Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C ədvəl 2.4
- (mln. manatla) Mənbə : Cədvəl müəllif tərəfindən AR DGK-nın məlumatları əsasında işlənib hazırlanmışdır.
- Göstəricilər 2004 2005 2007 2011 2013
47
istisna edilmədikdə, habelə ölkədə bu malların istehsalının təşkilinə və genişləndirilməsinə maneçilik törətdildikdə kompensasiya rüsumları tətbiq edilir.
Cəlb olunma obyektlərinə görə gömrük rüsumları – idxal və ixrac kimi iki yerə ayrılır.
Idxal rüsumları ölkənin daxili bazarını xarici rəqabətdən qoruduğu halda proteksionist (daxili bazarı qorumaq üçün yerli və dünya qiymətləri arasındakı fərqdən yüksək müəyyənləşdirilən rüsumlar) funksiyanı yerinə yetirir. Daxili bazarı qorumaq üçün idxal rüsumlarının artırılmasının əsas səbəbi yerli malların rəqabət qabiliyyətinin aşağı olmasından irəli gəlir. Belə ki, yenicə müstəqillik əldə etmiş respublikamız köhnə texnologiya ilə dünya bazarı standartlarına cavab verən əmtəə istehsal edə bilmir. Eyni zamanda ölkəni xarici mallardan asılı vəziyytə salmaq, nəinki iqtisadi təhlükəsizliyi, həm də milli təhlükəsizliyə ciddi problemlər yarada bilər. Bu isə müstəqilliyini tam möhkəmləndirməmiş bir ölkə üçün acınacaqlı nəticələrə gətirib çıxarar. Odur ki, hər bir dövlət kimi Azərbaycan Respublikası da öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün proteksionist siyasətdən yararlanmağa çalışır.
Rüsumlar hesablanarkən, praktiki olaraq yerli və dünya qiymətlərindən istifadə etmək olar. Rüsumlar, yerli və dünya qiymətlərinin fərqi və ya fərqə uyğun müəyyənləşdrilir. Rüsumlar, yerli və xarici mallar arasında bərabər şərait yaradaraq, stabilləşdirmə funksiyasını yerinə yetiri. Bəzən isə rüsumlar yerli və dünya qiymətlərinin fərqindən aşağı müəyyənləşdirilir ki, bu xarici malların idxalına böyük imkanlar yaradır. Bu cür rüsumlar isə stimullaşdırıcı adlanır.
Bazar iqtisadiyyatı və xarici iqtisadi fəaliyyətin liberallaşdırılması şəraitində gömrük rüsumları Xarici iqtisadi fəaliyytəni vacib iqtisadi tənzimləyicisi hesab olunur. Gömrük rüsumlarının köməyi ilə dövlət, malların idxal-ixrac zamanı bərabər iqtisadi şəraitdə rəqabəti tənzimləyir, ümümidövlət və milli maraqlara xidmət edən konkret iqtisadi, elmi-texniki, ekoloji, valyuta-maliyyə siyasəti aparır.
Rüsum qiymət kateqoriyasına aid edilir. Bu isə ayrı-ayrı mallara rüsum müəyyənləşdirərkən, fərdi yanaşma tələb edir. 48
İstənilən mala (və ya əmtəələr qrupuna) rüsum qoyarkən, yerli və beynəlxalq xərcləri və qiymətləri müəyyənləşdirmək lazımdır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti idxal və ixrac gömrük rüsumlarının dərəcələrini təyin edir. Azərbaycan Respublikasının əlverişli ticarət rejimi tətbiq etdiyi ölkənin malları üçün idxal və ixrac gömrük rüsumlarının dərəcələrinin son həddi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən müəyyən olunur. Lakin əlverişli ticarət rejimi tətbiq olunmayan ölkələrin mallarına və mənşə ölkəsi müəyyənləşdirilməyən mallara idxal gömrük rüsumlarının dərəcələri iki dəfə artırılır.
Bir sıra hallarda gömrük tarifi birtərəfli qaydada ixrac məhsullarının istehsalına tələb olunan mallara aşağı və ya sıfır dərəcəli idxal rüsumu tətbiq etməklə, milli istehsalın və ixracın stimullaşdırılması üçün istifadə olunur.
Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf səviyyəsi ilə gömrük rüsumlarının dərəcələri arasında müəyən asılılıq mövcuddur. Belə ki, inkişaf etmiş ölkələrdə gömrük rüsumlarının dərəcələri aşağı olur. Çünki inkişaf etmiş ölkələrin istehsal etdiyi məhsulun rəqabət qabiliyyəti yüksək olduğu üçün, daxili bazarın yüksək rüsumlar hesabına qorunmasına, ixracın əlavə tədbirlərlə stimullaşdırılmasına və büdcənin gəlir hissəsinin gömrük ödənişləri hesabına doldurulmasına ehtiyac qalmır. Inkişaf etməkdə olan ölkələr daha yüksək rüsumlardan istifadə edirlər (Cədvəl 2.4). Cədvəl 2.4 Bəzi ölkələrdə sənaye mallarının idxal rüsumları ( % - lə) Malların adı Pakistan Braziliya ABŞ Avropa Birliyi Dəsmal və digər Məmulatlar 80-100
60 25 – 90
5 Boru və digərləri 80 30
6 – 33 6 – 13
Akril plastməs 1 kq 70 rupu 40 4.2 – 37 12.5 – 21 Minik maşınları 80 - 425 65
2.5 – 10 10 – 29
Yük maşınları 80
65 8.5 – 25 5 – 28
Cədvəldən göründüyü kimi Pakistanla Avropa Birliyi ölkələri arasında çox böyük fərq vardır. Inkişaf etməkdə olan ölkələrdə idxal rüsumlarının yüksək 49
olmasının əsas səbəbi, ölkə sənayesinin xarici rəqabətdən qorumaqdır. Azərbaycan Respublikasıda öz sənayesini xarici rəqabətdən qorumaq üçün hələləik bu üsuldan istifadə edir. Ümumiyyətlə, qeyd edək ki, 2004-2014-cü illər ərzində Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə dövlət büdcəsinə aşağıdakı vergilər daxil edilmişdir (Cədvəl 2.5). Cədvəl 2.5 Azərbaycan DGK üzrə gömrük rüsumları və gömrük vergiləri (mln. manatla) Mənbə : Cədvəl müəllif tərəfindən AR DGK-nın məlumatları əsasında işlənib hazırlanmışdır. 2.5 saylı cədvəlin məlumatlarından görünür ki, Gömrük Komitəsi üzrə dövlət büdcəsinə daxil olmalar ildən-ilə artmışdır. Belə hal onunla izah olunur ki, ölkəyə bu dövrdə idxal malları da artmışdır. Həmçinin qeyd edək ki, Gömrük Komitəsi üzrə dövlət büdcəsınə daxil olmalarda əsasən əlavə dəyər vergisi üzrə daxil olmalar ilbəil artmışdır. Gömrük rüsumları isə 1999-2000-ci və 2004-2005-ci illərdə digər illərə nisbətən daha yüksək olmuşdur. Digər bir amil isə onunla bağlıdır ki, gömrük idxal rüsumlarının dərəcələrinin ölkə üçün 15%-lik olması səmərəli deyildir. Hazırda republikamızın gömrük orqanları fisikal siyasəti həyata keçirməklə dövlət büdcəsi gəlirlərinin beşdə bir hissəsindən çoxunu təmin edir. Onlar daxili bazarı və bütövlükdə dövlətin iqtisadi maraqlarını qorumaq üçün gömrük-tarif tənzimlənməsi tədbirlərini və gömrük işi sahəsində valyuta nəzarətini həyata keçirirlər. Təhlil göstərir ki, son illər ərzində idxalın əmtəə strukturunu səmərələşdirmək, ixracı stimullaşdırmaq, daxili istehsala şərait yaratmaq istiqamətində xeyli işlər görülmüşdür ki, bu da ölkə iqtisadiyyatını xarici rəqabətin
Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə 260,7
376,2 772,0
1141, 1208,3 1383,3
Əlavə dəyər vergisi 171,3
253,8 402,4
835,0 883,4 986,1 Aksiz 11,1
19,7 60,1
62,8 76,8
81,3 Gömrük rüsumları 77,0 101,2
300,2 231,6
230,6 298,3 Tranzit yol vergisi 1,2 1,4
6,2 12,2
17,5 17,6
Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|