləşdirilmiş məcmusudur. UNKTAD tərəfindən işlənmiş “Ümumi preferensiya sistemi”nə daxil olan ölkələrin mallarına, eləcə də ölkənin daxil olduğu inteqrasiya birliyinin digər üzvlərinin mallarına daha aşağı rüsum normaları –preferensial rüsumlar tətbiq olunur. Gömrük tariflərinin əsasını gömrük rüsumları təşkil edir 1 . ”Gömrük tarifi haqqında” AR qanununa görə gömrük rüsumu – mallar AR ərazisinə gətirilərkən və ya bu ə razidən çıxarılarkən gömrük orqanları tərəfindən tutulan haqq olub bu cür idxal və ixracın mühüm şərtidir. Tətbiq olunduğu obyektə görə rüsumlar idxal, ixrac və tranzit rüsumlarına bölünür. dxal rüsumları əsasən, idxal olunmuş mallar daxili bazarda sərbəst dövriyyə üçün buraxıldığı hallarda tətbiq olunur. Bu rüsumlar demək olar ki, bütün ölkələr tərəfindən daxili bazarın xarici rəqabətin zərərli təsirindən qorunması məqsədi ilə tətbiq olunur. xrac rüsumları nisbətən az, əsas etibarı ilə strateji əhəmiyyətli məhsul- ların ixracı samanı tətbiq olunur.ABŞ da ixrac rüsumlarının tətbiqi konstitusiya ilə 1 Əliyev A.Ə. “Gömrük işi və dünya iqtisadiyyatının inkişafı”, 2002, Bakı: Caşıoğlu, 236 s. 35 qadağan olunur. Tranzit rüsumları nadir hallarda, əsasən ticarət müharibəsi vasitəsi kimi tranzitlərə tətbiq olunur. Spesifik rüsumlar malın vahid miqdarına görə konkret məbləğ şəklində müəyyən edilir. Bu rüsumların müsbət cəhəti hesablanmasının sadəliyi və sui –istifadə hallarının mümkün olmamasıdır. Ancaq bu halda müdafiə səviyyəsi malın qiymətinin dəyişməsindən çox asılı olur.Malların idxal qiymətlərinin artması daxili bazarın spesifik rüsumlarla müdafiəsi səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olur və əksinə, idxal qiymətlərinin enməsi ilə müdafiə səviyyəsi yüksəlir. Kombinə edilmiş rüsumlarda əvvəlki iki üsulun qarışığı istifadə olunur. Rüsum normasının növünə görə rüsumlar – daimi və dəyişən rüsumlara bölünür. Daimi rüsumlar –dövlət tərəfindən birdəfəlik müəyyən olunur və şəraitdən asılı olaraq dəyişmir.Dəyişən gömrük rüsumları – dövlət tərəfindən müəyyən olunmuş şərtlər daxilində (dünya qiymətlərinin dəyişməsi, dövlət subsitiyalarının səviyyəsindən asılı olaraq) dəyişən rüsumlardır. Bu rüsumlar çox nadir hallarda, məsələn, A da vahid kənd təsərrüfatı siyasəti çərçivəsində tətbiq olunur. Cədvəl 1.2- də gömrük rüsumlarının müxtəlif əlamətlərinə görə təsnifatı verilmişdir: Cədvəl 1.2 Gömrük rüsumlarının təsnifatı Hesablama üsuluna görə Advalor Spesifik Kombinə edilmiş Tətbiq obyektinə görə xrac dxal Tranzit Xarakterinə görə Mövsümi Antidempinq Kompensasiya Mənşəyinə görə Avtonom Konvension Preferensial Rüsum normasının növünə görə Daimi Dəyişən Təsirinin qiymətləndirilməsinə görə Nominal Effektiv Yuxarıda qeyd olunan rüsum növləri içərisində idxal rüsumları mühüm ə həmiyyətə malikdir. Bu rüsumlar xarici ticarətin tənzimlənməsinin əsas vasitəsi olub, ölkə iqtisadiyyatına çox ciddi təsir göstərir. Bu səbəbdən də idxal rüsum normaları müəyyən edilərkən bu normaların ölkə iqtisadiyyatına təsiri mütləq nəzərə alınmalıdır. dxal rüsumlarının ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatına təsiri müxtəlif olub ölkənin dünya təsərrüfatındakı iqtisadi çəkisi ilə müəyyən olunur. Qeyd etmək Yüklə 1,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|