Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. 3. Тəsərrüfat sınağının nəticələri
112 113 2001-2003-cü illərdə həna populyasiyalarında ayrı-ayrı formaları tədqiq edərkən onların müxtəlif morfoloji əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənməsi hərtərəfli qeyd edilmişdir. Həmin formaların bioloji xüsusiyyətlərini öyrənən zaman, qarşıda duran əsas vəzifələrdən biri də həmin formaların ayrı-ayrılıqda məhsuldarlığının öyrənilməsidir. Məlumdur ki, hər bir bitkinin məhsuldarlığı onun becəril- diyi torpaq-iqlim şəraiti ilə yanaşı onun irsi xüsusiyyətlərindən də asılıdır. Buna görə də daha məhsuldar formaların seçilməsi, onların çoxaldılması vacibdir. Həna populyasiyalarında ayrı-ayrı formalar üzərində apardığımız müşahidələr zamanı onların yarpaq və toxum məhsuldarlığı təyin edilmişdir. Bunun üçün formalarda bir bitkidəki yarpaqların yaş çəkisi və toxum məhsuldarlığı müəyyən edilmişdir. Apardığımız tədqiqatın nəticələri cədvəl 5. 6 - da verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi formalar üzrə bir bitkidə olan formalaşmış yarpağın orta miqdarı dəyişilmir. Belə ki, seçilmiş formalar məhsuldarlığına görə 3 qrupa: yüksək məhsuldar, orta məhsuldar və az məhsuldar qruplara ayrılmışdır. I qrupa daxil olan elastiki gövdə, sıx budaqlı, dairəvi yarpaq və iti yarpaq formalarda formalaşmış yarpaqların orta sayı 970-1055 ədəd aralıqda dəyişlilir. Orta məhsuldar formalara daxil olan bitkilərdə isə bu göstərici 850-950 ədəd, az məhsuldar formalara daxil olan bitkilərdə isə 320-800 ədəd təşkil edir. Formalar üzrə bir bitkidə olan formalaşmış yarpaqların orta sayı fərqləndiyi kimi, 100 formalaşmış yarpağın orta çəkisi yüksək məhsuldar formalarda 20, 400-25,120 qr arasında, orta məhsuldar formalarda 15,630-17,100 qr. az məhsuldar formalarda isə 10,050-13,170 qr arasında dəyişilir. 114 115 116 5. 2. Həna bitkisinin növdaxili dəyişkən fenotipik əlamətlərinin irsiyyətdə saxlanılması 2001-2003-cü tədqiqat illərində qarşımızda duran ən mühüm məsələlərdən biri də həna bitkisinin yuxarıda gös- tərilən növdaxili dəyişkən formalarının fenotipik və təsərrüfat üçün yararlı xarakterik əlamətlərinin irsiyyətdə saxlanılması məsələlərinin öyrənilməsi idi. Bu məqsədlə tədqiq etdiyimiz formalar həm toxum, həm də vegetativ yolla çoxaldılmışdır. Ayrı-ayrı formaların çoxal- dılması zamanı alınan bitkilər sahəyə əkilmiş və öyrəndiyimiz morfoloji dəyişkən əlamətlərin irsiyyətdə saxlanılması üzərində müntəzəm müşahidələr aparılmışdır. Məlum olmuşdur ki, dairəvi yarpaq və elastiki gövdə formalar vegetasiya müddətində inkişaf fazalarına başlamamış, yəni çiçəkləyib toxum verməmişdir. Buna görə də həmin formalar yalnız vegetativ yolla çoxaldılmışdır. Nəticədə məlum olmuşdur ki, həmin formalar vegetativ yolla 3 il becərilməsinə baxmayaraq inkişaf fazalarına başlamamışlar. Seyrək budaqlı, uzun, ensiz yarpaq, xətvari yarpaq, enli yarpaq, sarımtıl-yaşıl yarpaq, sıx budaqlı formaların toxumları vegetasiyanın sonuna qədər tam yetişmədiyi üçün paralel olaraq həm toxum, həm də qələmlə çoxaldılmışdır. Məlumdur ki, populyasiya halında əmələ gəlmiş ən yaxşı əlamətlərin sonrakı nəslə keçirilməsi üçün ən əlverişli üsul vegetativ yolla çoxaltmaqdır. Belə seçilmiş bitkiləri toxumları ilə artırdıqda ola bilsin ki, bəzi qiymətli əlamətlər yeni nəsildə özünü göstərməsin. Bunu nəzərə alaraq, həmin formalar paralel olaraq həm də vegetativ yolla çoxaldılmışdır. Vegetasiyanın sonunda həna bitkisinin növdaxili dəyişkən formalarından kəsilmiş qələmlər istixana şəraitində əkilmiş və onlar üzərində ardıcıl müşahidələr aparılmışdır. Məlum olmuşdur ki, həna bitkisinin seçilmiş müxtəlif formaları kök bağlama qabiliy- yətlərinə görə bir-birindən fərqlənir. 117 Vegetativ və generativ yolla çoxaldılmış formalar açıq sahəyə çıxarılaraq ayrıca əkilmiş və onlar üzərində müşahidə- lər aparılmışdır. Vegetativ yolla çoxaldılmış bütün formalar bütün fenotipik dəyişkənliyi saxlamışlar. Vegetativ yolla becərilən formaların hər birinin hündürlüyü, çətirin diametri, kök boğazının diametri, əsas və yan budaqların sayı eyni zamanda məhsuldarlığı ayrı-ayrı formalar üzrə toxumdan becərilən bitkilərə nisbətən üstünlük təşkil edir. Vegetativ yolla becərilmiş bütün formaların morfoloji əlamətləri-yarpaqlarının forması, ölçüsü və rəngi, çiçəklərinin rəngi və ölçüsü və s. fərqləndirici əlamətlər nəsildə saxlanılmışdır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, toxum əmələ gətirən forma- lar vegetativ yolla yanaşı toxumla da çoxaldılmışdır. Məlum olmuşdur ki, həmin formaların bir sıra əlamətləri - yarpaq- larının və gövdəsinin forması, budaqlanması irsiyyətdə özünü aydın surətdə göstərir. Qısa boylu, xırda yarpaq və iti yarpaq formalarda yarpağın, gövdənin forması, inkişaf fazaları sonrakı nəsildə olduğu kimi saxlanılır. 5. 3. Тəsərrüfat sınağının nəticələri Apardığımız tədqiqat zamanı həna bitkilərinin becərilməsi və yüksək keyfiyyətli məhsul əldə edilməsinə zəmin yaradan variantlar seçilmiş və təsərrüfat şəraitində sınaqdan çıxarıl- mışdır. Тəsərrüfat sınaqları Kürdəmir rayonundakı “Həna” istehsalat kooperativində və ADKТA-nın Qovlarsarı tədris - təcrübə təsərrüfatının torpaqlarında 1,0 ha sahədə keçirilmişdir. Тəsərrüfat sınağının nəticələri barədə akt tərtib edilmişdir. Həna şitilləri 60 x 20 sm qida sahəsi verilməklə Kürdəmir rayonu şəraitində 20. IV ayda, Qovlarsarı tədris-təcrübə təsər- rüfatında isə 20. V ayda açıq sahəyə əkilmişdir. Əkilmiş şitil- lərə yüksək aqrotexniki qaydada qulluq göstərilmiş, Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|