Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ailənin başqa üzvlərinin aliment öhdəlikləri
59
qorumaq üçündür, çünki onlar iĢləməmiĢlər və qocalığa görə pensiya ala bilmirlər, ya da zəruri iĢ stajının olmaması nəticəsində az miqdarda pensiya alırlar. Alimentin miqdarı və nikah pozulduqdan sonra onun keçmiĢ ərə (arvada) ödənilməsi qaydası keçmiĢ ər- arvad arasındakı saziĢlə müəyyən edilə bilər. Aliment ödənilməsi barədə ər-arvad və ya keçmiĢ ər-arvad arasında saziĢ olmadıqda, məhkəmə qaydasında ərə (arvada) və ya keçmiĢ ərə (arvada) ödənilməli olan aliment miqdarı məhkəmə tərəfindən keçmiĢ ərin (arvadın) ailə və maddi vəziyyəti, tərəflərin digər diqqətəlayiq olan maraqları nəzərə alınmaqla, hər ay ödənilməli olan sabit pul məbləği formasında müəyyən edilir. Məhkəmə aĢağıdakı hallarda əri (arvadı) nikah dövründə və nikah pozulduqdan sonra maddi yardıma ehtiyacı olan və əmək qabiliyyəti olmayan arvadı (əri) saxlamaq vəzifəsindən azad edə və bu vəzifəni müəyyən müddətlə məhdudlaĢdıra bilər: 1.
və ya qəsdən törətdiyi cinayət əməli nəticəsində itirdikdə; 2.
Aliment ödənilməsini tələb edən ər (arvad) ailədə ləyaqətsiz davrandıqda və ya nalayiq hərəkət etdikdə; 3.
Ərin (arvadın) nalayiq hərəkət etmə məsələsini məhkəmə həll edir. Bunun üçün arvad (ər) ərin (arvadın) nalayiq hərəkət etdiyini təsdiq edən sübutlar təqdim etməlidir. Ərin (arvadın) nalayiq hərəkəti aĢağıdakılardan ibarət ola bilər: ər (arvad) tərəfindən xəyanət edilməsi, nikah müddətində ailə vəzifələrinə yelbeyin münasibət göstərilməsi, əxlaqsızlıq, uĢaqlara qarĢı qayğısızlıq, uĢaqlara amansız davranma, alkoqolizm və i.a. Qanun ərin (arvadın) nalayiq hərəkətini yalnız ərin (arvadın) birlikdə yaĢadıqları dövr ilə əlaqədar etmir. Nikaha daxil olanadək də ərin (arvadın) nalayiq hərəkəti nəzərə alına bilər. Y.M.Voroteykin haqlı olaraq göstərir ki, ərin (arvadın) nikah pozulduqdan sonra da etdiyi nalayiq hərəkəti arvadı (əri) onu saxlamaq vəzifəsindən azad etmək üçün əsas ola bilər. Ərin (arvadın) xeyrinə tutulan alimentin miqdarını müəyyən edərkən məhkəmə ər-arvadın hər ikisinin ailə üzvlərinin sayını, onların yaĢını, özlərini maddi cəhətdən müstəqil təmin edə bilmələrini və i.a. nəzərə almalıdır. Aliment verən və ya aliment alan ərin və ya arvadın maddi və ya ailə vəziyyətini dəyiĢməsi onun həyat səviyyə- sinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər (onu yaxĢılaĢdıra və ya ağırlaĢdıra bilər). Belə hallarda onların hər biri alimentin miqdarının dəyiĢdirilməsi haqqında məhkəməyə iddia ilə müraciət etmək hüququna malikdirlər.
Ailənin digər üzvləri dedikdə, ailə qanunvericiliyi valideynlərdən, ər-arvaddan və övladlığa götürülənlərdən baĢqa, babanı, nənəni, nəvələri, doğma qardaĢ və bacıları, ögey ata və ananı, ögey oğul və qızları, habelə faktiki tərbiyəçiləri və tərbiyə edilənləri nəzərdə tutur. Göründüyü kimi, bu tərkibə qəyyumlar (himayəçilər) və üzərində qəyyumluq və himayəçilik müəyyən edilən Ģəxslər daxil edilmir, çünki həmin Ģəxslər arasında aliment hüququ və vəzifələri əmələ gəlmir. Ailənin baĢqa üzvlərinin aliment öhdəlikləri Ailə Məcəlləsinin 88-93-cü maddələri ilə müəyyən edilir. Məcəllənin 88-ci maddəsində deyilir ki, yetkinlik yaĢına çatmayan və yardıma ehtiyacı olub valideynlərdən saxlanılması üçün yardım ala bilməyən qardaĢ və bacılar buna zəruri vəsaitə malik yetkinlik yaĢına çatmıĢ qardaĢ və bacılardan məhkəmə qaydasında aliment almaq hüququna malikdirlər. Əmək qabiliyyəti olmayan və yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatmıĢ qardaĢ və bacılar valideynlərindən, yaxud da ərindən (arvadından) və ya yetkinlik yaĢına çatan uĢaqlarından saxlanmaq üçün maddi yardım ala bilmədikdə onlara da eyni hüquq verilir. Yeri gəlmiĢkən qeyd etmək lazımdır ki, böyük qardaĢ və bacıların aliment vəzifəsi yalnız onlar kifayət qədər vəsaitə malik olduqda əmələ gəlir. Maddi yardım göstərmək üçün böyük qardaĢ və bacıların kifayət qədər vəsaiti olmadıqda, məhkəmə onlardan aliment tutulması haqqında maddi yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatmayan qardaĢ və bacıların iddiasını rədd etməlidir. Hüququ ədəbiyyatında haqlı olaraq göstərilir ki, yetkinlik yaĢına çatmayan qardaĢ və bacıların xeyrinə aliment vermək vəzifəsi nəinki əmək qabiliyyəti olan yetkinlik yaĢına çatmıĢ qardaĢ və bacıların üzərinə, habelə əmək qabiliyyəti olmayan, lakin maddi yardım göstərmək imkanı olan böyük qardaĢ və bacıların də üzərinə qo- yulur (məsələn, yetkinlik yaĢına çatmıĢ əlil qardaĢ kifayət qədər pensiya alır, onun həyatını yardımçı təsərrüfatından əlavə gəliri vardır və s.). Deyilənləri təsdiq etmək üçün məhkəmə praktikasına istinad edək. Əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan 30 yaĢlı Səkinə məhkəməyə müraciət edərək bacısı Aygündən özü üçün aliment tutulması haqqında qətnamə çıxarmağı xahiĢ etmiĢdir. O, bunu onunla izah etmiĢdir ki, ərinin yeri məlum olmadığına görə ondan maddi yardım almaq qeyri-mümkündür. Bakı Ģəhər Oktyabr rayonu Xalq məhkəməsi 15 oktyabr 1980-ci il tarixli qətnaməsində bu vəziyyəti nəzərə alaraq maddi yardım göstərmək imkanı olan Aygündən Səkinin xeyrinə aliment tutulmuĢdur.
60
Ailə Məcəlləsinin 89-cu maddəsində deyilir ki, «Yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatmayan nəvələr saxlanmaq üçün öz valideynlərindən maddi yardım ala bilmədikdə, buna zəruri vəsaitə malik baba və nənədən məhkəmə qaydasında aliment almaq hüququna malikdirlər. Əmək qabiliyyəti olmayan və yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatan nəvələr saxlanmaq üçün valideynlərindən, yaxud da ərdən (arvaddan) maddi yardım ala bilmədikdə, onlara da eyni hüquq verilir». Yetkinlik yaĢına çatmamıĢ nəvələr öz baba və nənəsindən aĢağıdakı Ģərtlərlə aliment tələb edə bilərlər: 1.
Baba və nənə kifayət qədər vəsaitə malik olduqda; 2.
UĢaqların valideynləri olmadıqda və ya valideynlər öz uĢaqlarını saxlaya bilmədikdə. Əmək qabiliyyəti olmayan və yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatmıĢ nəvələr də aliment hüququna malikdir. Lakin belə nəvələrin bu hüququ göstərilən iki Ģərtdən əlavə onlar öz ərindən (arvadından) maddi yardım ala bilmədikdə əmələ gəlir. Baba və nənənin kifayət qədər vəsaitə malik olması o deməkdir ki, onların maddi vəziyyəti nəinki özlərinin yaĢamasını təmin etməyə, həmçinin nəvələrinə maddi yardım göstərməyə imkan verir. Nəvələrin öz valideynlərindən maddi yardım ala bilmələri dedikdə, qanun və məhkəmə təcrübəsi təkcə valideynlərin vəsaitinin olmaması deyil, həm də onların öz uĢaqlarının saxlanması üçün aliment verməkdən boyun qaçırması faktını nəzərdə tuturlar. Məsələn, valideyn-cavabdehin öz yaĢayıĢ yerini gizlətməsi nəticəsində uĢaq ondan maddi yardım ala bilər. Məhkəmə praktikasına müraciət edək. AzyaĢlı 3 uĢağın anası vətəndaĢ Lixaniskaya məhkəməyə müraciət edərək vətəndaĢ Lixaniskidən (uĢaqların babasından) uĢaqların saxlanması üçün maddi yardımın tutulmasını xahiĢ etmiĢdir. Lixaniskaya ona istinad etmiĢdir ki, o, 2-ci qrup əlildir və az məbləğdə pensiya alır, uĢaqların atası isə öz vəzifəsini yerinə yetirməkdən boyun qaçırmıĢ və onun yeri məlum deyil. Cavabdeh iddiaya qarĢı etiraz edərək göstərmiĢdir ki, o yetkinlik yaĢına çatmıĢ oğlunun hərəkətləri üçün məsuliyyət daĢımamalıdır. RSFSR Ali Məhkəməsinin mülki iĢlər üzrə məhkəmə kollegiyası yuxarıdakıları nəzərə alaraq göstərmiĢdir ki, iĢdən göründüyü kimi, cavabdeh Lixaniski iddiaçının uĢaqlarının babasıdır. UĢaqların atası aliment verməkdən gizlənir. Ġddiaçının isə uĢaqları saxlamağa vəsaiti yoxdur. Belə halda, məhkəmə kifayət qədər vəsaitə malik babanı maddi yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaĢına çatmayan nəvələrinə kömək göstərməyə məcbur edə bilər. Ailə Məcəlləsinin 90-cı maddəsində deyilir ki, «Əmək qabiliyyəti olmayan və yardıma ehtiyacı olan baba və nənə saxlanmaq üçün yetkinlik yaĢına çatmayan övladlarından və ya ərindən (arvadından) maddi yardım ala bilmədikdə, zəruri vəsaitə malik nəvələrdən məhkəmə qaydasında aliment verilməsini tələb etmək hüququna malikdirlər». Nəvələrin əmək qabiliyyəti olmayan və yardıma ehtiyacı olan baba və nənəni saxlamaq vəzifəsi aĢağıdakı iki Ģərt mövcud olduqda əmələ gəlir: 1.
Nəvələr kifayət qədər vəsaitə malik olduqda; 2.
Babanın və nənənin öz yetkinlik yaĢına çatmıĢ uĢaqlarından və ya arvadından (ərindən) yardım almaq imkanı olmadıqda. Beləliklə, alimentə ehtiyacı olan baba və nənə öz uĢaqlarından və ya arvadından (ərindən) maddi yardım ala bildiyi halda, onlar ailənin digər üzvlərindən: o cümlədən öz nəvələrindən aliment tələb edə bilməzlər. Məhkəmə təcrübəsinə müraciət edək. Korsakov Ģəhər xalq məhkəməsi Sukrutovanın iddiasını təmin edərək, onun xeyrinə nəvələrindən V.A.Sukrutovadan hər ay 10 manat və Anikinadan 5 manat tutulması haqqında qətnamə çıxarmıĢdır. Saxalin vilayət məhkəməsinin rəyasət heyəti həmin iĢ üzrə məhkəmənin qətnaməsini düzgün hesab etməmiĢ və göstərmiĢdi ki, iddiaçı ailə baĢçısını itirdiyi üçün hər ay 21 manat pensiya alır və onun dörd nəfər yetkinlik yaĢına çatmıĢ uĢağı vardır. Xalq məhkəməsi iddiaçının bütün uĢaqlarının maddi vəziyyətini tam və hərtərəfli tədqiq etməmiĢ və bunun da nəticəsində o, kifayət qədər əsas olmadan nənəni saxlamaq vəzifəsini nəvələrin üzərinə qoymuĢdu. Ailə Məcəlləsinin 92-ci maddəsi ögey oğul və qızların ögey ata və ananı saxlamaq vəzifəsini əhatə edir. Burada deyilir ki, «Əmək qabiliyyəti olmayan və yardıma ehtiyacı olan ögey ata və ana oğul və qızlarını tərbiyə etmiĢlərsə və ya saxlamıĢlarsa və özlərinin yetkinlik yaĢına çatan övladlarından və ya ərindən (arvadından) saxlanmaq üçün maddi yardım ala bilmirlərsə, əmək qabiliyyəti olan və yetkinlik yaĢına çatmıĢ ögey oğlu və qızlarından məhkəmə qaydasında saxlanmaq üçün təminat verilməsini tələb edə bilərlər. Ögey ata və ana ögey oğul və qızları 5 ildən az tərbiyə etmiĢ və ya saxlamıĢlarsa, habelə ögey oğul və qızların tərbiyəsi üzrə öz vəzifələrini lazımınca yerinə yetirməmiĢlərsə, məhkəmə ögey oğul və qızları ögey ata və ananı saxlamaq vəzifəsindən azad edə bilər». Biz yuxarıda qeyd etdik ki, ailənin digər üzvləri, o cümlədən ögey ata (ana) müəyyən hallarda ögey oğlunu (qızını) saxlamağa borcludur. Məsələn, vətəndaĢ Validə məhkəməyə müraciət edərək göstərmiĢdir ki, əri öləndən bir neçə il keçdikdən sonra o, vətəndaĢ Kamran ilə nikah bağlamıĢ və onlar bir ailədə birgə yaĢamıĢlar. Kamran onun birinci ərindən olan uĢağı tərbiyə etmiĢ və saxlamıĢdır. Lakin son zamanlar Kamran evdən getmiĢ və azyaĢlı ögey oğluna maddi yardım göstərməkdən imtina etmiĢdir. Ġddiaçı 2-cı qrup əlildir və uĢağı saxlamaq
Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|