Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
67 
 
3,00),  Pamyat  x  Qaraqılçıq-2  (h
həq
=-3,33%;  h
p
=-0,40)  və  başqa  növlərarası  hibrid 
kombinasiyalarda mənfi heterozis və depressiya müşahidə edilmişdir. 
Məlumdur ki, snbüldə olan dənlərin sayı buğdanın əsas məhsuldarlıq elementlərindən biri 
sayılır  və  xarici  mühit  amillərindən  güclü  dərəcədə  asılıdır.  Apardığımız  tədqiqatlarda  bir 
sünbüldə  dənin  sayına  görə  yumşaq  buğda  hibridlərindən  Sanzor-4  x  Murov-2  (h
həq
=+36,5%; 
h
p
=+9,58)  və  SH  Morg  x  Murov-2  (h
həq
=+95,1%;  h
p
=+15,0)  kombinasiyaları  istisna  olmaqla 
demək olar ki, bütün hibridlərdə mənfi heterozis müşahidə edilmişdir. Yalnız bir kombinasiyada: 
Lütessens  2656  x  Murov-2  (h
həq
=-4,96%;  h
p
=+0,73)  qismən  dominantlıq  müşahidə  edilmiş, 
bərk  buğda  hibridlərindən  Bərəkət  x  Əlincə-84  (h
həq
=+12,0%;  h
p
=+7,00),  Kəhrəba  x  Zatino 
(h
həq
=+11,0%; h
p
=+3,48), Bərəkət x Əlincə-84 (h
həq
=+12,0%; h
p
=+7,00), Rac-91 x Bərəkətli-
95  (h
həq
=+27,5%;  h
p
=+12,0)  kombinasiyalarında  yüksək  heterozis  və  dominantlıq,  Zatino  x 
Bərəkətli-95  (h
həq
=-23,1%;  h
p
=-2,70),  Zatino  x  Şiraslan-23  (h
həq
=-25,6%;  h
p
=-3,20)  və  başqa 
kombinasiyalarda mənfi heterozis və depressiya; növlərarası Bəyaz x Bərəkətli-95 (h
həq
=-0,32%; 
h
p
=+0,98)  kombinasiyasında  mənfi  heterozis  və  qismən  dominantlıq,  Qarabağ  x  Fin  buğdası 
(h
həq
=-54,4%;  h
p
=-2,52),  Pamyat  x    Qaraqılçıq-2  (h
həq
=-48,0%;  h
p
=-12,5)  və  s. 
kombinasiyalarda mənfi heterozis və depressiya müşahidə edilmişdir. 
Tədqiq  edilən  hibrid  kombinasiyalarda  sünbüldə  olan  dənin  kütləsi  fərqli  göstəricilərə 
malik  olmuş  və  bunu  bir  çox  tədqiqatçılar  qeyd  etmişlər.  A.M.  Abdullayevin  (1997)  apardığı 
təcrübələrdə F
1
 hibrid nəsillərdə dənin iriliyinə  görə əsasən dominantlıq və  yüksək dominantlıq 
(61,5%) müşahidə edilmiş, aralıq  irsiyyət cəmi 23,1 % təşkil etmişdir [1]. 
Bizim  tədqiqatlarda  yumşaq  buğda  hibridlərindən  Sanzor-4  x  Murov-2  (h
həq
=+46,2%; 
h
p
=+50,0),  SH  Morg  x  Murov-2  (h
həq
=+61,9%;  h
p
=+9,67)  və  s.  kombinasiyalarda  yüksək 
heterozis  və  dominantlıq,  TSXA.PUAN  1ha  76  x  Əzəmətli-95  (h
həq
=-3,09%;  h
p
=+0,78) 
kombinasiyasında  mənfi  heterozis  və  qismən  dominantlıq,  Renan  x  Azəri  (h
həq
=-26,3%;h
p
=-
1,00),  Sanzor-4  x  Azəri  (h
həq
=-31,2%;  h
p
=-1,00),  Ruzi-84  x  11
th
FAWWON  KN
149-193 
(h
həq
=-
17,2%;  h
p
=-0,40)  və  s.  kombinasiyalarda  mənfi  heterozis  və  depressiya;  bərk  buğda 
hibridlərindən  Kəhrəba  x  Zatino  (h
həq
=+34,5%;  h
p
=+6,00),  Rac-91  X  Bərəkətli-95 
(h
həq
=+12,9%;  h
p
=+5,0)  və  s.  kombinasiyalarda  yüksək  heterozis  və  dominantlıq,  Zatino  x 
Bərəkətli-95  (h
həq
=-31,0%;  h
p
=-3,50),  Zatino  x  Şiraslan-23  (h
həq
=-31,2%;  h
p
=-1,50)  və  s. 
kombinasiyalarda  mənfi  heterozis  və  depressiya;  növlərarası  Bəyaz  x  Bərəkətli-95 
(h
həq
=+46,7%;  h
p
=+15,0)  kombinasiyasında  yüksək  heterozis  və  dominantlıq,  Qarabağ  x  Fin 
buğdası  (h
həq
=-3,57%;  h
p
=0,00),  Pamyat  x  Qaraqılçıq-2  (h
həq
=-46,4%;  h
p
=-5,50)  və  s. 
kombinasiyalarda mənfi heterozis və depressiya müşahidə edilmişdir.  
Beləliklə,  apardığımız  tədqiqatlarda  müəyyən  edilmişdir  ki,  bərk  və  yumşaq  buğdanın 
növdaxili  və  növlərarası  hibridləri  əsas  kəmiyyət  göstəricilərinə  görə  bu  əlamətlərin  valideyn 
formalarda  təmsil  olunma  dərəcəsindən  asılı  olaraq  müxtəlif  səviyyədə  irsi  dəyişkənlik 
göstərmişlər.  Belə  ki,  məhsuldar  kollanmaya  görə  hibridlərdə  əsasən  dominantlıq  və  yüksək 
dominantlıq  aşkar  edilmişdir.  Sünbülün  uzunluğu,  sünbülcüklərin  sayı,  sünbüldə  olan  dənlərin 
sayı  və  kütləsinə  görə  isə  hibridlər  müxtəlif  səviyyədə  yüksək  dominantlıqdan  başlayaraq 
depressiyaya qədər irsi dəyişkənliklə xarakterizə olunurlar. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Абдуллаев  А.М.,  Наскидашвили  П.П.  Селекция  озимой  мягкой  пшеницы  на    основе 
аборигенных  сортов  Закавказья.  Сборник  докладов  Международной  Научной 
конференции.  Грузинский  Государственный  Аграрный  Университет.  Часть  II.  Тбилиси, 
1997, с.119-123 
2.
 
Абдуллаев  А.М.,  Мусаев  А.Дж.,  Талаи  Дж.  М.  Современное  состояние  селекции 
пшеницы  в  Азербайджане,  Materials  of  International  scientific              conference,  “Genetic 

---

 
 
68 
 
Resources of cultural plants and their use in Agriculture”,  Scientific works, Тбилиси, 2008, с. 
69-71 
3.
 
Абдуллаев  А.М.  Оценка  адаптационной  ценности  перспективных  сортов  озимой  мягкой 
пшеницы    в  условиях  Карабахской  низменности.  Международная  Научная  конференция 
«
Селекция и генетика сельско-хозяйственных растений: Традиция и перспективы» Одесса, 
2012, с. 5-6 
4.
 
Musayev    Ə.C,  Hüseynov  H.S.,  Məmmədov  Z.A.Dənli-taxıl  bitkilərinin  seleksiyası  sahəsində 
tədqiqat işlərinə dair tarlatəcrübələrinin metodikası,“Müəllim” nəşriyyatı, 2008, 88 səh  
5.
 
Вавилов Н.И. Cелекция  как наука. М. Госиздат, 1934, с. 16 
6.
 
Омаров Д.С. K методике учета и  оценkи гетерозиса растений. С.-х. Биология. 1975, Т.10, 
№ 1.с. 123-128  
7.
 
Beil G.M., Atkins R.E. Inheritance of quanitative characters in qrain sorgh. Lower state journal 
of selence, 1965, v. 39, N3, p. 321-324 
 
 
С.К.Гаджиева 
 
ИССЛЕДОВАНИЕ НЕКOТОРЫХ КОЛИЧЕСТВЕННЫХ ПРИЗНАКОВ У ГИБРИДОВ 
ПЕРВОГО ПОКАЛЕНИЯ (F
1
) ОЗИМОЙ  ПШЕНИЦЫ В УСЛОВИЯХ 
АПШЕРОНА 
 
Научно-Исследовательский Институт Земледелия 
 
В статье отражены результаты исследования некоторых количественных признаков у 
гибридов  озимой  пшеницы  первого  поколения.  В  результате  изучения  90  гибридов  в  F
1
 
определены  характер  наследования  продуктивной  кустистости,  длины  колоса,  число 
колосков и зерен в колосе.  
Выявлено,  что  продуктивная  кустистость  в  основном  наследуется  по  типу 
доминирования и сверхдоминирования. По длине колоса, числу колосков и зерен в колосе 
гибриды  F
1
проявляют  различной  степени  наследственной  изменчивости:  начиная  с 
депрессии  до  сверхдоминирования,  при  этом  степень  фенотипической  доминантности 
количественных  признаков  во  многом  зависит    от  выраженности  этих  признаков    у 
исходных форм.  
 
Ключевые  слова:  мягкая  пшеница,  твердая  пшеница,  селекция,  коллекция, 
комбинация,  гетерозис,  доминирование,  наследование,  гибрид,  линия, 
депрессия, фенотип, генотип 
 
S.K.Hajieva 
 
INVESTIGATION OF SOME QUANTITATIVE FEATURES OF WINTER 
WHEAT FIRST GENERATION HYBRIDS (F
1
) IN APSHERON CONDITIONS 
 
Azerbaijan Research Institute of Crop Husbandry 
 
In  article  are  reflected  results  of  investigation  of  some  quantitative  features  at  first 
generation  hybrids  (F
1
)  of  winter  wheat.  As  result  of  study  of  90  hybrids  defined  inheritance 
character  of  productive  tilling,  spike  length,  number  of  spikeletes  and  number  of  grains  per 
spike.  
It  is  revealed,  that  productive  tilling  basically  inherited  as  domination  and 
superdomination.  Hybrids  of  F
1 
generation  show  various  degree  of  hereditary  variability  from 

---