3.2. İnteraktiv marketinq satışın idarə edilməsinin mütərəqqi
kommunikasiya metodu kimi
Son illərdə Qərb ölkələrində satışın idarə edilməsində tətbiq edilən və çox
sürətlə inişaf edən kommunikasiya metodlarından biri də interaktiv marketinq və ya
birbaşa marketinq adlanan interaktiv sistemin, o cümlədən elektron mağazaların
yaradılmasıdır. Satışın idarə edilməsində tətbiq edilən kommunikasiya metodlarının
müasir vəziyyətinin təhlili göstərdi ki, inkişaf etmiş ölkələrdəki həcm və sürətlə
olmasa da, ölkəmizdə də satışın təşkili və idarə edilməsində interaktiv marketinqdən,
64
xüsusən də internet saytlarının yaradılmasından istifadə edilir.
Birbaşa Marketinq Assosiasiyası interaktiv və ya birbaşa marketinqi belə
müəyyənləşdirir: birbaşa marketinq müştəridən ölçülə bilən cavab almaq və (və ya)
alıcının harada olmasından asılı olmayaraq bazarlıq edə bilməsi məqsədilə bir və ya
bir neçə reklam vasitəsindən istifadə edilən interaktiv sistemdir.
F. Kotler isə interaktiv marketinqi kompyuter rabitəsinin (əlaqəsinin) interaktiv
xidməti vasitəsi ilə operativ rejimdə həyata kesirilən birbaşa marketinq forması kimi
müəyyənləşdirir.
Verilən təriflərdəki fərqlərə baxmayaraq onlarda olan ümumi cəhət interaktiv
marketinq pərakəndə mağazanın olmaması deyi, sadəcə olaraq, vasitəçinin olmadığı
marketinq sistemi olmasıdır. Birbaşa marketinq istehlakçıya evindən və ya ofisindən
bayara çıxmadan bazarlıq etməyə imkan verir. Buna gəörə də birbaşa marketinq həm
istehsal təyinatlı məhsullar bazarında, yəni potensial alıcıların az, məhsulların
mürəkkəb olduğu və ya sifarişlə hazırlandığı və yüksək dəyərə malik olduğu
bazarlarda, son vaxtlarda həm də istehlak məhsulları sferasında da geniş tətbiq edilir.
İnteraktiv marketinqin yüksək templə və geniş miqyasda tətğiq edilməsi, hər şeydən
əvvəl, telemarketinq, əks əlaqə yaratmağa imkan verən televiziya və radio, elektron
ticarət (Minitel) və s. kimi yeni kommunikasiya sisteminin meydana çıxmasından
irəli gəlir.
Birbaşa marketinq satışın idarə edilməsində istifadə edilən digər kommunikasiya
metodlarından, o cümlədən münasibətlər marketinqin xeyli dərəcədə fərqlənir. Belə
ki, birbaşa marketinqdə bazarlıq evdə həyata keçirilir və vasitəçinin iştirakı olmadan
məhsul firmanın adından evə çatdırılır. Bu, alternativ satış üsullarına: kataloqlardan,
ünvanlı göndərmələrdən, elektron ticarətdən və s. istifadə edilməsinə əsaslanan
mağazasız ticarət marketinqidir. Birbaşa münasibətlər marketinqində isə başqa
məqsəd: uzunmüddətli münasibətlərin yaradılması və ya qorunub saxlanması üçün
potensial və mövcud alıcılarla birbaşa kontaktların təşkil edilməsi yolu ilə satışı
stimullaşdırmaq məqsədi güdülür.
İnteraktiv marketinqin inkişafı faktının özü mübadilə prosesinin və
istehsalçılarla istehlakçılar arasındakı kommunikasiyanın ciddi surətdə dəyişməsinə
65
dəlalət edir. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, əksər bazar situasiyalarında
üstünlük təşkil edən «marketinq monoloqu» öz yerini «marketinq dialoquna» verir və
kütləvi və ya seqment marketinqini kastolaşdırılmış (fərdiləşdirilmiş) marketinq
əvəzləyir.
Birbaşa marketinq inkişafı və geniş yayılması aşağıdakı amillərlə izah edilir:
- Bu amillərə, hər şeydən əvvəl, fərdi kommunikasiyaların həddən çox
bahalaşması aiddir. D. Forsitin tədqiqatlarına görə 1987-ci ildə bir işgüzar kontaktlara
çəkilən xərclər 1977-ci illə [99,79$] müqayisədə 160% artmış və orta hesabla
251,63$ təşkil etmişdir.
- Bununla eyni zamanda reklam müraciətlərinin ifrat dərəcədə çoxalması və
teletamaşaçı rəğbətinin dəyişməsilə (reklam blokları zamanı kanalın dəyişdirilməsi,
teleproqramların videoya köçürülməsi) əlaqədar olaraq KİV-də reklamın
effektliliyinin azalması müşahidə olunur. İmic reklamı kampaniyalarının dəyərinin
artmasını da bura əlavə etmək lazımdır.
- Artıq bazarlıq edilməsi həzz almaqla və ləzzətli məşğuliyyətlə assosiasiya
olunmur. Savadlı istehlakçılar öz vaxtlarını yüksək qiymətləndirir və bazarlığa çox
vaxt sərfi tələb edən darıxdırıcı məşğuliyyət kimi yanaşırlar. Onlara bazarlığı
kataloqlarla etmək daha sərfəlidir.
- Birbaşa marketinq istehlakçılara dərhal bir neçə fayda verir. O, bazarla
kommunikasiya yaradılmasında böyük seçim imkanları yaradır, müraciətlərin
fərdiləşməsini və uzunmüddətli qarşılıqlı əlaqələrin qorunub saxlanmasını təmin edir.
Strateci baxımdan birbaşa marketinq istehsalçıya vasitəçiləri qabaqlamaq və ən
nüfuzlu vasitəçilərdən asılılığını zəiflətmək imkanı verir.
- Nəhayət, böyük hesablama gücünə və disk tutumuna malik ucuz kompüterlərin
meydana çıxması istehlakçılarla bütün kommersiya kontaktlarını əhatə edən iri
məlumatlar bazasından istifadə edilməsinə şərait yaradır. Sonradan bu informasiya
fərdi kontaktlar üçün xüsusi müraciətlərin hazırlanmasında istifadə edilir.
Burada iqtisadi aspekt, yəni marketinq xərclərinin effektliliyinin yüksəldilməsi
də az əhəmiyyət kəsb etmir.
Birbaşa marketinqi tətbiq edən kompaniyaların sərəncamında potensial
66
istehlakçıların əhatə edilməsinin çoxsaylı metodları - ənənəvi şəxsi görüşlərdən
İnternetdə onlayn-ticarətə kimi metodları vardır. Birbaşa marketinqin ən vacib aləti
birbaşa poçt göndərmələri, kataloqlarla ticarət, telemarketinq, əks əlaqəli televiziya
marketinqi və onlayn-marketinq hesab olunur.
- Son illərdə birbaşa poçt göndərmələri çox populyarlaşmışdır. Bu, bazara
yüksək «seçimlə» yanaşmağa imkan verən fərdi məlumatlar bankının inkişafı
nəticəsində mümkün olmuşdur. Məsələn, orta avropalı il ərzində poçtla 46, orta
amerikalı isə 200-ə yaxın kommersiya təklifi alır.
- Telemarketinq və ya telefon marketinqi sürətli inkişaf dövrünü yaşayır. Bu, ilk
növbədə, danışıq haqqı zəng edən tərəfindən ödənilməyən telefon nömrələrinin
mövcudluğu sayəsində mümkün olmuşdur. Telemarketinqin başlıca üstünlüyü
telefonla zəngetmə imkanının olmasıdır. Təcrübəsi olmayan ticarət işçisi gün ərzində
50 dəfədən artıq zəng etmək qabiliyyətindədir. Müqayisə üçün onu qeyd etmək
kifayətdir ki, ticarət nümayəndəsi il ərzində güclə 300 şəxslə görüşə bilir. İxtisaslı
ticarət işçisi isə gün ərzində bir neçə yüz dəfə telefonla zəng edə bilər.
- Televiziya marketinqi məhsulları inamla nümayiş etdirən və sifarişlər vermək
üçün tamaşaçılara haqqı (zəng edən tərəfindən) ödənilməyən telefon nömrələri elan
edən televiziya roliklərindən ibarətdir. Avropada distant ticarətin bu forması hələ
kifayət qədər uğur qazanmamışdır. Birbaşa marketinqin bu forması, ilk növbədə,
satışında nümayiş effektliliyi mühüm əhəmiyyət kəsb edən məhsullar üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
Birbaşa sifariş marketinqi informasiya bazası olan marketinq sisteminin
yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu sistem istehlakçılarla birbaşa kommunikasiyanın
yaradılmasını və onların aydın ifadə olunan reaksiyasını tələb edir.
Birbaşa marketinqin ən başlıca məziyyətlərindən biri keçirilən tədbirlərə
istehlakçıların bütün cavablarının, reaksiyasının ölçülə bilməsidir, yəni marketinq
üzrə menecerlər müxtəlif yanaşmaların effektliliyini qiymətləndirmək imkanlarına
malikdirlər. Bundan başqa, birbaşa marketinq gələcəkdə keçiriləcək kampaniyaların
sınaq «yoxlamalarının» keçirilməsinə imkan verir. Bu da marketinq təklifinin
rəqiblərin diqqətini cəlb etməyəcəyinə təminat verir.
67
İnteraktiv marketinqin formalarından biri də onlayn ticarətidir. Hal-hazırda
onlayn-ticarəti Avropada öz inkişafının başlanğıc mərhələsindədir. Lakirn gələcəkdə
onun sıçrayışlı artımı gözlənilir. Fransada İnternetin 1 mln. istifadəçisi vardır ki,
onların yalnız 5%-i Şəbəkə vasitəsilə 150 mln. frank məbləğində bazarlıq edir. Bu,
«Minitel» vasitəsilə həyata keçirilən satışın həcmilə müqayisədə çox cüzi məbləğdir.
Belə ki, 1997-ci ildə «Minitel»in dövriyyəsi 8 mlrd. frank təşkil etmişdir ki, bunun da
1,5 milyardı yalnız biletlərin payına düşür. 1997-ci ildə ABŞ-da onlayn rejimində
həyata keçirilən satınalmalarının həcmi 16 mlrd. frankın ekvivalenti olan məbləğ
təşkil etmişdir.
Bir sıra sektorlarda elektron ticarət birbaşa ənənəvi ticarət formaları ilə rəqabət
aparır. Bu mübarizə kompyuter avadanlıqları («Dell» kompyuterləri), audio və video
yazılışlar (Music Boulevard), kitab (Amazon və Barnes & Noble Inc.) və turist
putyovkaları (Otto Versand) bazarlarında daha kəskin xarakter almışdır.
Onlayn ticarəti sahəsində toplanmış təcrübənin təhlili aşağıdakı nəticələrə
gəlməy imkan verir:
Birincisi, elektron kommersiya birinci növbədə istehlakçılara faydalıdır. Çünki
onlar evdən və ofisdən bayıra çıxmadan Şəbəkədə məhsullar, rəqiblər və qiymətlər
haqqında istənilən qədər müqayisəli informasiya tapa bilər. İstehlakçılar, xüsusən də
kompyuter texnologiyası haqqında ətraflı bilgilərə malik olan gənclər təklifi qiymət,
effektlilik, keyfiyyət kimi obyektiv meyarlarla qiymətləndirə bilirlər.
İkincisi, şəbəkədə qiymətlərin maneəsiz müqayisəsi elektron kommersiyanın
qiymət rəqabətini stimullaşdırmağa imkan yaradacaqdır.
Üçüncüsü, praktiki olaraq İnternetdə daima tələblə təklif arasında konfrontasiya
müşahidə olunduğundan elektron kommersiya həm qiymətlərin dəyişməsinə və təshih
(korrektə) edilməsinə, həm də bu prosesin sürətlənməsinə səbəb olacaqdır. Məsələn,
qiymətqoyma siyasətini gəlirlərin idarə edilməsi metodu əsasında hazırlayan
təşkilatlar (aviakompaniyalar, mehmanxanalar və s.) bu situasiya ilə qarşılaşırlar.
Kiçik ixtisaslaşmış tacirlər elektron mağazanın saxlanmasının dəyərinin nisbətən
aşağı olmasını nəzərə alaraq İnternet vasitəsilə çox asanlıqla dünya bazarlarına çıxa
və ən nüfuzlu ticarət şəbəkələrilə birbaşa rəqabət apara bilərlər.
68
İzah edilənlərdən belə aydın olur ki, distant ticarətin bir çox illər ərzində tətbiq
edildiyi istehsal təyinatlı məhsullar bazarı elektron kommersiyanın tətbiqinin əsas
sferasıdır.
Onlayn ticarətin inkişaf etdirilməsində ən vacib məsələlərdən biri elektron
mağazanın necə yaradılması məsələsidir. Bu işin təşkilin C. Strauss və R. Frost
elektron sövdələşməni belə təsvir edirlər:
• Elektron kataloqda məhsulların təsviri və yığcam izahı verilir. İstifadəçi
məhsulun təsvirinin və ya mətnin üzərində «siçanı» şıqqıldadır (basır) və onun
haqqında ətraflı məlumat alır. Mətndə məhsulun müxtəlif imkan və faydaları
sadalanır.
• İstifadəçi məhsulu seçdikdən dərhal sonra onu sifariş verə bilər. Bunun üçün
istifadəçi özü haqqında olan informasiyanı, o cümlədən kredit kartının tipini və
nömrəsini müvafiq səhifədə yazmalıdır.
• Elektron ödəniş sistemlərinin göndəricisi olan kompaniya tərəfindən İnternet-
mağazanın serverində quraşdırılmış proqram təminatı Şəbəkə vasitəsilə dərhal kredit
kartının emitentilə əlaqə yaratmağa və kartın oğurluq və yaxud bağlı olub-
olmamasını yoxlamağa imkan verir. Bu qayda ilə alıcının ödəmə qabiliyyəti də
yoxlanılır. Sorğuya müsbət cavab verilərsə, onda pul müvafiq hesaba köçürülür.
Bununla da sövdələşmənin kommersiya hissəsi başa çatır.
• Sifarişə aid məlumatlar veb-serverdən firmanın daxili serverinə ötürülür. Bu
məlumatlar hər bir yeni alıcının qeyd edildiyi marketinq məlumatlar bazasında
toplanır. Eyni belə bir məlumat çatdırma xidmətinin kompyuter terminalına da
göndərilir. O, göndərilməsi zəruri olan bütün şeyləri hazırlayır, ixtisaslaşmış firma isə
onu sifarişçiyə çatdırır.
Elektron kommersiyanın serverləri üçün zəruri olan proqram təminatını
ixtisaslaşmış kompaniyalardan almaq olar. Bu proqramlar distant ticarətin elektron
kataloqunun hazırlanması, ödəniş sistemi, logistika və s. kimi müxtəlif funksiyaları
yerinə yetirir.
İnteraktiv marketinqin tətbiqi zamanı meydana çıxan ən başlıca məsələ İnternet
bazarı pul qazanmaq üçün həddən çox idealdımır? sualına cavab tapılmasıdır. Çünki,
69
«şəbəkə sahibkarları» adlandırılan sahibkarların həddən az mənfəət əldə etdiklərini
(və ya ümumiyyətlə, mənfəət əldə etmədiklərini) nəzərə alsaq, bu sual ritorik sual
deyildir. Şəbəkə kommersiyası həqiqətən də ideal bazarın bir çox xüsusiyyətlərinə
malikdir. Bura sərt qiymət rəqabəti, məhsulların differensiallaşdırılmasının zəifliyi və
ticarət markalarına loyallığın sürətlə yox olması, həmçinin:
• qiymətlərə dair tam informasiyanın mövcudluğu;
• bütün ölkələrin tacirlərinin təkliflərinin müqayisə edilməsi imkanının
mövcudluğu;
• bazara daxilolma maneələrinin azlığı;
• differensiallaşdırma potensialının zəifliyi;
• innovasiyaların müdafiə olunmaması;
• məlumatların baxılmasına istehlakçının nəzarət etməsi;
• istehlakçının aldadıcı davranışı;
• bütün satıcıların bazara daxilolma imkanlarının bərabərliyi aiddir.
Bir çox xüsusiyyətlərinə görə xalis rəqabəti xatırladan belə bir rəqabət
mühitində satıcı bazar hökmranlığına malik deyildir. Deməli, uzunmüddətli
perspektivdə onun mənfəət əldə etmək potensialı da yoxdur. Onlayn-ticarətin başlıca
vəzifəsi yeni rəqabət məkanında özünü differensiallaşdırmaqdan, bazarın diqqətini
cəlb etməkdən, müdafiə üçün əlverişli bazar mövqeyi yaratmaqdan və institusional
fərdiyyət, başqa sözlə, brend formalaşdırmaqdan ibarətdir.
İstifadəçilərin cəlb edilməsi və nisbətən böyük olan bu məqsəd qrupu ilə
qarşılıqlı əlaqə müxtəlif cür baş verə bilər. Əksər ekspertlər bu fikirdədirlər ki, bütün
çətinliklərə baxmayaraq, gələcəkdəABŞ və Avropada onlayn-satışın həcmi kəskin
sürətdə artacaqdır
Lakin birbaşa marketinqin bu üstünlükərinə baxmayaraq mütəxəssislər onun bir
sıra çatışmazlıqlarını da qeyd edirlər. Məsələn, C. Kvelç və X. Takeuçi mağazasız
marketinqin gələcəyi ilə əlaqədar aşağıdakı konkret sualları verirlər:
• Əgər poçt xərcləri iki dəfə artarsa, nə baş verəcəkdir?
• Əgər şəxsi həyatın toxunulmazlığı haqqında qanunla göndəriş siyahılarının
satın alınması və satışı qadağan edilərsə, nə baş verəcəkdir?
70
• Əgər kredit kartlarından istifadə «dondurularsa», nə baş verəcəkdir?
Onlayn-kommersiyanın çox sürətlə inkişaf etdiyi müasir dövrdə bu suallar daha
aktualdır. Çünki Avropa Komissiyası Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdən şəxsi
həyatın qorunmasına dair qanunvericilik aktlarının zəif olduğu ölkələrə istehlakçılar
haqqında informasiyanın verilməsini qadağan edən direktiv imzalamışdır.
Aİ istehlakçılara aid olan şəxsi informasiyanın kibernetik məkanda yayılmasına
onların özlərinin nəzarət etməsini istəyir. Buna görə də kompaniyalardan həmin
informasiyanın nə məqsədlə istifadə ediləcəyinin açıq formada göstərilməsini və
istehlakçılara həmin informasiyadan istifadə edilməsini qadağan etmək hüququnun
verilməsini tələb edir. Bu müddəaların yerinə yetirilməsinə hər hansı bir orqan və ya
təşkilat nəzarət etməlidir.
1990-cı ildə pərakəndəsatış tacirlərinin, xüsusən də iri tacirlərin özlərinin
mübadilə prosesindəki roluna münasibəti ciddi surətdə dəyişdi. Əvvəllər
pərakəndəsatış tacirlərinin roluna istehsalçı ilə istehlakçı arasındakı passiv
vasitəçilərin funksiyası kimi baxılırdı. Pərakəndəsatış tacirləri müstəsna olaraq
bölüşdürmənin fiziki funksiyalarını yerinə yetirirdilər: onlar tələb olunan vəziyyətdə,
müəyyən edilmiş yerlərdə və müəyyən edilmiş vaxtda istehlakçılara məhsul təklif
edirdilər. İndi vasitəçilər daha tez-tez innovasiya funksiyasını yerinə yetirir, aktiv rol
oynayırlar. Beləliklə, istehsalçı və pərakəndəsatış taciri arasında güclər balansı
dəyişir.
Varlı ölkələrdə bu dəyişiklik sosial-mədəni həyatda baş verən mühüm
dəyişikliklərlə eyni vaxtda baş verdi. Bu dəyişikliklər pərakəndəsatış tacirini iqtisadi
agent rolunda çıxış etməyə və bazara daha aktiv istiqamətlənməyə vadar etdi. Əgər
əvvəllər pərakəndəsatış tacirinin marağı öz mağazasından uzağa getmirdisə, indi o,
marketinqin funksiyalarını tədarükat və fiziki bölüşdürmə ilə məhdudlaşdıran biznes
fəlsəfəsindən imtina edir. Bütün bunlar mağazalarda strateci marketinq
elementlərinin, o cümlədən mağazanan multiatributiv konsepsiyasının və
mövqeyləşdirmə strategiyasının tətbiq edilməsini zəruri edir.
İstehlakçı baxımından mağaza konsepsiyasına faydalar toplumu kimi yanaşmaq
mümkündür. Bununla əlaqədar olaraq mağazanın multiatributiv konsepsiyasını işləib
71
hazırlamaq və bunun üçün məhsulun multiatributiv konsepsiyasından istifadə etmək
zərurəti meydana çıxır. Bizim fikrimizcə, istənilən mağazaya altı xüsusiyyət və yaxud
atribut xasdır ki, onların çoxuna da aktiv dəyişən kimi baxmaq olar:
• Yerləşmə. İşgüzar münasibətlərin qaydaya salınması zəruri olan əhatə ərazisini
və ya ticarət zonasını müəyyən edirlər. Şəhərin mərkəzi hissəsində, əyalətlərdə, şəhər
ətrafında və ya regionda yerləşmə alternativ variantlardır.
• Çeşid. Mağazada satılacaq məhsul xətlərinin sayı. Bura hər bir məhsul xəttinə
(çeşidinə) münasibətdə məhsul çeşidinin genişliyi (məhdud və ya geniş) və dərinliyi
(dayaz və ya dərin) haqqında qərarlar aiddir.
• Qiymətqoyma. Qiymətin ümumi səviyyəsi (yüksək və ya aşağı ümumi gəlir),
qiymətlərin səviyyəsinin aşağı salınması və qiymət stimullaşdırılması siyasəti.
• Xidmətlər. Mağazanın xidmət kompleksinin genişliyi. Satışəvvəli xidmətləri
(məhsulun telefonla sifarişi, iş rejimi, bəzi məhsulların geyilib ölçülməsi və s.),
satışsonrası xidmətləri (çatdırma, məhsullara hər hansı dəyişikliyin edilməsi,
hədiyyələrin tərtibatı və s.) və əlavə xidmətləri (kreditləşdirmə, mağazanın ərazisində
kafenin, uşaq otağının, turist agentliyinin olması və s.) bir-birindən fərqləndirmək
lazımdır.
• Vaxt. Mağazaya getməyə sərf edilən vaxt. Mağazanın yaxınlığı «açar» amil
rolu oynayır, amma mağazanın açılma və bağlanma vaxtı, girişin rahatlığı, mağazada
məhsulun axtarılmasının sadəliyi, növbədə durma müddəti və kassa xidmətinin sürəti
də mühüm amillərdəndir.
• Şərait. Mağazanın quruluşu, işıqlandırılması, boş sahəsi, musiqi tərtibatı,
interyerinin tərtibatı və s.
İstehlakçı mağazaları müqayisə edərkən məhz bu xüsusiyyətləri nəzərə alır.
Pərakəndəsatış taciri faydalar paketinə görə rəqibdən fərqlənmək məqsədilə bu
atributların unikal kombinasiyasını nəzərdə tutan mağaza konsepsiyası hazırlaya bilər
Pərakəndə ticarətdə mövqeləşdirmə strategiyasının tətbiqi ticarət sektorundan
asılıdır. Pərakəndə mağazaları iki parametrə: realizasiyadan əldə edilən ümumi
mənfəətin səviyyəsinə (yüksək və ya aşağı) və istehlakçının axtardığı faydanın tipinə
(simvolik və ya funksional) görə təsnifləşdirirlər. Deməli, biz dörd müxtəlif
72
mövqeləşdirmə strategiyasını əks etdirən ikiölçülü koordinat sistemi alırıq (3.1 saylı
şəkil):
• Əgər məhsul böyük ümumi mənfəətlə satılan funksional məhsuldursa (sol
tərəfdə yuxarıda yerləşən kvadrat), onda biz ixtisaslaşmış mağazalarla əlaqədə
oluruq. Bu mağazalar qida məhsullarının, audio və video texnikanın, kompyuterlərin,
alətlərin və s. xüsusi seçilmiş çeşidini təklif edir.
• Aşağı ümumi mənfəətli funksional məhsullara supermarketlərdə və
hipermarketlərdə satılan «gündəlik» ərzaq məhsulları, baha olmayan mebellər, tikinti
materialları, ucuz audio və video məhsulları və s. aiddir.
• Yüksək ticarət əlavəli prestij məhsullar ixtisaslaşmış prestij mağazalarda
satılır. Söhbət dəbdə olan paltarlardan, aksessuarlardan, zərgərlik məmulatlarından,
saatlardan və s. gedir.
• Aşağı qiymətlə satılan «firma-məhsullar» mağaza-diskaunterlər tərəfindən
yayımlanır. Əksər hallarda bu mağazalarda məşhur məhsul markaları digər
mağazalara nisbətən daha aşağı qiymətlə satılır.
Pərakəndəsatış taciri mağazanın mövqeləşdirməsinin üç əsas strategiyasından:
Simvolik
Ümumi mənfəət
Prestij m
ə
hsullar
ı
:
saatlar,
zin
ə
t
ə ş
yalar
ı
, d
ə
bd
ə
olan paltarlar v
ə
s.
İ
xtisasla
ş
m
ı ş
funksional m
ə
hsullar:
hi-fi
texnikas
ı
,
mikrokomp
ü
terl
ə
r,
al
ə
tl
ə
r v
ə
s.
Ə
rzaq
m
ə
hsullar
ı
,
baha olmayan mebel,
tibb m
ə
hsullar
ı
Y
ü
ks
ə
k
olmayan
qiy-m
ə
t
ə
sat
ı
lan
firma- m
ə
hsullar
Funksional
Aşağı
Dostları ilə paylaş: |