133
[1;10;11;12;13]. Bununla əlaqədar olaraq bəzi noxud nümunələrinin yarpaqlarında fotosintezin
intensivliyi, ağızcıqların su keçiriciliyi, hüceyrələrarası CO
2
qıtlığı, transpirasiyanın qiyməti təyin
olunmuşdur. Tədqiqatların nəticələri cədvəl 1-də verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, noxud
nümunələrində cədvəl 1-də göstərilən ölçmələr nümunələrin dən dolma fazasında aparılmış, bu zaman
nümunələrin daha yuxarıda yerləşən tam formalaşmış yarpaqlarından istifadə olunmuşdur. Tədqiq
olunan nümunələr arasında Sanford sortu məhsuldarlığının azlığı ilə digər nümunələrdən seçilir (0,8-
1,0 t/ha).
Digər nümunələrin
Noxud nümunələrində qaz mubadiləsi
Cədvəl 1
S.s
Nümunələrin adı
Fotosintezin
intensivliyi
(mk mol CO
2
.
m
-2
.S
-1
)
Ağızcıqların su
keçiriciliyi
(mol.H
2
O.
m
-2
.S
-1
)
CO
2
- nin
hüceyrəarası
qatılığı
(mk mol CO
2.
mol
-1
)
Transpirasiya
(m mol H
2
O.
m
-2
.S
-1
)
1
Sanford
17,5
0,808
316
6,73
2
F.00-19
19,4
0,759
301
7,50
3
F.03-36
20,4
0,689
277
7,54
4
Soltan
16,7
0,984
318
9,06
5
Nərmin
18,9
0,918
311
8,37
məhsuldarlığı 1-1,6 t/ha arasında dəyişmişdir. Cədvəl 1-dən göründüyü kimi Soltan sortu istisna
olmaqla digər məhsuldar nümunələrdə fotosintezin intensivliyi nisbətən yüksək olmuşdur.
Fotosintezin intensivliyi ilə hüceyrələrarası CO
2
qatılığının müqayisəsindən məlum
olmuşdur ki, tədqiq olunan nümunələrdə fotosintezin intensivliyi yüksək olduğu halda CO
2
-nin
hüceyrələrarası qatılığı aşağı olur. Cədvəl-1 –dən göründüyü kimi F.03.-36 nümunəsində
fotosintezin intensivliyi 20,4 mk mol CO
2
.m
-2
.s
-1
olduğu zaman CO
2 –
nin hüceyrələrarası
qatılığı 277 mk mol CO
2
.mol
-1
,
Soltan sortunda isə bu parametrlər uyğun olaraq 16,7 4 mk mol
CO
2
.m
-2
.s
-1
və 318 mk mol CO
2
.mol
-1
,
təşkil edir. Öyrənilən digər nümunələr üçün də belə
uyğunluq müşahidə olunmuşdur. Bunu hüceyrələrarası sahələrdə CO
2
-nin xloroplastlara
diffuziyasının azalması və bunun nəticəsində fotosintezin intensivliyinin zəifləməsi ilə izah
etmək olar. Buğda bitkisi ilə aparılan tədqiqatlarda bu kimi nəticələr alınmışdır [14].
Beləliklə, tədqiq olunan 3 noxud və 4 mərcimək nümunələri üçün assimilyasiya səthinin
vegetasiya ərzində maksimal qiyməti dəndolma fazasına, yerüstü ümumi biokütlənin
maksimum qiyməti isə bu fazanın axırına təsadüf etmişdir. Öyrənilən noxud bitkiləri üçün
yarpaq indeksi 2-3 m
2
/m
2
, mərcimək bitkiləri üçün isə 1-2 m
2
/m
2
olmuşdur. Noxud
nümunələrinin yarpaqlarında fotosintezin intensivliyi ilə CO
2
-nin hüceyrələrarası qatılığının
müqayisəsindən məlum olmuşdur ki, tədqiq olunan nümunələrdə fotosintezin intensivliyi
yüksək olduğu halda CO
2
-nin hüceyrələrarası qatılığı aşağıdır. Bunu hüceyrələrarası sahələrdə
CO
2
-nin xloroplastlara diffuziyasının azalması və bunun nəticəsində fotosintezin
intensivliyinin
zəifləməsi ilə izah etmək olar.
ƏDƏBİYYAT
1.
Алиев Д.А. Фотосинтетическая деятельность, минеральное питание и
продуктивность растений. Баку, Элм, 1974, 335 с.
.
2.
Алиев Д.А., Казибекова Э.Г. Об архитектонике и фотосинтетической функции
высокоурожайной пшеницы. Физиол. Раст., М. 1977. т.24. №5, с. 962-667