Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Cinayətdə iĢtirakçılıq
- 7. Cinayətin qəsdən və ehtiyatsızlıqdan törədilməsi
73
ĠĢ üzrə məsuliyyəti yüngülləĢdirən hallar mövcuddursa, belə hallar məhkəməyə a) əməlin tövsif edildiyi maddənin sanksiyasına uyğun seçilən cəza növünün aĢağı həddinə yaxın həddə cəza təyin etməyə; b) alternativ sanksiyaya malik maddələrlə məsuliyyət həll edilərkən daha yüngül sayılan cəza növü seçməyə; c) qanunda nə- zərdə tutulduğundan daha yüngül cəza təyin etməyə; ç) Ģərti məhkum etmə institutunu tətbiq etməyə d) təyin edilən cəzanın nisbətən yüngül rejimli koloniyada çəkilməsini müəyyən etməyə hüquq verir. Azərbaycan Respublikası CM-nin 59-cu maddəsində məsuliyyəti yüngülləĢdirən halların aĢağıdakı növləri nəzərdə tutulur. 1.
cinayətin törədilməsi. 2.
Cinayətin yetkinlik yaĢına çatmayan Ģəxs tərəfindən törədilməsi. 3.
Cinayətin hamilə qadın tərəfindən törədilməsi. 4.
Cinayət törətmiĢ Ģəxsin himayəsində azyaĢlı uĢağın olması. 5.
Cinayətin zəruri müdafiənin, ictimai təhlükəli əməli törətmiĢ Ģəxsin tutulmasının son zərurətin, əmrin və ya sərəncamın icra edilməsinin qanunla müəyyən edilmiĢ Ģərtlərini pozmaqla törədilməsi. 6.
nəticəsində əldə edilmiĢ əmlakların axtarıĢına və tapılmasına fəal kömək etmə. 7.
Cinayətin törədilməsindən bilavasitə sonra zərərçəkmiĢ Ģəxsə tibbi və ya digər yardım göstərilməsi, cinayət nəticəsində dəymiĢ maddi və mənəvi zərərin könüllü olaraq ödənilməsi və ya aradan qaldırılması, zərərçəkmiĢ Ģəxslə razılıq əldə etməyə cəhd edilməsi, zərərçəkmiĢ Ģəxsə dəymiĢ zərərin azaldılmasına yönəldilmiĢ digər hərəkətlərin edilməsi. CM-nin 59-cu maddəsi məhkəmələrə, cəza təyin edərkən məsuliyyəti yüngülləĢdirən hallar sırasında göstərilməyən digər halları da nəzərə almaq hüququ verir. 1.2.
Ģəxsiyyətinin təhlükəliliyini yüksəldən, lakin cinayət tərkibindən kənarda qalan, cinayətin obyektiv və subyektiv elementləri ilə, yaxud da təqsirkarın Ģəxsiyyəti ilə bağlı olan hallardır. CM-nin 61-ci maddəsi məsuliyyəti ağırlaĢdıran halların aĢağıdakı növlərini nəzərdə tutur. 1.
Cinayətin təkrar törədilməsi, cinayətlərin residiv. 2.
Cinayətin ağır nəticələrə səbəb olması. 3.
Cinayətin qabaqcadan əlbir olmuĢ bir qrup Ģəxs mütəĢəkkil dəstə və ya cinayətkar birlik (təĢkilat) tərəfindən törədilməsi. 4.
5.
Cinayətin müqəssir üçün aĢkar surətdə hamilə vəziyyətində olan qadın, habelə azyaĢlı, qoca və ya köməksiz vəziyyətdə olan və ya müqəssirdən asılı vəziyyətdə olan Ģəxsə qarĢı törədilməsi. 6.
Cinayətin öz qulluq və ya ictimai borcunu yetirən Ģəxsə və ya onun yaxın qohumlarına qarĢı törədilməsi. 7.
8.
Cinayətin odlu silahdan, partlayıcı vasitələrdən və ya digər ümumi təhlükəli üsullardan və texniki vasitələrdən istifadə etməklə törədilməsi. 9.
Cinayətin fövqəladə vəziyyət, təbii və ya digər ictimai fəlakət Ģəraitində, habelə kütləvi iğtiĢaĢlar zamanı törədilməsi. 10.
törədilməsi. Məhkəmə 61-ci maddədə göstərilməyən hər hansı baĢqa hal, məsuliyyəti ağırlaĢdıran hal kimi qiymətləndirə bilməz.
6.1. ĠĢtirakçılığın anlayıĢı. Cinayətin törədilməsində iki və daha artıq Ģəxsin iĢtirakı, belə əməlin edilməsinə mütəĢəkkillik verir, onun sosial təhlükəliliyini yüksəldir. Azərbaycan Respublikası CM-nin 31-ci maddəsində cinayətdə iĢtirakçılığa aĢağıdakı kimi anlayıĢ verilir. «Ġki və ya daha çox Ģəxsin qəsdən cinayət törətməkdə qəsdən birgə iĢtirakı iĢtirakçılıq sayılır.» Cinayətdə iĢtirakçılıq ən azı iki nəfərin iĢtirakı ilə mümkündür. Cinayət hüququnda cinayətin subyektinə qoyulan tələblər baxımından cinayətdə iĢtirakçı olan Ģəxs də qanunla müəyyən edilən yaĢ həddinə çatmalı, habelə anlaqlı olmalıdır. ĠĢtirakçılığın ancaq cinayət məsuliyyəti daĢımaq qabiliyyətinə malik olan Ģəxslərin ictimai-təhlükəli əməlləri ilə yarana bilməsi məsələsi hüquq ədəbiyyatında mübahisəsizdir. Belə mövqe cinayətin subyekti üçün cinayət qanunu ilə müəyyən edilən əsaslardan irəli gəlir. Cinayəti törədərkən Ģəxs 14 yaĢı tamam olmayan yeniyetmənin köməyindən istifadə etməyə nail olursa, belə halda iĢtirakçılığa görə məsuliyyət yaranmır. Lakin Ģəxs həm törədilən cinayətin icraçısı kimi, həm də yetkinlik yaĢına çatmayan cinayət fəaliyyətinə cəlb etmək üstündə – cinayətlərin cəminə görə məsuliyyətə alınır.
74
Beləliklə, cinayət etməkdə ən azı iki nəfər anlaqlı və cinayətin subyekti olmaq üçün müəyyən edilən yaĢ həddinə çatmıĢ Ģəxsin fəaliyyətinə iĢtirakçılıq yarada bilər. Cinayətdə iĢtirakçılığın digər əlaməti iki və ya daha çox Ģəxsin cinayətdə qəsdən birgə iĢtirakıdır. Cinayətdə birgə iĢtirakçılıq hər bir iĢtirakçının hərəkətinin baĢqasının hərəkəti üçün Ģərt olmasını və bir- birini tamamlamasını; kriminal əməlin, yaxud da ictimai-təhlükəli nəticənin bütün iĢtirakçılar üçün ümumi olmasını; habelə hər bir iĢtirakçının əməli ilə kriminal nəticə arasında səbəbli əlaqənin olmasını nəzərdə tutur. Birgə cinayətlər fəaliyyətdə iĢtirakçıların səyi birləĢir, hər bir iĢtirakçı konkret cinayətdə öz payına düĢəni icra edir, bununla da cinayətin baĢqa iĢtirakçılarının həyata keçirəcəkləri niyyətə az-çox kömək etmiĢ olurlar. Cinayətin edilməsində birgə iĢtirakçılıq əlaməti ictimai-təhlükəli nəticənin cinayətin iĢtirakçılarının hamısı üçün ümumi olmasını nəzərdə tutur. S. və D. aĢxanada K-la dalaĢmıĢlar. S. K-ya bir neçə Ģapalaq vurmuĢ, eyni vaxtda D. əlinə götürdüyü stulla K-nın baĢına güclü zərbələr vurmuĢdur. K aldığı zərbələrdən huĢunu itirmiĢ və özünə gəlmədən ölmüĢdür. S. və D. adam öldürmədə iĢtirakçılıq üstündə mühakimə edilmiĢdir. Ali Məhkəmənin Plenumu belə tövsiflə razılaĢmamıĢ və qeyd etmiĢdir ki, K-nın ölümündən ibarət nəticə hər iki Ģəxs üçün ümumi nəticə olmamıĢdır. S-nin Ģapalaq vurmaqda ifadə olunan hərəkətləri K-nın ölümünə doğru yönəldilməmiĢdir. Qəsdən edilən cinayətlərdə Ģəxs əməlinin və ya onun nəticələrinin ictimai-təhlükəli olmasını da dərk edir, iradəvi cəhətdən isə ya bunları arzu edir, ya da bunlara Ģüurlu surətdə yol verir. ĠĢtirakçılıqla törədilən cinayətdə qəsdin intellektual cəhəti aĢağıdakı ünsürləri nəzərdə tutur: a) hər bir iĢtirakçı özünün yol verdiyi və digər iĢtirakçının fəaliyyətinə kömək edin əməlinin ictimai- təhlükəli olduğunu dərk edir. b) digər iĢtirakçıların da (heç olmazsa birinin) fəaliyyətinin kriminal xarakterdə olduğunu dərk edir. c) özünün və baĢqalarının birgə fəaliyyəti ilə baĢ verəcək hamı üçün ümumi olan nəticənin ictimai- təhlükəli olduğunu dərk edir. Belə qəsdin iradəvi cəhəti isə aĢağıdakı ünsürlərdən ibarətdir: -
-
ictimai-təlükəli fəaliyyətinə digərinin əməlinin baĢ verməsinə kömək edən Ģərait yaratmaqla, belə əməlin törədilməsini arzu edir; -
birgə səylə baĢ verən ictimai-təhlükəli nəticə əvvəlcədən arzu edilir, yaxud da birgə səylə belə nəticəyə Ģüurlu yol verilir. 1.3.
edilməsində rolu mütləq eyni olmur. Qüvvədə olan qanunvericilik Ģəxsin yol verdiyi əməlinin xarakterindən və təhlükəlilik dərəcəsindən asılı olaraq məsuliyyətin fərdiləĢdirilməsi tələbini müəyyən edir. Təsadüfü deyildir ki, CM-nin 33-cü maddəsinin 1-ci bəndində qeyd edilir ki, cinayətin iĢtirakçılarının məsuliyyəti onların hər birinin cinayətin törədilməsində faktiki iĢtirakının xarakterindən və dərəcəsindən asılı olaraq müəyyən edilir. Cinayətdə iĢtirakın xarakterindən asılı olaraq iĢtirakçıların dörd növü fərqləndirilir: cinayətin icraçıları, təĢkilatçıları, təhrikçiləri və köməkçiləri. CM-nin 32-ci maddəsində cinayətdə iĢtirakçıların hər biri haqqında geniĢ anlayıĢ verilir. Cinayəti bilavasitə törətmiĢ və ya baĢqa Ģəxslərlə onun törədilməsində bilavasitə iĢtirak etmiĢ Ģəxs (birgə icraçılıq), eləcə də CM-ilə nəzərdə tutulmuĢ hallarda cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilməyən Ģəxslərdən istifadə etməklə cinayəti törətmiĢ Ģəxs icraçı sayılır. Cinayətin törədilməsini təĢkil etmiĢ və ya həmin cinayətin törədilməsinə rəhbərlik etmiĢ, eləcə də mütəĢəkkil dəstə və ya cinayətkar birlik (cinayətkar təĢkilat) yaratmıĢ və ya bunlara rəhbərlik etmiĢ Ģəxs cinayətin təĢkilatçısı sayılır. Ələ alma, sövdələĢmə, hədə-qorxu gəlmə və ya digər üsullarla baĢqa Ģəxsi cinayət törətməyə sövq edən Ģəxs təhrikçi sayılır. Cinayətin törədilməsinə məsləhətləri, göstəriĢləri və məlumatları ilə, cinayət törədilməsi üçün alət və ya vasitələr vermək və ya maneələri aradan qaldırmaqla yardım etmiĢ Ģəxs, habelə cinayət törətmiĢ Ģəxsi, cinayət alətlərinə və ya vasitələrini, cinayətin izlərini, yaxud cinayət yolu ilə əldə edilmiĢ alətləri gizlətməyi, belə alətləri almağa və yaxud satmağı qabaqcadan vəd etmiĢ Ģəxs köməkçi sayılır.
7.1. CM-nin 25-ci maddəsində deyilir ki, birbaĢa və dolayı qəsdlə törədilmiĢ əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) qəsdən törədilmiĢ cinayət sayılır. ġəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai təhlükəli olduğunu dərk etmiĢ, onun ictimai təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüĢ və bunları arzu etmiĢdirsə bu halda cinayət birbaĢa qəsdlə törədilmiĢ hesab olunur. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|