Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
57
Ailə Məcəlləsinin 80-ci maddəsinin 1-ci hissəsində deyilir ki, valideynlər əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatmıĢ övladlarını saxlamağa borcludurlar. 18 yaĢına çatmıĢ uĢaqlar aĢağıdakı Ģərtlərlə aliment almaq hüququna malikdirlər: a) UĢaqların əmək qabiliyyəti olmadıqda; b) Maddi yardıma ehtiyacı olduqda. Yetkinlik yaĢına çatmıĢ uĢaqların öz valideynlərindən aliment almaq hüququ iki Ģərt eyni zamanda mövcud olduqda əmələ gəlir. Deməli, aliment tələb etmək üçün əmək qabiliyyətinin olmaması ilə yanaĢı həm də maddi yardıma ehtiyacı olmalıdır. Maddi yardıma ehtiyac o deməkdir ki, həmin uĢağın yaĢamaq üçün Ģəxsi vəsaiti yoxdur, ya da kifayət deyildir. SSRĠ Ali Məhkəməsinin mülki iĢlər üzrə məhkəmə kollegiyası texnikum tələbəsi K.Ġ.Melnikovun öz atasından aliment tutulması haqqında iddiası üzrə göstərmiĢdir ki, iddiaçının aliment almaq hüququ yoxdur, çünki o, Böyük Vətən Müharibəsinin əlili kimi pensiya alır, onun atasının ailəsi isə böyükdür. Ailə Məcəlləsinin 82-ci maddəsinin 1-ci bəndində deyilir ki, «əmək qabiliyyəti olan yetkinlik yaĢına çatmıĢ övladlar maddi yardıma ehtiyacı olan əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa və onlara qayğı göstərməyə borcludurlar». Yetkinlik yaĢına çatmıĢ uĢaqların böyük əksəriyyəti öz valideynlərini könüllü saxlayır və onların qayğısına qalırlar. Aliment ödənilməsi barədə saziĢ olmadıqda, əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan valideynlər üçün aliment əmək qabiliyyəti olan və yetkinlik yaĢına çatmıĢ övladlardan məhkəmə qaydasında tutulur. AĢağıdakı iki Ģərt mövcud olduqda valideynlərin öz 18 yaĢına çatmıĢ uĢaqlarından aliment almağa ixtiyarı vardır:
1.
Valideynlərin əmək qabiliyyəti olmadıqda; 2.
Onların maddi yardıma ehtiyacı olduqda. VətəndaĢların əmək qabiliyyətinin olmaması pensiya haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununa görə, onların yaĢından asılı olmayaraq səhhətinə əsasən müəyyən edilir. Yetkinlik yaĢına çatmıĢ uĢaqlarından nəinki 1-ci və 2-ci qrup əlil valideynlərin, habelə 3-cü qrup əlil valideynlərin də aliment almağa ixtiyarı vardır. Övladların hər birindən tutulan alimentin həcmi məhkəmə tərəfindən valideynlərin və övladların maddi vəziyyəti, ailə vəziyyəti və tərəflərin diqqətəlayiq digər maaĢları nəzərə alınmaqla hər ay ödənilməli olan sabit pul məbləğində müəyyən edilir. Alimentin məbləği müəyyən olunarkən məhkəmə tələbin valideynlərin əmək qabiliyyəti olan və yetkinlik yaĢına çatmıĢ övladlarından hamısına, birinə və ya bir neçəsinə verildiyindən asılı olmayaraq, onların hamısını nəzərə almağa haqlıdır. Valideynlərin öz valideynlik vəzifələrini yerinə yetirməməsi məhkəmə tərəfindən müəyyən olunarsa, uĢaqlar əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan valideynlərini saxlamaq vəzifəsindən azad edilə bilərlər. UĢaqlar valideynlik hüquqlarından məhrum edilən valideynlərinə aliment ödəməkdən azad edilirlər. Yuxarıda deyildiyi kimi, valideynlər öz uĢaqlarını tərbiyə etmək və saxlamaq vəzifələrini yerinə yetirməkdən qəsdən boyun qaçırdıqda, onlar uĢaqlardan aliment tələb edə bilməzlər. Lakin valideyn üzürlü səbəbə görə (xəstəlik və i.a) uĢaqların tərbiyəsi ilə məĢğul ola bilməmiĢ və onların saxlanması üçün vəsait verməmiĢdirsə, o, yetkinlik yaĢına çatmıĢ uĢaqlarından aliment tələb edə bilər. Beləliklə, ailə qanunvericiliyi valideynlərin uĢaqlarından aliment almaq hüququnu onların öz valideynlik vəzifələrini yerinə yetirmələrindən asılı edir. Yuxarıda göstərilənlərlə əlaqədar aĢağıdakı xarakterik misalı gətirmək yerinə düĢərdi. VətəndaĢ Paval Aleksandroviç Savin öz uĢaqların Ġqra, Mixailə, Nikaoloya və Pavelə qarĢı iddia ərizəsi ilə məhkəməyə müraciət etmiĢdir. Ərizədə deyilirdi: cavabdehlərin hamısı doğma övladlarımdır, lakin onlar mənə heç bir maddi yardım etmirlər. RSFSR Nikah və Ailə Məcəlləsinin 77-ci maddəsinə və ərizədə Ģərh edilənlərə əsasən cavabdehlərin hər birindən ayda 5 manat məbləğində mənim xeyrimə aliment tutulmasını xahiĢ edirəm. Məlum olmuĢdur ki, vətəndaĢ Savin vaxtilə uĢaqları barəsində heç bir qayğı göstərməmiĢ, ömründə yalnız bir dəfə – məhkəməyə iddia ərizəsilə müraciət edərkən özünü ata kimi qələmə vermiĢdir. Savinin iddiası ilə əlaqədar onun oğlu Pavelin nifrətlə dolu ədalətli izahatını ancaq ürək ağrısı ilə oxuyuruq. Oxuduqca gözümüz önündə rollar dəyiĢir: övlad cavabdehdən iddiaçıya, ata isə iddiaçıdan cavabdehə çevrilir. Viktor vicdansız atalarının evində keçirmiĢ olduqları uĢaqlıq həyatlarının faciəli tarixindən danıĢır. Ana və uĢaqlar onlar nələr görməmiĢlər? Müntəzəm sərxoĢluq, köpək, ata söyüĢü, ələ salmaq, istehza, masqaraya qoyma və ancaq insan ləyaqətini alçaldan hərəkətlər… Ata insanlıq simasını itirmiĢ, ailəni köməksiz qoymuĢdur. Lakin baĢsız qalan ailəyə sovet məktəbi, onları əhatə edən xeyirxah insanlar, əsl sovet adamları kömək etdi. Ailənin dörd oğlu döyüĢ əlaçısı olmuĢ, mehriban ailə qurmuĢ, ata olmuĢlar.
58
P.A.Savin vaxtilə uĢaqlarını taleyin ümidinə atıb getdiyi halda, indi onlardan aliment almağa nail ola bilərmi? Əlbəttə yox. Ər-arvadın və keçmiş ər-arvadın aliment öhdəlikləri Aliment öhdəliyi sözün tam mənasında qəti Ģəxsi xarakter daĢıyır, çünki bu öhdəlik aliment verən və aliment alan subyektlərin Ģəxsiyyəti ilə üzvi surətdə bağlıdır. Buna görə də, aliment öhdəliyinin subyektləri yalnız qanunda göstərilən Ģəxslər ola bilər. Aliment alan və ya aliment verən Ģəxs öldükdə, aliment öhdəliyi xitam edilir, bu da aliment öhdəliyinin Ģəxsi xarakter daĢıması ilə izah olunur. Aliment öhdəliklərinin Ģəxsi xarakteri həm də ondan ibarətdir ki, aliment mümkün olmadığı kimi, aliment hüququnu da digər Ģəxslərə vermək olmaz. Aliment öhdəliyi yetkinlik yaĢına çatmıĢ Ģəxsin əmək qabiliyyəti bərpa olunduqda və ya onun maddi yardıma ehtiyacı aradan qalxdıqda xitam edilir. Aliment öhdəlikləri davam edən hüquq münasibətdir. Bu, o deməkdir ki, aliment almağa ixtiyarı olan Ģəxs bu hüququnu hər bir vaxt həyata keçirə bilər. Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 14-cü fəsli «ər-arvadın» və keçmiĢ ər-arvadın aliment öhdəliklərinə həsr edilmiĢdir. Məcəllənin 84-cü maddəsində göstərilir ki, ər və arvad bir-birinə maddi cəhətdən kömək etməlidirlər. Bu köməyin göstərilməsindən imtina edildikdə və ər-arvad arasında alimentin ödənilməsi barədə saziĢ olmadıqda aĢağıdakılar buna zəruri vəsaitə malik olan digər tərəfin aliment ödəməsini məhkəmə qaydasında tələb etmək hüququna malikdirlər. 1.
Əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan ər və ya arvad; 2.
Hamiləliyi dövründə və ümumi uĢaqların doğulduğu gündən üç il ərzində arvad; 3.
Əlil ümumi uĢağa qulluq edən və ehtiyacı olan ər və ya arvad – uĢaq 18 yaĢına çatana qədər: 4.
1-ci qrup əlil ümumi uĢağa qulluq edən və ehtiyacı olan ər və ya arvad. Aliment öhdəliyi qanunla müəyyən edildiyi üçün bu öhdəlik ər-arvadın razılığı ilə deyil, ancaq onun əmələ gəlməsi Ģərtləri aradan qalxdıqda xitam olunur. Ər-arvad bir-birinə maddi yardım göstərməyə borcludur. Ər-arvadın bu qarĢılıqlı vəzifəsi nikahın vətəndaĢlıq vəziyyəti aktlarını qeydə alan dövlət orqanlarında bağlandığı vaxtdan əmələ gəlir. Ər-arvadın bu vəzifəsi onlar ayrı yaĢadıqları, hətta nikah münasibətləri faktiki xitam olunduqda da saxlanılır. Belə yardım verməkdən imtina etdikdə, əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan ər (arvad) məhkəmə vasitəsilə arvadından (ərindən) maddi yardım (aliment) tələb etməyə haqlıdır. Ərin (arvadın) maddi yardıma ehtiyacı əmək qabiliyyətinin itirilməsi ilə bağlı olmalıdır. Pensiya yaĢına çatmayan və səhhətinə görə iĢləməyə qabiliyyəti olan ər (arvad) iĢləmək istəmədiyindən maddi yardıma ehtiyac hiss etdikdə o, arvadından (ərindən) aliment tələb edə bilməz. Ər (arvad) maddi yardım göstərmək imkanı olan arvadından (ərindən) aliment tələb edə bilər. Bu imkanın olmaması, hətta əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan ərin (arvadın) xeyrinə onun arvadından (ərindən) aliment almağa qeyri-mülki edir. Buna görə də, aliment haqqında məsələyə baxarkən cavabdeh ərin (arvadın) maddi yardım göstərmək imkanı nəzərə alınmamalıdır. Bundan baĢqa, hər iki tərəfin maddi Ģəraiti, digər qazancı (gəliri), ailəsinin tərkibi və s. də nəzərə alınmalıdır. Hamiləlik dövründə və uĢaq doğulduqdan sonra 3 il müddətində arvad maddi yardım göstərmək imkanı olan ərindən məhkəmə vasitəsilə özü üçün maddi yardım (aliment) almaq hüququna malikdir. Bu halda da arvadın maddi köməyə ehtiyacı olası nəzərə alınmalıdır. UĢaq doğulduğu vaxtdan 3 il keçəndən sonra arvad özü üçün maddi yardımı ərindən ümumi əsaslar üzrə, yəni əmək qabiliyyətini itirdikdə və maddi yardıma ehtiyacı olduqda tələb etməyə haqlıdır. Əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan ayrılmıĢ ər (arvad) nikah pozulduqdan sonra da keçmiĢ arvadından (ərindən) maddi yardım almaq hüququna malikdir. Ailə Məcəlləsinin 85-ci maddəsində göstərilir ki, aĢağıdakı Ģəxslər nikah pozulduqdan sonra məhkəmə qaydasında zəruri vəsaitə malik olan keçmiĢ ərdən (arvaddan) aliment ödəməyi tələb etmək hüququna malikdirlər. 1.
Hamiləlik dövründə və ümumi uĢaqlarının doğulduğu gündən 3 il ərzində keçmiĢ arvad; 2.
Yetkinlik yaĢına çatmıĢ əlil ümumi uĢağa və ya uĢaqlıqdan 1-ci qrup əlil olan ümumi uĢağa qulluq edən və maddi yardıma ehtiyacı olan keçmiĢ ər (arvad); 3.
ehtiyacı olan keçmiĢ ər (arvad); 4.
Ər-arvad uzun müddət nikahda olmuĢlarsa, nikah pozulduğu andan 5 il müddətindən gec olmayaraq pensiya yaĢına çatmıĢ və maddi yardıma ehtiyacı olan keçmiĢ ər (arvad). Bu ayda əsasən uzun müddət nikah münasibətlərində olmuĢ ev təsərrüfatı ilə, uĢaqlarını tərbiyəsi ilə məĢğul olan, boĢanandan sonra isə yaĢamaq üçün vasitəsiz qalmıĢ qoca qadınlara aiddir, onların mənafeyini Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|