Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda

Dördüncü fəsildə 
Abşeron yarımadasının sənaye müəssisələri 
ərazisindəki su hövzələrinin və dib çöküntülərinin çirklənməsi üzrə apa-
rdığımız tədqiqatların nəticələri təqdim olunur. Tədqiqatlar əsasında 
Abşeron gölləri və yarımadanı əhatə edən şelf zonasında su sistemləri-
nin ekoloji vəziyyəti təhlil olunub qiymətləndirilir [42, 45, 52].
Su hövzələrinin çirklənməsi üzrə ilkin tədqiqatlar Zığ-Hövsan 
zonasında dənizin sahil suları və yaxın ərazilərdəki səth sularını əhatə 

---

25
edir. Su nümunələrində ilk növbədə onların biokimyəvi və mikrobiolo-
ji xassələrinin öyrənilməsi üzrə laboratoriya analizləri aparılmışdır. 
Alınmış nəticələrin təhlili həmin suların sənaye və məişət tullantı sula-
rının qarışığı olduğunu göstərir. Zığ gölündən götürülmüş su nümunə-
ləri kimyəvi çirkləndiricilərlə zəngin olduğu üçün OKT çox yüksəkdir 
və gölün suyu sənaye çirkab suları kateqoriyasına aid edilir [48]. 
Tədqiqatlar nəticəsində bəzi səth suları nümunələrində, dənizin 
sahil suları və onların dib çöküntülərində neft karbohidrogenlərinin 
ümumi miqdarının (ÜNK), PAK-in və fenolların yüksək miqdarı qey-
də alınmışdır (cədvəl 6) [15]. 
Cədvəl 6 
 
Səth suları nümunələrində çirkləndiricilərin miqdarı
Nümunələr 
Karbohidrogenlər, mkq/l 
ÜNK
2-6 həlq. 
PAK
ABŞ ƏM-
MA 16 PAK
NFD 
Fenollar 
PKQ 
1 
128.5 
1.45 
0.10 
1.30 
0.09 
95.4 
2 
53580 
1096 
36.56 
1019 
0.83 
40422 
3 
6023 
98.9 
3.12 
89.17 
0.40 
4990 
4 
1796 
4.8 
0.86 
0.74 
0.06 
1659 
5 
4756 
176 
3.18 
166.4 
1.40 
4078 
6 
20.9 
0.41 
0.07 
0.28 
0.63 
1.7 
7 
68.2 
0.42 
0.05 
0.35 
0.79 
24.3 
8 
5749 
184.9 
4.91 
166.4 
0.94 
5030 
9 
1890 
62.1 
3.53 
53.7 
<0.05 
1511 
10 
333.1 
21.7 
1.50 
21.0 
0.59 
37.5 
YVH 
0.05 
0.001 
Cədvəl 6-dan göründüyü kimi, tədqiqatlar zamanı ərazinin səth 
sularından götürülmüş nümunələrdə karbohidrogenlərin yüksək miq-
darda olması, bəzi nümunələrdə isə 16 prioritet PAK-in ümumi miq-
darının yol verilən qatılıq həddini xeyli aşması aşkar edilmişdir. 
PAK-lə çirklənmə dərəcəsinin öyrənilməsi neftlə çirklənmiş su nü-
munələrində naftalin, flüoren, fenantren, piren, flüorantin, xrizen və 
benzo(a) piren kimi zərərli PAK-in miqdarının 1,3-20690,0 nq∕l ara-
sında dəyişdiyini göstərmişdir. 
Abşeron yarımadasında ətraf mühitin ekoloji durumu əlaqəli və 
qarşılıqlı təsirdə olan bir sistem kimi tədqiq edilib qiymətləndirilər-

---

26
kən Xəzər dənizində ekosistemin çirklənmə dərəcəsi mütləq nəzərə 
alınmalıdır. Dəniz suyu və dib çöküntülərində neft karbohidrogenlə-
rinin analizi bütün nümunələrdə onların ümumi miqdarının YVH-dən 
3-20 dəfə artıq olduğunu göstərir (cədvəl 7).