17
Cədvəl 2
Bakı-Mərdəkan yolu ətrafında torpaqların ağır metallarla
çirklənməsini xarakterizə edən göstəricilərin orta qiymətləri
Metallar
Miqdarı
(mq/kq)
YVH
(mq/kq)
FS*
(mq/kq)
EF
I
geo.
E
i
As
5,30
2,0
15
0,0266
-2,0858
3,5
Cd
4,50
1,0
3,0
0,1416
0
45,0
Cr
860
6,0
40
1,5000
3,8413
43,0
Cu
575
3,0
100
0,5500
1,9386
28,7
Hg
0,028
2,1
0,4
0,0219
-7,7433
2,80
Pb
530
32,0
20
2,1250
4,1429
132,5
Zn
435
23,0
70
0,5357
2,0506
6,20
Qeyd: *FS– fon səviyyəsi
Şək. 3. Bakı-Mərdəkan magistral yolu ətrafında torpaqların ağır
metallarla çirklənməsindən yaranan potensial ekoloji risk (%)
Sumqayıt sənaye zonasında havanın çirklənməsinin tədqiqi bəzi
kimya sənaye müəssisələrində civə, karbohidrogenlər və CO kimi təhlü-
kəli çirkləndiricilərin miqdarının YVH-dən dəfələrlə yüksək olduğunu
göstərmişdir. Cədvəl 3-də Sumqayıtın səthi aktiv maddələr (SAM) zavo-
dundan ətraf mühitə atılan tullantıların miqdarı göstərilir [22].
0
20
40
60
As
Cd
Cr
Cu
Hg
Pb
Zn
E
i
%
18
Cədvəl 3
SAM zavodundan atmosferə atılan zərərli maddələrin
xarakteristikası
Zərərli
maddələr
Ümumi
mq/m
3
Tullantılar
Təmizlənmiş tul-tı Ümumi
YVH
(gündəlik
orta),
mq/m
3
Təmizlənmədən Təmizlənmiş
Təhlükəsiz
tul-tı
Təkrar
istifadə
olunan
t/il
Civə
1,826
0,231
0,9516
0,9516
-
0,23413 0, 0003
NH
3
154,560
154,560
-
-
-
154,560
0,04
HCl
255,196
255,196
-
-
-
255,196
0,2
H
2
SO
4
80,558
80,558
-
-
-
80,558
0,1
SO
2
94,8
-
94,8
93,852
93,852 0,9480
0,05
CO
33,505
33,505
-
33,505
3,0
Cl
106,665
-
123,824
0,03
HC
27,660
27,660
-
-
-
27,660
1,0
Toz
230,115
44,74
183,37
183,37
183,37 228,661
0,15
Tədqiqatların nəticələrinə əsasən, Abşeron sənaye rayonununda
atmosferin potensial çirklənmə mənbələrinin sxemi işlənib təqdim
olunur (şək.4) [32].
Abşeronda neft dağılmaları, lay suları, neftin nəqli, sənaye mü-
əssisələrinin tullantıları, həmçinin atmosfer və məişət tullantıları tor-
paqların çirklənməsinin əsas mənbələri hesab olunurlar [12,17].
Neft yataqları ərazisində torpaqların çirklənməsi üzrə apardığı-
mız tədqiqatlarda əsas diqqət neft yataqları və boru kəmərləri ətrafında-
kı sahələrə yönəlmişdir. Laboratoriya analizlərinin nəticələrinə görə
əksər nümunələrdə neftlə çirklənmə dərəcəsi 17-35%-ə çatır. Torpaq
nümunələrində toksik poliaromatik karbohidrogenlərin (PAK) və
asfaltenlərin yüksək miqdarı qeydə alınmışdır (cədvəl 4) [13].
|
