Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda

 
Cədvəl 5 
Neft sənaye müəssisələri ərazisində torpaqların ağır metallarla 
çirklənməsini xarakterizə edən göstəricilərin orta qiymətləri 
Metallar 
Miqdarı 
(mq/kq) 
YVH 
(mq/kq) 
FS 
(mq/kq) 
ZF 
I
geo.
E
i
As 
4,16 
2,0 
15 
0,2683 
1,4623
4,16 
Cd 
0,18 
1,0 
3,0 
0,0367 
-4,5658
1,85 
Cr 
19,9 
6,0 
40 
0,3000 
1,7297
0,99 
Cu 
37,1 
3,0 
100 
0,2250 
-1,9808
1,89 
Hg 
0,06 
2,1 
0,4 
0,0912 
-3,3219
6,10 
Pb 
29,2 
32,0 
20 
0,8900 
- 0,0389
7,28 
Zn 
47,9 
23,0 
70 
0,4107 
-1,1292
0,68 
Analiz olunan torpaq nümunələrində Hg-in miqdarının YVH və 
FS-dən aşağı olmasına baxmayaraq, ümumi potensial riskdə onun fa-
iz göstəricisi digər metallarla müqayisədə xeyli yüksəkdir (şək.5). 

---

22
Şək. 5. NQÇİ ərazisində ağır metallarla çirklənmənin yaratdığı 
potensial ekoloji risk (%) 
BYZ-un istehsalat sahələri ərazisində torpaqların neftlə çirklən-
məsi üzrə aparılmış tədqiqatlar zamanı Ramana istehsalat sahəsi əra-
zisindən götürülmüş torpaq nümunələrində neft karbohidrogenlərinin
miqdarının YVH-dən (100 mq/kq
)
4,92-dən 61,08 dəfə, Suraxanı is-
tehsalat sahəsi ərazisindən götürülmüş torpaq nümunələrində isə 
1,71-dən 65,01 dəfəyə qədər artıq olması müəyyən edilmişdir. 
Mikrobioloji tədqiqatların nəticələri neftlə çirklənmənin tor-
paqların mikrobioloji xüsusiyyətlərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir et-
diyini göstərir [39]. Abşeronun Balaxanı-Ramanı-Sabuncu və Bibi-
heybət yataqları ərazisində aparılmış tədqiqatlar zamanı çirklənmiş 
torpaqlarda neft karbohidrogenlərini parçalamağa qadir olan mikro-
orqanizmlərin sayının çox az olması, onların torpaqda aktivliyinin 
göstəricisi olan torpaq tənəffüsünün olduqca aşağı səviyyəsi qeydə 
alınmışdır. Bu torpağın öz-özünü təmizləmə qabiliyyətinin zəifliyini 
və minerallaşma əmsalının çox kiçik olmasını təsdiqləyir. Torpaqla-
rın minerallaşma əmsalının çox kiçik qiyməti onların təbii bioloji 
yolla özünütəmizləmə qabiliyyətinə malik olmadığını göstərir.
Abşeron yarımadasında atmosfer havası və torpaq örtüyünün 
zərərli tullantılarla çirklənməsi üzrə aparılan tədqiqatlar əsasında 
aşağıdakı nəticələr əldə olunmuşdur: 
1.
Abşeronda atmosferin əsas çirklənmə mənbələri sənaye mü-
əssisələri və nəqliyyatın ixrac qazlarıdır. Atmosfer tullantılarının tər-
0
10
20
30
40
As
Cd
Cr
Cu
Hg
Pb
Zn