Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq

1983-cü  il  tarixli  qanunun  26  və  27-ci  maddələri  də  ilk  dəfə  olaraq 
qulluqçular  tərəfindən  verilən  məlumatların  ictimaiyyətin  tələbini 
ödəməməsi  normativ  akt  şəklində  təsdiq  edildi.  Bundan  sonra  hər  şey 
cəmiyyətin  məlumatlandırılmasına  yönəldi  və  bunun  nəticəsində  daha 
artıq  aşkarlığa  nail  olundu.  Bu  isə  idarəetmə  orqanlarının  vətəndaşlara 
açıqlama  vermələri  sahəsində  geniş  siyasi  iradənin  açıq  şəkildə  ifadə 
olunmasına gətirib çıxardı. 
Göstərilən 
müddəalar 
dövlət 
müstəqilliyinin 
qorunub 
saxlanmasına heç bir maneə törətmirdi, əksinə, əhali hər şeydən xəbərdar 
olurdu və idarəetmədə fəal iştirak edirdi. Bu da qulluqçunun vəzifələrinə, 
səlahiyyətlərinə, fəaliyyətinə kütlə tərəfindən müntəzəm nəzarətin həyata 
keçirilməsinə  gətirib  çıxardı.  Məsələn,  vergi  idarəsinin  qulluqçusu 
vergiyə  cəlb  etdiyi  şirkətlərdə  şəxsi  mənfəət  əldə  edilməsində  maraqlı 
olmalıdır. Eyni zamanda, banklara nəzarəti həyata keçirən qulluqçuların 
nəzarət  etdikləri  banklarda  bu  cür  mənafeləri  olmalıdır  və  i.a.  13  iyul, 
1983-cü il tarixli qanunda deyilir ki, banklar öz tabeçiliyində və nəzarəti 
altında  olan  qulluqçuların  işə  keçmə  müddətlərini  müəyyənləşdirir  və 
onların öz xidməti sahələrindən digər xidmət sahələrinə keçməsi müddəti 
5 il müəyyən edilir. 
Lakin  bu  müddətlər  həmişə  tətbiq  olunmur.  Məsələn,  1946-cı  il 
qanununda olduğu kimi, dövlət qulluqçularının statusu haqqında 1959-cu 
il tarixli qanunun 55-ci maddəsi də nəzərdə tutulur ki, xüsusi sahibkarlıq 
fəaliyyəti  ilə  məşğul  olmaq  istəyən  dövlət  qulluqçuları  öz  vəzifələrinin 
icrasını dayandırmalıdırlar. Lakin bu barədə müvafiq normativ akt qəbul 
edilmədiyindən o, həyata keçirilmədi. 
Bu problem hələ də tam həll olunmamış qalmaqdadır. 
Şəxsi həyatda qulluqçular qarşısında xidmətdənkənar  və  onların 
şəxsi  həyatı  ilə  əlaqədar  mənəvi  meyarlar  baxımından  irəli  sürülən 
tələblər də mövcuddur. 
Əlbəttə,  müdiriyyət  qulluqçunun  şəxsi  həyatı  barədə  yaranmış 
sərhədi  keçməməlidir;  qulluqçu  öz  işini  qurtarıb  xidməti  yerindən 
çıxdıqdan sonra prinsip və qanun çərçivəsi daxilində öz istədiyi kimi azad 
hərəkət etməlidir. Lakin belə hesab edilir ki, onlar tərəfindən edilən bəzi 
hərəkətlər  söz-söhbətlərin  yaranmasına  səbəb  ola  bilər,  ona  görə  də 
əxlaqazidd  davranışa,  xüsusən  də  ədəbsizliyinə  görə  administrasiyanın 
nüfuzuna və qulluqçuların hörmətinə mənfi təsir göstərə bilər. 
Bu  məsələnin  nə  qədər  incə  olduğunu  aşağıdakı  misalla  sübut 
etmək olar. Kiçik əyalət kəndində müəllim məhəbbət ucbatından içkiyə 
meyil göstərdi. O, yaxşı müəllim idi, dərslərini yaxşı keçirdi və 
213 

---

içki ilə əlaqədar olması onun hörmətinə zərbə vurdu. 
Azərbaycan  Respublikasının  inzibati  hüququnda  da  dövlət 
qulluqçularının hüquqi statusu müəyyən edilmişdir. 
Bütün dövlət qulluqçuları hüququn subyektləri sayılırlar və aydın 
məsələdir  ki,  onların  müəyyən  hüquq  və  vəzifələri  mövcuddur;  ilk 
növbədə  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyası  ilə  təsbit  edilmiş 
insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları; başqa normativ-hüquqi aktlarla 
müəyyən edilmiş hüquq və vəzifələr. Eyni zamanda, dövlət qulluqçusu 
dövlət vəzifəsini tutduğu andan o, xüsusi dövlət-qulluq münasibətlərinin 
subyekti  olur;  bu  zaman  xüsusi  hüquq  və  vəzifələr  yaranır  və  bunların 
yerinə yetirilməsinə görə onun üzərinə məsuliyyət qoyulur. 
Dövlət  qulluqçuları  vəzifə  borclarım  yerinə  yetirərkən 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasını  və  qanunlarını  əldə  rəhbər 
tuturlar. 
Bununla  yanaşı,  dövlət  qulluqçularına  verilən  hüquq  və 
vəzifələrin iki qrupa ayrılması zəruridir: 
■
 
dövlət qulluqçularının ümumi hüquq və vəzifələri; 
■
 
tutduğu  vəzifənin  səlahiyyətlərini  müəyyən  edən  hüquq  və 
vəzifələr. 
Dövlət qulluqçulanmn əsas hüquq və vəzifələri «Dövlət qulluğu 
haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda öz əksini tapmışdır. 
Dövlət qulluqçusunun əsas vəzifələrinə aiddir: 
■
 
qanunvericiliyi  və  dövlət  orqanlarının  qəbul  etdikləri  başqa 
normativ-hüquqi aktlan həyata keçirmək; 
■
 
rəhbərlərin  öz  səlahiyyəti  hüdudunda  verdikləri  əmrləri, 
sərəncamları və göstərişləri yerinə yetirmək; 
■
 
dövlət  orqanında  müəyyən  edilmiş  qulluq  reqlamentinə  riayət 
etmək; 
■
 
başqa  dövlət  qulluqçularının  işini  çətinləşdirən,  yaxud  işlədiyi 
dövlət orqanının nüfuzunu aşağı sala biləcək hərəkətlərə yol verməmək; 
■
 
vətəndaşların, müəssisə, idarə və müraciətlərinə vaxtında baxmaq 
və öz səlahiyyətləri hüdudunda onları qərəzsiz həll etmək; 
■
 
lazım gəldikdə öz ixtisası hüdudunda rəhbərin göstərişi ilə əlavə iş 
görmək; 
■
 
dövlət  sirrini  və  qanunla  mühafizə  edilən  digər  sirri  həmişə,  o 
cümlədən işdən çıxdıqdan, istefaya və ya pensiyaya getdikdən sonra da 
saxlamaq; 
■
 
vəzifə borcunun yerinə yetirilməsi vaxtı vətəndaşların şəxsi hə 
214 

---

yatı, şərəfi və ləyaqəti ilə bağlı daxil olan məlumatları gizli saxlamaq və 
qanunla  nəzərdə  tutulmuş  hallar  istisna  edilməklə,  belə  məlumatların 
verilməsini tələb etməmək; 
•  qulluq  etdiyi  orqanın  rəhbərinə  hər  il  öz  gəlirləri  və  əmlak  vəziyyəti 
haqqında  maliyyə  hesabatı  vermək,  orada  əlavə  gəlirlərin  mənbəyini, 
növünü və məbləğini göstərmək; 
■
 
qanunvericilikdə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada müvəqqəti 
olaraq  başqa  yaşayış  yerinə  köçmək,  başqa  yerdə  işləmək  və  ya  başqa 
vəzifələri icra etmək; 
■
 
qanunvericilikdə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada öz fiziki və 
əqli  qabiliyyətinin  və  ya  tapşırılan  funksiyaların  icrasına  yararlı 
olmasının müəyyən edilməsi üçün tibbi komissiyalarda müayinə keçmək; 
■
 
qulluq etikası normalarına əməl etmək. 
Dövlət qulluqçusunun əsas hüquqlarına aiddir: 
■
 
vəzifə borcunu yerinə yetirmək üçün dövlət orqanlarından, ictimai 
birliklərdən, müəssisə, idarə və təşkilatlardan müəyyən edilmiş qaydada 
lazımi informasiya və ya materiallar tələb etmək və almaq; 
■
 
dövlət qulluqçusunu işə götürmək və işdən azad etmək hüququna 
malik olan şəxsdən öz qulluq vəzifələrinin yazılı surətdə təsbit edilməsini 
və onların icrası üçün şərait yaradılmasını tələb etmək; 
■
 
dövlət maaşı almaq; 
■
 
ixtisasının  artması  və  qulluq  vəzifələrinin  yerinə  yetirilməsinə 
münasibəti  nəzərə  alınmaqla  qulluqda  irəli  çəkilmək  və  ya  dövlət 
maaşının məbləğinin artıniması iddiasında olmaq; 
■
 
elmi  və  yaradıcılıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olmaq,  işlədiyi  dövlət 
orqanı rəhbərinin icazəsi ilə pedaqoji və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul 
olmaq; 
■
 
əmanətlərdən  (depozitlərdən),  qiymətli  kağızlardan,  rentadan  və 
icarədən gəlir götürmək; 
■
 
ilk tələbdən öz şəxsi işinin bütün materialları ilə, şəxsi işə tikilməsi 
əsas olan rəylər və digər sənədlərlə tanış olmaq, habelə öz izahatlarının 
şəxsi işə tikilməsini tələb etmək; 
■
 
şərəf  və  ləyaqətinə  xələl  gətirən  məlumatları  təkzib  etmək  üçün 
xidməti təhqiqat aparılmasını tələb etmək; 
■
 
müvafiq  orqanlarda  və  məhkəmədə  öz  qanuni  hüquqlarının 
.mənafeyini müdafiə etmək; 
■
 
həmkarlar ittifaqında birləşmək; 
■
 
işlədiyi  dövlət  orqanının  rəhbərindən  aldığı  icrası  məcburi  olan 
göstərişin və ya əmrin qanuniliyi və ya dürüstlüyü dövlət qulluqçu 
215 

---