Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ baki müHƏNDİSLİk universiteti

3.3 Monitorinq sisteminin tətbiqi və nəticələri

Elektroenergetika sahəsində “ AZƏRBAYCAN” İES-in sənaye çirkab sularının təmizlənməsi üçün yaradılan təmizləyici qurğunun istismarı və texniki xidməti nümunə kimi aşağıdakıları göstərmək olar.

Sənaye Çirkab sularının təmizlənməsi sisteminin istismarı və texniki xidmət üçün gündəlik iş şəraitindən asılı olaraq hər növbədə bir nəfər həmişə məsuliyyət daşımalı və bu işdə çalışmalıdırlar. Qurğunun istismarı və texniki xidmət ilə bağlı ən yaxşı təlimat quraşdırma və istismar zamanı şəxsin bilavasitə işləməsi ilə təmin olunur.
Qurğunun istismarı üçün təyin ediləcək personal, mümkünsə, çirkab su təmizləyici qurğuların iş təcrübəsinə malik olmalıdır.
Təyin olunmuş işçilər çirkab sularının təmizlənməsi qurğusundan məsul olduqlarını bilməlidir, lazımi bütün təhsili almış və qurğunu istismar edib saxlamağa qadir olmalıdırlar.
İstismarçı işçilərindən başqa, mümkünsə, (üçüncü tərəf) əmək müqaviləsi xaricində əlaqələri olan bir texniki ixtisaslı şəxs də müəssisə haqqında ümumi məlumat almalıdı
Sənaye çirkab su təmizləyici qurğusuna iki fərqli xarakterli çirkab suyu girişləri olacaqdır.
Bunlar çirkab suları;
- Yağlı çirkab su (40 m3 / saat)
- Digər sənaye çirkab suları (40 m3 / saat)
Göründüyü kimi iki fərqli mənbədən gəlir, yəni balans hovuzları:
Yağlı-Dizel çirkab suları və digər sənaye çirkab suları iki ayrı balans hovuzunda toplanacaqdır. Bu hovuzlar 500 m3 tutumlu yeraltı dəmir-beton hovuzlardır. Balanslaşdırma hovuzlarının məqsədi gün ərzində müxtəlif çirkləndirici yüklərdən və axınlardan tullantı sularını toplamaq , qarışdırmaq və daha balanslı şəkildə təmizləyici sistemə verməkdir. Bu balans hovuzları üfləyici və boru kəməri ilə təmin olunan hava ilə qarışdırılır və homogenizasiya prosesi aparılır. Digər sənaye çirkab suları, istifadə olunan prosesə görə müxtəlif pH dəyərlərində (4-12 pH aralığında) təmizlənmə sisteminə daxil olur. Balanslaşdırma hovuzunda bu pH dəyəri bir az təsirsiz hala gətiriləcək və axın sürəti salınımları tarazlaşdırılacaqdır.
Dalğıc Tullantı suları üçün nasoslart ullantı suları balanslaşdırma hovuzlarında elektrik şamandıra səviyyəsinə nəzarətdə dalğıc nasosları vasitəsi ilə növbəti təmizləyici qurğuya aparılır.
Yağlı çirkab suları balans hovuzundakı 2 dalğıc nasosu ilə lamel yağı ayırıcı qurğuya ötürülür. Yağlı dizel çirkab suları ayırıcı DAF bölməsində təmizləndikdən sonra digər sənaye çirkab suları balans hovuzuna daxil olur. Bu hovuza gələn digər sənaye çirkab suları ilə birlikdə əvvəlcədən təmizlənmiş yağlı su, tarazlaşdırma hovuzunda elektrikli üzmə idarəsi olan 3 dalğıc çirkab su bəsləmə nasosları ilə kimyəvi reaksiya tankına ötürülür.
Lamella Yağ ayırıcısı:
Yağlı dizel suyunun ilk əvvəl cazibə qüvvəsinin təsiri ilə ayrıldığı bölmədir. Bu bölməyə daxil olan 300 mq / lt sərbəst üzən yağın miqdarı, çıxışında təxminən 50 mq / lt-ə endirilə bilər. Yağlı çirkab sularının balanslaşdırma hovuzundakı dalğıc nasosları çirkab sularını bu qurğuya aparır. Bu hovuza yuxarıdan daxil olan yağlı çirkab su lamel bölgəsindən keçir. Üzən yağlar gündəlik olaraq çənlərdəki teleskopik bir klapan ilə nəql olunur və sürətləndirilərək yağ çəni bölməsinə köçürülür. Dibindəki su teleskopik qapaqları aşıb təmiz su anbarına tökülür.
Bu anbarda yığılan su, elektrik səviyyəli 2 hava diafraqma nasosu ilə təzyiq edərək DAF bölməsinə daxil olur. Yağ ayırıcısının dibində yığılan lillər, sistemin iş qaydasından asılı olaraq, gündəlik və ya həftəlik olaraq müəyyən dövrlərdə 2 hava diafraqma nasosu ilə palçıq çəninə ötürülür.
DAF bölməsi:
Lamel yağı ayırıcısından gələn çirkab su bu bölmədə təzyiqli hava ilə flotasiya prosesinə məruz qalır. Sıxılmış hava suda mikro hava baloncukları yaradır və bu hava baloncukları səthə doğru qalxdıqda suda yağ hissəcikləri yığırlar. Bu bölməyə daxil olan sərbəst üzən 50 mq / lt yağın miqdarı bölmənin çıxış yerində təxminən 5-10 mq / lt-ə endirilə bilər. DAF bölməsinin səthində yığılmış yağlar yağ toplama anbarına yönəldilir. Lamella yağı ayırıcıda və DAF bölməsində toplanan yağlar, müəssisədəki mövcud yağ nasosları ilə dizel çənlərinə qaytarılır. DAF qurğusunun bazasında yığılan lil, həmçinin sistemin iş qaydasından asılı olaraq gündəlik və ya həftəlik müəyyən dövrlərdə, yağ ayırıcıda olduğu kimi 2 hava diafraqma nasosu ilə lil çəninə ötürülür.
DAF qurğusundan çıxan tullantı suları avtomatik pH ölçüsü ilə müəssisədəki kanala tökülür və digər sənaye çirkab sularının daxil olduğu balans hovuzuna daxil olur.
Kimyəvi Reaksiya Çəni:
Sənaye çirkab sularını tarazlaşdırma gölməçəsindəki 3 dalğıc nasosu çirkab sularını kimyəvi reaksiya çəninə verəcəkdir. Avtomatik pH ölçmə nəzarəti kimyəvi reaksiya çəninə giriş və çıxışında fasiləsiz olaraq həyata keçirilir. Bu çənə gələn çirkab suyunun pH dəyəri 6 və ya daha aşağı olarsa, kostik dozası kimyəvi dozaj bölmələrindən avtomatik olaraq aktivləşəcək və pH dəyərini artıraraq təsirsiz hala gətirəcəkdir. Çənə daxil olan çirkab suyunun pH dəyəri 9 və ya daha yüksək olarsa, kimyəvi dozaj bölmələrindən alınan xlorid turşusu dozası avtomatik olaraq aktivləşəcək və pH dəyərini 6.5-9 aralığına gətirəcəkdir. Təmizlənmə səmərəliliyindən asılı olaraq bu çənə koagulant, flokulyant və ya polimer dozası əlavə edilə bilər.
Kimyəvi reaksiya çəninin dozalanmış kimyəvi maddələrin tam qarışığı üçün bu rezervuardakı 6 azaldıcı qarışdırıcı ilə homojen bir qarışıq əldə edilir.
Çənin dibinə çökdürülmüş palçıq, sistemin iş qaydasından asılı olaraq gündəlik və ya həftəlik olaraq müəyyən dövrlərdə 2 hava diafraqma nasosu ilə palçıq çəninə ötürülür.
Kimyəvi reaksiya çənində çıxan çirkab suları, öz axını ilə DN200 polad borudan çökmə çənlərinə keçir. Əlavə olaraq, çirkab sularını 2 hava diafraqma nasosu ilə tullantısu kimi keçmək mümkündür.
Kimyəvi doza bölməsi:
Tullantı su kimyəvi təmizlənməsi üçün suyun içindəki pH yükündən asılı olaraq sistemə müxtəlif kimyəvi maddələr vurulmalıdır. Bu qurğu sistemində tullantı suyunun xarakterindən və dəyişməsindən asılı olaraq Əhəng suyu - Əhəng Hazırlama bölməsi, Kaustik Doza bölməsi, Asit Doza bölməsi, Koagulant Doza bölməsi, Flokulyant Dozj bölməsi, Anionit / Katyonit Polimer Doza bölmələri mövcuddur. Turşu və kaustik doza bölmələri tullantı suyunun pH dəyərindən asılı olaraq avtomatik olaraq aktivləşdiriləcəkdir. Digər dozaj bölmələri sistemin istismara verilməsi mərhələsində, açılış nəzarəti zamanı lazımlı sayılan miqdarda sistemə atılacaqdır. Polietilen kimyəvi yığım çənləri həcmi 2000 litrdir. Hər kimyəvi dozada, doza üzərində 2 doza nasosu yerləşdirilir. Çənlərin təmizlənməsi və istismarı üçün çənlərin dibində 1 boşaltma klapanı var.
Çökdürmə çənləri:
Lamella çökdürmə çənləri (2) kimyəvi reaksiya verildikdən sonra suyun tərkibindəki hissəcikləri çökdürmək üçün istifadə ediləcəkdir. Bu hovuzların girişində qarışdırıcı qurğular var və lazım olduqda kimyəvi reaksiya səmərəliliyini artırmaq üçün istifadə edilə bilər. Lamella çökmə sahəsinə dibindən daxil olan çirkab suları yuxarıya doğru irəlilədikdə, sudan daha ağır hissəciklər lamel plitələrinə çökərək yerləşmiş olacaq. Yuxarıda durulan sular təmiz su anbarında toplanır. Təmiz su anbarında, çirkab suları elektrik şamandıralı idarəetmə ilə 2 mərkəzdənqaçma nasosla havalandırma çənlərinə ötürülür. Çökdürmə çənlərinin dibində yığılmış palçıqlar sistemin iş qaydasından asılı olaraq gündəlik və ya həftəlik olaraq müəyyən dövrlərdə 2 hava diafraqma nasosu ilə palçıq çəninə ötürülür.
Havalandırma Çəni:
Tullantı su uçucu karbohidrogen və oksidləşə bilən üzvi / qeyri-üzvi maddələrin təmizləndiyi bölmələrdir. Bu hovuzlara havalandırma borusu tipli difüzör sistemi ilə təmin olunan hava ilə O₂ verilir. PLC avtomatlaşdırma nəzarəti ilə üfləyicinin iş qaydası avtomatik olaraq tənzimlənə bilər. Digər təmizləyici qurğularda olduğu kimi, havalandırma çənlərinin dibində yığılan lil, sistemin iş qaydasından asılı olaraq gündəlik və ya həftəlik olaraq müəyyən fasilələrlə 2 hava diafraqma nasosu ilə lil çəninə ötürülür.
Tullantı suları havalandırma çənlərindən qidalanma nasoslarına (4 ədəd) və səviyyə avtomatik idarəetmə ilə filtrasiya bölmələrinə (4 ədəd) ötürülür.
Filtrasiya bölməsi:
Havalandırma çənlərindən nasoslarla qidalanan təmizlənmiş su, paralel xətlərdə 4 filtrasiya bölməsindən (2-li 2 qrup) keçir. Filtrlər avtomatik olaraq süzülmə, hava / su ilə yuyulma və yerüstü boru kəmərləri və elektriklə işləyən bir klapan sistemi ilə PLC nəzarəti ilə durulama proseslərini həyata keçirir. Hər filtrdə 6 elektrik klapan var. Hər cüt filtr qrupunun hava ilə tərs yuyulması üçün geri yuma xəttində 2 üfləyici qurğu birləşdirilir. Suda 40 mikrondan böyük hissəciklər bu filtrlərdə saxlanılır. Filtrdə bir zeolit ​​mineral və aktiv bir karbon mineral yatağı var. Bu minerallarla, əvvəlki bölmələrdə saxlanıla bilməyən karbohidrogenlər və bəzi həll olunmuş üzvi / qeyri-üzvi maddələr suda saxlanılır. Beləliklə, atılma standartlarına uyğun bir su əldə edilir. Filtrlərdən süzülmüş su təmizlənmiş su anbarına yığılır. Kimyəvi təmizlənmədən sonra filtrlərdən keçən təmizlənmiş suda yağ tərkibi 5 mq / lt-dən aşağı olacaqdır.
Təmizlənmiş su çəni:
Bu çənə yığılan su, avtomatik olaraq son pH ölçüsü ilə 4 mərkəzdənqaçma nasosu vasitəsi ilə 40 + 40 m3 / saat həcmində boşaldılacaqdır. Çəndə pH dəyəri 6,5-9 olmayan su, elektrik qapağı sistemi ilə sistemin başına qaytarılacaqdır.
Bu çəndə yığılan su ilə filtrlərin yenidən yuyulması da həyata keçiriləcəkdir. 4 mərkəzdənqaçma nasos əks yuyulma üçün boşaltma nasosları kimi istifadə ediləcəkdir.
Palçıq çəni:
Çənlərin dibində yığılmış palçıq hava diafraqma lil nasosları ilə lil çəninə aparılır. Bu çən toplanmış palçıq qalınlaşdırmaq üçün istifadə ediləcəkdir. Palçıq qalınlaşması polimer dozası ilə aparılacaqdır. Bu çəndə 3 ədəd qarışdırıcı mikserdən istifadə olunur.
Palçıq Susuzlaşdırma bölməsi:
Palçıq çənində polimer dozası ilə qalınlaşdırılan palçıqlar, fitirpres bölməsinə hava diafraqma nasosları ilə süzmək üçün əl ilə idarə olunur. Filtrepres bölmələrində susuzlaşdırılan palçıq sistemdən uzaqlaşdırılır. Filtre presindən süzülən su qurğudakı kanala tökülür və balans hovuzuna ötürülür.

• 
  Qonşu ölkələrdən tranzit yolu ilə daxil olan çirkləndirici kimyəvi maddələrin miqdarının qiymətləndirilməsi.
  
• 
  Çirklənmə səviyyəsini qiymətləndirmək və proqnozlaşdırmaq üçün aylıq, illik və çoxillik müşahidə nəticələri ilə hidrometeoroloji parametrlər arasında əlaqənin araşdırılması.
  

NƏTİCƏ

Balanslaşdırma hovuzlarından istifadə etmək və onun məqsədi gün ərzində müxtəlif çirkləndirici yüklərdən və axınlardan tullantı sularını toplamaq , analiz etmək , qarışdırmaq və daha balanslı şəkildə təmizləyici sistemə verməkdir. Bu şəkildə elektrik stansiyalarında istifadə olunan texnikların və avadanlıqların istismarı zamanı ondan yaranan çirkab suların analizi nəticəsində sistemə zərər vura biləcək maddələrin ən az səviyyə yendirərək ES – ların istismar müddətinin daha uzadılmasına nail ola bilərik və eyni zamanda ES – lərin ümumi yükündə artım baş verəcəkki buda daha az yanacaqdan istifadə edilərək daha çox elektrik enerjisini əldə edə bilərik. Tullantı suların kimyəvi təmizlənməsi və analizi üçün suyun içindəki pH yükündən asılı olaraq sistemə tələb edilən müxtəlif kimyəvi maddələr vurulmalıdır və baş verə biləcək hadisələrin qarşısını ən az səviyyədə tuta bilərik. Bu qurğu sistemində tullantı suyunun xarakterindən və kimyəvi tərkibinin dəyişməsindən asılı olaraq Əhəng suyu - Əhəng Hazırlama bölməsi(müxtəlif formalarda), Kaustik Doza bölməsi, Asit Doza bölməsi, Koagulant Doza bölməsi, Flokulyant Dozj bölməsi, Anionit / Katyonit Polimer Doza bölmələri mövcuddur. Tullantı suları havalandırma çənlərindən qidalanma nasoslarına (4 ədəd) və səviyyə avtomatik idarəetmə ilə filtrasiya bölmələrinə (4 ədəd) ötürülür. Sistemdə istifadə olunan nasos və bölmələrin işci və ehtihat bölmələrin çoxluğu sistem üçün boyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu bölmələrdən istifadə zamanı çox diqqətli bir şəkildə izlənməli və analiz edilməlidir. Bu bölmələrdə əgər hər hansı bir sistemdə dəyişiklik baş verərsə həm ES, həmdə insan həyatı üçün təhlükə yarada bilər. Həmin monitorinq sistemi daim müşahidə altında qalmalı gündəlik olaraq dəyişikliklər qeyd olunaraq müzakirə edilməlidir və lazımı olduqda sistemə verilən dəyişiklik zamanı insan həyatı təhlükə altında qalarsa həmin sistem tamamilə dayandırılmalıdır.