Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
27 
 
5.
 
16 сортов зерновых (7-мягкой пшеницы, 4-ячменя, 1-тритикале) и зернобобовых (2-нута, 
1-чечевицы,  1-арахиса)  культур,  выделенные  из  международных  питомников  с  целью 
районирования, были переданы в ГКИиОСД. 
6.
 
Районировано  и  организовано  первичное  семеноводство  у  7  сортов  зерновых  (4-мягкой 
пшеницы,  1-ячменя)  и  зернобобовых  (1-нута,  1-  чечевицы)  культур,  выделенные  из 
международных питомников, посевная площадь которых в стране составляет 351250 га. 
7.
 
Интродуцированные  международные  питомники,  полученные  по  линии  ИКАРДА  и 
СИММИТ,  в  основном  отвечали  требованиям  и  позитивно  повлияли  на  улучшение 
гермоплазмы зерновых и зернобобовых культур в Азербайджане. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Мусаев  А.Дж.,  Гусейнов  Г.С.,  Мамедов  З.А.  Методика  полевого  опыта  по 
исследовательским работам в области селекции зерновых культур. Баку, 2008, 87 с. 
(на азербайджанском языке). 
2.
 
Талаи  Дж.М.  Роль  международных  питомников  в  улучшении  озимой  пшеницы  в 
Азербайджане. Сборник научных трудов Азербайджанского НИИ Земледелия. ХХI 
том. Баку-2005г., с.254-257. 
3.
 
Вавилов  П.П.,  Гриценко  В.В.,  Кузнецов  В.С.  Практикум  по  растениеводству. 
Москва. «Колос», 1983г., с.5-47. 
4.
 
Instructions  for  the  management  and  reporting  the  results  for  the  FAWWON.  Prepared 
and distributed by national wheat improvement program of Turkey, CIMMYT, ICARDA, 
Oregon State University, p.1-7. 
5.
 
Rust  scoring  guide  produced  thorough,  a  grant  from  the  government  of  the  (Research 
Institute for Plant Protection), CIMMYT, p.1-11. 
 
C.Ə.Əliyev, C.M. Təlai, Ə.C. Musayev, M.Q. Əhmədov 
 
İNTRODUKSİYA OLUNAN DƏNLİ, DƏNLİ-PAXLALI BİTKİLƏRİN BEYNƏLXALQ 
PİTOMNİKLƏRİNİN AZƏRBAYCANDA ÖYRƏNİLMƏSİ VƏ İSTİFADƏSİNİN 
YEKUNLARI 
 
Azərbaycan KTN Elmi Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Bakı-98, Sovxoz №2, e-mail: 
[e-mail]
 
 
 
Məqalədə  Əkinçilik  İnstitutunun  mandatına  daxil  olan  dənli  və  dənli-paxlalı  bitkilərin 
ölkə  üzrə  ümumi  əkin  sahələri,  ümumi  məhsul  istehsalının  çoxillik  göstəriciləri,  beynəlxalq 
mərkəzlərdən (CİMMYT, İCARDA) müxtəlif proqramlar üzrə introduksiya olunan nümunələrin 
öyrənilməsi,  onlardan  istifadə,  müştərək  yaradılmış  rayonlaşmış  bitki  sortları  və  onların  əkin 
sahələri,  əldə  olunan  nailiyyətlərin  yekunları  geniş  şəkildə  öz  əksini  tapmışdır.  Əkinçilik 
İnstitutu 1995-2011-ci illərdə Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları üzrə Beynəlxalq Məsləhət Qrupuna 
(CGİAR) daxil olan mərkəzlərdən 54278 ədəd dənli, dənli-paxlalı bitki nümunələri introduksiya 
etmişdir.  Introduksiya  olunan  bu  nümunələrdən  24628-i  yumşaq  buğdanın,  8566-ı  bərk 
buğdanın, 12707-i arpanın, 96-ı qarğıdalının, 4710-u noxudun, 1987-i mərcinin və 1584-ü digər 
dənli və dənli taxıl bitkilərinin payına düşür.  
 
Bu illər ərzində beynəlxalq pitomniklərdən seçilmiş 16 dənli və dənli-paxlalı bitki sortları 
rayonlaşma  üçün  Seleksiya  Nailiyyətlərinin  Sınağı  və  Mühafizəsi  üzrə  Dövlət  Komissiyasına 
təqdim edilmişdir. Onlardan 7-i, o cümlədən 4 yumşaq buğda, 1 arpa, 1 noxud və 1 mərci sortu 
rayonlaşmış  və  Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  reyestrinə  daxil  edilmişdir.  Bu  sortların 

---

 
 
28 
 
ölkədə  əkin  sahəsi  300  min  hektardan  artıqdır.  Həmçinin  introduksiya  olunan    beynəlxalq 
pitomniklər  institutda  aparılan  seleksiya  prosesinin  güclənməsində,  Azərbaycan  şəraitində 
buğdanın  pasa  qarşı  effektiv  genlərinin  və  donorların  müəyyənləşdirilməsində,  yüksək 
məhsuldar və keyfiyyətli, biotik və abiotik amillərə davamlı sortların yaradılmasında və ölkədə 
orta məhsuldarlığın artırılmasında müstəsna rolu olmuşdur.   
 
Açar sözlər: dənli bitkilər, dənli paxlalı bitkilər, əkin sahəsi, sort, seleksiya, sarı pas,     
                  introduksiya, beynəlxalq pitomnik, ekoloji sınaq, məhsuldarlıq 
 
 
J.A.Aliyev, J.M. Talai, A.J. Musayev, M.G. Ahmedov 
 
RESULTS OF STUDYING AND USE OF INTRODUCED FROM INTERNATIONAL 
NURSERIES OF CEREALS AND LEGUMINOUS CULTURES IN AZERBAIJAN 
 
Azerbaijan, MA, Research İnstitute of Agriculture 
 
In article the detailed information on the long term facts on sown areas, croppage of cereals 
and legumes entering into the mandate of institute of Crop Husbandry has been given. 
During  1995-2011  years  introduced  from  the  international  centers  of  CGIAR  such  as  
CIMMYT and ICARDA,   totally 54278  samples of cereal and leguminous crops under various 
programs  -    24628-bread  wheat,  8566-durum  wheat,  12707-  barley,  96-maize,  4710  chick  pea, 
1987 lentil and 1584 others of them were studied, used, jointly realized and zoned. As a whole in 
article results of the received achievements have been presented. 
At  this  period  16  varieties  of  cereals  and  leguminous  plants  selected  from  international 
nurseries  have  been  submitted  to  the  State  Commission  on    testing  and  protection  of  breeding 
achievements  for  zoning.  7  of  them,    4-  bread  wheat,  1-  barley,  1-  chick  pea  and  1-  lentil 
varieties  have  been  zoned  and  included  in  Azerbaijan  State  register  list  on    breeding 
achievements.  Sown  areas  of  these  varieties  constitute  more  than  300  thousand  hectares.  Also 
introduced international nurseries have played great role in enhancement of breeding activities, 
in determination of effective genes and donors, in realization of high productive and qualitative, 
resistant to biotic and abiotic factors varieties and increase of average productivity in country. 
 
Key words: cereals, legumes, area under crop, variety, breeding, yellow rust, introduction,   
                   international nursery, ecological trial, yield 
 
UOT 633:1:633 /635:6316.52. 
 
SUVARMA ŞƏRAİTİNDƏ YUMŞAQ BUĞDANIN SELEKSİYASININ QISA 
NƏTİCƏLƏRİ 
A.M.ABDULLAYEV  b.ü.f.d. 
 
Azərbaycan Elmi Tədqiqat Əkinçilik Institutu, Pirşağı qəs.,  Sovxoz № 2 
e-mail:
 [e-mail] 
 
Məqalədə  buğda  dəninin  istehsalının  dünyada  artım  dinamikası,  onun  əhalinin  ərzaq 
təhlükəsizliyindəki  rolu,  ölkədə  ərzaq  təhlükəsizliyini  təmin  etmək  üçün  qəbul  edilmiş  Dövlət 
qərarları, eyni zamanda buğdanın seleksiyasına dair vacib məsələlər, problemləer, seleksiyanın 
istiqamətləri,  suvarma  bölgələri  üçün  yumşaq  buğdanın  seleksiyasının  qısa  nəticələri  öz  əksini 
tapmışdır.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  buğdanın  məhsuldarlığının  formalaşmasında  əsas 

---