Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti “magistratura məRKƏZİ”

1.3.Yolda olan pul köçürmələrinin sənədləşdirilməsi qaydası və uçotu


Pul vəsaitlərinin auditini qeyd olunduğu zaman məqsədəuyğun olardı ki, bu prosess kassa əməliyyatlarından başlasın . Pulun qəbul edilməsi , saxlanma prosesi normativ aktlarla tənzimlənir. Eyni sənəd bir neçə qaydalara uyğun bir halda qeydiyyat aparılmalıdır . Müəssisədə çoxlu kassa olduqda başqa kassalar möhürlənməlidir.Yoxlamaya başlamazdan əvvəl raport verir ki, tamamilə sənədlər qaydasındadır və sənədsiz Bunlaraxılmış pul yoxdur. Daha da sonra mühasib pulları əhəmiyyətli bir diqqətlə sayır və yerdə olan qalığı dəqiqləşdirir. Yoxlama zamanı kənar heç bir sənəd qəbul olunmur. Əgər sənədsiz pul vəsaiti aşkar olunarsa müəssisənin xeyrinə hesablanır. Müəssisə kassasında olan başqa lazımlı sənədlər də yoxlanılmalıdır.Bu zaman Bunlarada inventarlaşma aparılır. Və axırda akt köməyi ilə rəsmiyyətə salınır. İnventarlaşma səbəbindən pulun natamam ( az və ya çox olması) haqqında kassirdən yazılı halda izahat alınmalıdır.Əgər ki, kassada əhəmiyyətli məbləğdə pul çatışmasa bu halda çox təəssüeflər olsun ki, qaydalara adətən kassir tutduğu işdən azad olunmalıdır. Kassirin vəzifəyə təyin edilməsi ilə bağlı əmrdə müqavilənin bağlanması hər hansı olunmalıdır. Mədaxilin bank sənədlərinənə adətən hər hansı olunur.Bank çıxarışındakı auditor aşağıdakılara adətən hər hansı olunur. - bank sənədindəki məbləğin, ona kənardan əlavə edilmiş sənədlərinən uyğunluğu– bank sənədlərinənə əlavə edilmiş sənədlərdə bankın möhürü olmalıdır. Sənədlərdə möhür varsa , auditor təzədən yoxlama aparmalıdır, eyni sənədin düzgünlüyü büsbütünbir halda təmin olunmalıdır.

Məlumdur ki, mühasibat uçotu sistemi tətbiq olunduğu mühitin praktiki tələbatlarını ödəmək üçün müntəzəm dəyişikliyə məruz olan və inkişaf edən bir sistemdir. Halbuki, iqtisadiyyatın qloballaşması zamani biznes münasibətləri də dünyəvi xarakter daşıyır. Bu səbəb əsasən də iri biznes əməliyyatlarını həyata keçirənmaliyyə informasiyaları da qloballaşır. Ona əsasən də, bu informasiyaları özündə cəmləşdirən maliyyə hesabatları da dəyişikliyə məruz qalır və onların dünyavi səviyyəsində qəbul edilmiş standartlara harmonizasiyası zərurətə çevrilir. Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri adətən investisiya və ya başqa niyyətlər üçün deyil, azzamanına maliyyə öhdəliklərini həyata keçirilmək üçün istifadə edilir. Həqiqilə vurğulamalıyam ki, investisiyalar pul vəsaitlərinin ekvivalenti formasında sadalanırləşdirilmək üçün hər hansı məbləğdə pul vəsaitlərinə asanlıqla yönəltmək qabiliyyətinə malik olmasıdır və dəyərin dəyişməsi səbəbindən vacib riskə məruz qalmtabelidır. Buna əsasən investisiyalar, pul vəsaitlərinin ekvivalenti formasında ancaq o vaxt tanınır ki, birinci tarixdən 3 ay və ya daha da az zamanlı ödəmə zamanına malik olsun.Məlum oldugu kimi,, mühasibat (maliyyə) uçotu faydalananlar (meneceri, investoru, kreditorı, istehlakçıları, hökumət orqanları və s.) maliyyə hesabatlarından vacib olan məlumatlar toplayir və bu məlumatlara adətən qaydalar qəbul edilirdilər. Mühasibat uçotu sistemi və hesabat formalarının qəbul edilmiş tamamilə prinsiplərə və standartlar yığımına istinad etməsi faydalananların uyğun, etibarlı, müqayisə edilən informasiyalar əsaslıında düzgün qərar qəbul etməklərinə şərait yaradır. Sənədlərinə yoxlanananda, onun düzgün olması hökmən halda hər hansıləşməlidir. Banka məxsus edilən nəğd pul bank köməyi iləkı sənədlərdə əks etdirilir. Kassa əməliyyatları aparılarkən də yoxlanmalıdır. Yoxlanma zamanı düzgün uçot və sənədləşdirilmə hər hansı olunmalıdır.

Cədvəl 4.

Bank əməliyyatları zamanı istifadə olunan mühasibat yazılışları


Cədvəl 5.

Metodların fərqi:



Cədvəl 6.

LİFO və FİFO arasında əlaqə:


Cədvəl 7.

Maliyyə standartları metodu

1.4. Bank və başqa hesablaşma hesabında olan milli və xarici valyutaların sənədləşdirilməsi qaydası və uçotu

Hesablaşmada iştirak edənm dövlət qurumları həm eyni , həm də müxtəlif şəhərlərdə yerləşə bilər.Buna əsasən də hesablaşmaların iki növü vardır:

1.Şəhərdaxili olan hesablaşmalar

2. Başqa şəhərlərlə olan hesablaşmalar

Şəhərdaxili hesablaşmaların qaydalarına əsaslıaən hesablaşmada hökmən halda iştirak edən müəssisələr bir şəhərin daxilində yerləşməlidir,Bunlarda başqa əlaqədar olan bank şöbəsi də eyni şəhərin daxilində olmalıdır. Bu tip hesablaşmalar planlı hesablaşma adlanır və tamamilə halda arası kəsilməzdir.

Başqa şəhərlərlə olan hesablaşmada olan tərəflər isə adından da gördüyümüz kimi büsbütünbaşqa şəhərlərdə , hətta ayrı-ayrı respublikalarda da mövcud ola bilər. Onların bank şöbələri də həmçinin də ayrı-ayrı yerlərdə olmalıdır.

Tədavül barter əlaqəsini kimi narahatçılğdan cəmiyyəti azad edir. Pul məlumdur ki, bir ödəmə vasitəsi kimi qəbul edilir.Bir icad hesab edilir ki, bunun köməyi ilə də ödəmə həyata keçirilir. Pul ilə həmçinin də əmtəənin əldə olunması da reallaşdırıla bilər. Əmtəələr köməyi ilə ixtisaslaşma və əmək bölgülərindən də istifadə etmək olar. Pulun mübadiləsində bir neçə vacib səbəblər var ki , kiçik parçalara bölünə bilinməsi və asanlıqla daşına bilir olması buna nümunə ola bilər.

Cədvəl 8.

Kassadakı mühasibat yazılışları

Orda dövrlərdən başlayaraq, kiçik səhmdarlıqla məşgul olan sərraflara tapşırılan qızıl və ya gümüşlərin əvəzində əmin şəxslərə müxtəlif sertifikatlar, sənədlər verilirdi. Onlar da pulu bu verilən sənəd ilə həyata keçirilir. İnsanlar bu sertifikat vıə ya sənədlərə o qədər güvənirdilər ki, bu sənəd və sertifikatı dala göturdukdə rahatlıqla qızıl və ya gümüş kimi qoyduğları əmanətləri dala götürəcəklərinə də inanırdılar

Pul və hesablaşma sənədlərinəni hər hansı hüquqlara malik olan iki nəfər qol çəkməlidir. Birinci qol rəhbərə, idarədə müdir funksiyasını yerinə yetirən adama , ikinci qol isə mühasibata məxsusdir.

Cədvəl 9.

Pul vəsaiti axını kvadratı


Pul vəsaitlərinin birinci sənədlərinə hüquqi və fiziki şəsxlərə verilir. Əməliyyatlarda iştirak olanları qeydiyyata almağ bu vəzifəni rəsmiləşdirənin üzərinə düşür. Ilk sənədlərdə düzəlişlərə tamamilə halda yol verilmir. İlk sənədlər hökmən halda dəqiqliklə və qeyd olunan vaxta qədər saxlanılmalıdır. Sənədlərinən qorunub saxlanmasina və arxivə göndərilməsinə baş mühasib nəzarəti özü edir. Bazar iqtisadiyyatında müəssisələr valyutadan istifadə edilirdilər. Buna görə də bank köməyi ilə valyuta hesabı açırlar.

Əgər müəssisə valyuta hesabın köməyi ilə istədiyi bank vasitəsilə açmaq istəyirsə hökmən halda ərizə yazmalıdır və bunlara da baş mühasibin imzası olmalıdır. Hesab açılan əməliyyat bir neçə məsrəflər tutulur. Qeyd olunan informasiyanın vacibliyində əsaslı metod elə məsləhət edilən metoddur. Bu metodların daxilində dolayı metod əsaslı metod hesab edilir və ya istifadə olunan metoddur. Ödənilən faiz maliyyədə özünəməxsus yerdə dayanır. Bunlara da maliyyə əməliyyat kimi sadalanır olunur. Fayizə daxil edilən məsrəflərə pul da daxil olunmalıdır . Bu da zərərin hər hansı zamanı əsaslı sayılır. Kredit və faizion verilməsi, həmçinin də dala qaytarılması investisiyanın qəbulu, həmçinin də xaricolmasıdır. İnvestisiya fəaliyyətinə məxsus olan əməliyyatlar bunlardır: daşınmaz olan əmlak, avadanlıqları, zaviodları, aktivləri, maddi və bioloji , həmçinin də qeyri-maddi. İnvestisiyaya aid edilən fəaliyyət dedikdə Bunlara investisiya fəaliyyətinin idarə olunması və onun formaları məxsus edilir.

Dolayı metod – qeyri-pul proseslərinin yekunu , əməliyyatın təxirə səldo olunması və keçmiş və ya gələcək pulun daxili və ya xaric olmasını o cümlədən, investisiya fəaliyyəti və maliyyələşdirmədə yaşanan pulun hərəkət etməsi ilə bağlı gəlir və xərc maddaələrini nəzərə almaqla təmiz mənfəət və ya zərərdə düzəlişləri həyata keçirənmetoddur. Dolayı metodun bir neçə üstünlükləri vardır. Bu üstünlükləri daxildir: 1. Əsaslı diqqət təmiz mənfəət və təmiz pul axını arasındakı fərqə yönəldilir; 2. Hazırlanması daha da ucuz başa gəlir; 3. Mənfəət hesabatı, Balans hesabatı, Kapitlada dəyişikliklər haqqında hesabat və Pulun fəaliyyəti hesabatı arasında əlaqə yaradır. Bu metodu birbaşa metodla müqayisədə daha da az və sadə informasiyaya əsaslılanır. Halbuki, birbaşa metodda nağd pul vəsaitlərini tapmaq üçün gəlirlər və məsrəflərə ayrı- ayrılıqda düzəliş olunurdu, dolayı metodda isə birbaşa mənfəətə düzəlişlər olunur. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, MZHH-a aşağıdan başlayaraq yuxarıya doğru düzəlişlər verilir, buna əsasən təmiz mənfəətə (adətən, vergiyə qədər mənfəət nəzərə alınır) düzəlişlər olunur. Əməliyyat fəaliyyəti ilə bağlı olan gəlir və məsrəflərin qeyri-pul komponentlərinə düzəlişlər.

Bunlara cari aktivlər və cari öhdəliklər üzrə düzəlişlər daxildir; Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti ilə bağlı olmayan gəlirlərə və məsrəflərə düzəlişlər. Bunlara pul vəsaitlərinin ödənilməsi tələb olunmayan gəlir və məsrəflər məxsusdir. Məsələn: toplanmış amortizasiya, şübhəli borclar üzrə ehtiyat və s;

Əməliyyat fəaliyyəti ilə əlaqədar olmayan, buna əsasən investisiya fəaliyyəti və maliyyələşdirmədə yaranan pulun fəaliyyəti ilə olan maddələr , məsələn: əsaslı vəsaitlərin satışından mənfəət.

Tamamilə bu deyilənləri tamamilələşdirsək, müəssisələrdə Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında hesabatları birbaşa metodla duzəliş etmək tövsiyyə olunur. Bu metod faydalı olan və dolayı olan metodla informasiyanı təqdim edir. Buna əsasən birbaşa metod dolayıya nisbətən geniş məlumatı özündə əks etdirir. Lakin birbaşa metodla pul vəsaitlərinin hesablanması daha da mürəkkəb və vaxt tələb edən proses olduğu üçün praktikada daha da az tətbiq olunur. Dolayı metodla pul vəsaitlərinin hesablanması və hesabatın duzəlişi isə daha da ucuz və asan başa gəldiyi üçün hal-hazırda müəssisələrin əksəriyyətində bu üsuldan istifadə edilir.

Cədvəl 10.Ödəniş tapşırığı

1.5.Pul vəsaitləri ekvivalentlərinin uçotu

Pulun ekvivalentin daxilolmaları və xaricolmalarıdır.Bunlarada bağlanmış bir çox müqavilələrin əsaslı həqiqiyyəti bank hesabının qalığının müsbətdən mənfiyə doğru dəyişməsidir. Pul vəsaitlərinin hesabatı və saxlanması üçün hökmən halda lazımdır ki , hər bir müəssisənin bir hesablaşma hesabı olsun. Bankın əli ilə keçirilmiş tamamilə hesabatlar , əməliyyatlar hesablaşma formunda ən əsaslı forma hesab edilir. Hesablaşmanın bu üsulu müəssisələr arasındakı sazişlərə adətən aparılan alqı-satqı kimi bir çox əməliyyatları yerinə yetirir. Hər bir müəssisədə hesablaşmalar səmərəli halda və faydalı , qanunauyğun bir halda həyata keçirilir.

Bu prosesin qarşısında əsaslı olaraq bir vəzifə durur:
Nağd pulların fəaliyyətində bir çox fəaliyyətlər büsbütünbir halda fərqləndirilir. əməyin ödənilməsinə nəzarət bir yerdə həqiqilə qeyd edilməlidir, malların təqdim və təhvilində pulun tutduğu mövqe, material istehsal üçün hər cür məsrəflərin ödənilməsi.Pul vəsaitlərinin fəaliyyətinin oxlanılması əsaslı olaraq bir metod əsasında aparılır və sona kimi də bu metoddan istifadə edilir.
Kassanın yoxlanılması aşağıdakı qaydada aparılır.


Cədvəl 11.

Kassa hesabatı

Bu zaman, VÖEN məlumat bazasında avtomatik göstərilir.

Cədvəl 12.

Kassa mədaxil orderi

Kassa proseslərininin gedişatı zamanı araşdırılmalı olasn sənədlər aşağıdakılardır

Müəssisədə sərbəst pul bir neçə xidmətlərə əsasən toplanır . Məsələn, təqdim edilmiş mallara, bir neçə işlərə və s əsasən .Yoxlayıcı vəzifəsində duran şəxslərə hökmən halda hesabların dəqiqliyi haqqında məlumat vermək lazımıdr.Bir neçə hesablaşmanın mövcudluğu zamanı analitik və sintetik uçotlar da dəqiq halda saxlanmalıdır. Pul hesablaşmalarının aparılmasına icazə verilən müxtəlif kateqoriyalı obyektlərin siyahısına məxsusdir:

İşçilərinin sayı iki nəfərdən çox olmayan məişət xidməti obyektləri:

II FƏSIL. PUL VƏSAITLƏRININ FƏALIYYƏTI HAQQINDA HESABATIN DUZƏLIŞ OLUNMASI METODIKASI ( 5 No-li MMUS və 7 No-li MHSB əsaslıında )

2.1. Pul vəsaitlərinin və onların ekvivalentlərinin
təyinatı və məzmunu

Pul vəsaitlərinin fəaliyyətini (pul girişi (mədaxil) və çıxışları (məxaric)) özündə əks etdirir. Mənfəət və zərər hesabatından tək fərqi budur ki, mənfəət və zərər hesabatında “hesablanmış və alınmamış gəlirlər” gəlir, “hesablanmış və ödənilməmiş məsrəflər” isə xərc olaraq tanınır, lakin, pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında hesabatda ancaq pul vəsaiti müəssisəyə daxil və ya müəssisədən çıxdığı zaman qeyd edilir.Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında hesabatda pul axınları müəssisənin üç fəaliyyəti əsaslıında yaranır: əməliyyat fəaliyyətləri, investisiya fəaliyyətləri və maliyyə fəaliyyətləri (bu fəaliyyətlər haqqında Maliyyə Hesabatlarının İşləmə Prinsipləri bölməsində ətraflı danışılmışdır).

Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti hesabatının hazırlanmasında 2 metoddan istifadə edilir:

• 
  Birbaşa metod
  
• 
  Dolaylı metod
  

Bu metodlara GAAP və İFRS tərəfindən icazə verilir. İnvestisiya və maliyyə fəaliyyətlərindən yaranan pul axınlarının hesablanmasında hər iki metod eynidir. İki metod arasındakı əsaslı fərq əməliyyat fəaliyyətlərindən yaranan pul axınlarının hesablanmasında özünü göstərir. Hesablamanın fərqli olmasına baxmayaraq, hər iki metodla alınan yekun nağd vəsait eyni olur. Hər iki metoda misallar əsasından baxaq:



Cədvəl 13. Mənfəət vergisi bəyannaməsi

Qeyd1: aktivlərin artımı nağd vəsaitin istifadəsi hesabına baş verir. Əsas ona əsasən aktivlərdə artim hər zaman pul vəsaitlərinin fəaliyyəti hesabatında mənfi, azalma isə müsbət işarə ilə göstərilir.

Qeyd2: öhdəliklər hər zaman nağd vəsaitlərin əsaslı mənbəyidir. Buna əsasən də, öhdəliklərdə baş verən artım pul vəsaitlərinin fəaliyyəti hesabatında müsbət, azalma isə mənfi işarə ilə göstərilir.




Cədvəl 14. Nağd pulun mədaxil orderi

Qeyd3: nağdsız məsrəflər (misal: amortizasiya) müsbət işarə ilə göstərilir.

Tamamilə qeyd edilənləri nəzərə alaraq A müəssisəsinin 01/2014 – 12/2014 dövrü üzrə pul vəsaitlərinin fəaliyyəti hesabatını quraq. Fərz edək ki, ilin əvvəlində müəssisəsinin kassasında 30 000 manat var idi.

Pulun bu cür növ qoyuluşları nəzərə alınmır, nağd pula diqqət yetirdikdə bu hal çox məhdudlaşır və az yararlı hala düşür. Bu pulun ekvivalentinmi əks etdirməlidir. Ekvivalentləri satıla bilən investisiyalardır, bu qorunan investisiyalar bundan başqa da borc kimi görünə bilər. Amma Qeyd etmək vacibdir ki , hər hansı bir summa pul ekvivalenti formasında qeyd olunduğda summanın “pul vəsaitlərinin ekvivalentləri” qaydalarına zidd olmadığı nəzərdə tutulur.

Cədvəl 15.

Mədaxil və məxaric order


Metodu öz müəssisələrində tətbiq etmək istəyən müəssisələr pul vəsaiti ilə olan ödənişin sinifini qeyd edib açıqlamalıdır.

Maliyyə hesabatlarının müxtəlif formaları Maliyyə Nazirliyi tərəfindən dəqiq hər hansı olunur. Azərbaycanda mühasibat uçotu hesabatlarının duzəliş olunmasına təsir edən başqa amillərdə bir neçə standartlarla hər hansı olunan sahələrin BMUS tələblərinə uyğun halda təzədən qurulmasına əsaslılanır.

Yerli uçotda dəyəri az olan və tez xarab olan əşyalar istismar olduqda məsrəflərə silinir. Bu təcrübə standartda nəzərdə tutulan üsulla əvəz olunmalıdır.


2.2.Hesabatın dolayı metodla duzəliş edilməsi qaydası

Dolayı pul siyasətinin həyata keçirilmək istiqamətində Mərkəzi Bank pul bazarında tamamilə iştirakçılar kimi eyni statusda iştirak edir və bazarda aparılan dəyişikliklərin təşəbbüskarlığı birbaşa Mərkəzi Bank deyil, bazardır. Pul siyasətinin dolayı alətləri mövcuddur. Reeskont siyasəti; məcbur ehtiyat normaları, açıq bazar əməliyyatı.

Cədvəl 16.

Əməliyyat, investisiya,maliyyə fəaliyyətləri

Əməliyyat zamanı yaranan pulun fəaliyyətində dolayı metodla uçotun qeydlərini dəqiqləşdirmək olar. Alternativ olaraq, idarə hesabat dövrünün pulu , investisiyası , maliyyələşdirilməsinə ayrılan tamamilə pullar dolayı yolla hesablanır. Aşağı bəndlərdə əməliyyat üçün yaranmış pulun fəaliyyətini dolayı metod ilə təqdim edən idarənin pulunun fəaliyyəti haqqında hesabatından çıxarış göstərilmişdir:

• 
  Vergidən əvvəl olan mənfəət X
  

• 
  Aşağıdakı bəndlər üzrə qeydlər:
  

• 
  Amortizasiya haqqında X
  
• 
  Valyutadakı zərər X
  
• 
  İnvestisiyadakı gəlir mənbəyi (X)
  
• 
  Faizə məxsus olan məsrəfləri X
  
• 
  Dövriyyədən əvvəlki mənfəət X
  
• 
  Debitor borcları(X)
  
• 
  Ehtiyatların azlığı X
  
• 
  Borclarının azalması (X)
  
• 
  Əməliyyatlardan alınan pullar X
  
• 
  Ödənilən faizlər (X)
  
• 
  Ödənilən vergi (X)
  
• 
  Təmiz pul X
  
  
  

Informasiyanin vahidliyi və əhəmiyyəti metod olaraq birbaşa metod əsaslı sayılır. Bununla yanaşı təcrübədə dolayı metod əsaslı metod hesab edilir. Bu faizlər maliyyədə əsaslı yer almasına baxmayaraq əməliyyat faizi kimi əsaslı sayılır. Faiz əməliyyat zamanı yaranan pula daxil olmalıdır, mənfəəti və zərəri hər hansıləşdirməlidir.

İnvestisiya fəaliyyətinə məxsus olan əməliyyatlar bunlardır: daşınmaz olan əmlak, avadanlıqlar, zaviodlar, aktivlər, maddi və bioloji , həmçinin də qeyri-maddi. İnvestisiyaya ad olan fəaliyyət dedikdə Bunlara investisiya fəaliyyətinin idarə olunması və onun formaları məxsus edilir.Qeyri pul proseslərinin yekunu , əməliyyatın təxirə səldə olunması və keçmiş və gələcək pulun daxil və xaric olması o cümlədən, investisiya fəaliyyəti və maliyyələşdirmədə yaşanan pulun hərəkət etməsi ilə bağlı gəlir və xərc maddaələrini nəzərə almaqla təmiz mənfəət və ya zərərdə düzəlişləri həyata keçirənmetoddur. Dolayı metodun bir neçə üstünlükləri vardır. Bu üstünlükləri daxildir: 1. Əsaslı diqqət təmiz mənfəət və təmiz pul axını arasındakı fərqə yönəldilir; 2. Hazırlanması daha da ucuz başa gəlir; 3. Mənfəət hesabatı, Balans hesabatı, Kapitlada dəyişikliklər haqqında hesabat və Pulun fəaliyyəti hesabatı arasında əlaqə yaradır. Bu metod birbaşa metodla müqayisədə daha da az və sadə informasiyaya əsaslılanır. Halbuki, birbaşa metodda nağd pul vəsaitlərini tapmaq üçün gəlirlər və məsrəflərə ayrı- ayrılıqda düzəliş olunurdu, dolayı metodda isə birbaşa mənfəətə düzəlişlər olunur. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, MZHH-a aşağıdan başlayaraq yuxarıya doğru düzəlişlər verilir, buna əsasən təmiz mənfəətə (adətən, vergiyə qədər mənfəət nəzərə alınır) düzəlişlər olunur. Əməliyyat fəaliyyəti ilə bağlı olan gəlir və məsrəflərin qeyri-pul komponentlərinə düzəlişlər.

Bunlara cari aktivlər və cari öhdəliklər üzrə düzəlişlər daxildir; Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti ilə bağlı olmayan gəlirlərə və məsrəflərə düzəlişlər. Bunlaraya pul vəsaitlərinin ödənilməsi tələb olunmayan gəlir və məsrəflər məxsusdir. Məsələn: toplanmış amortizasiya, şübhəli borclar üzrə ehtiyat və s;

Əməliyyat fəaliyyəti ilə əlaqədar olmayan, buna əsasən investisiya fəaliyyəti və maliyyələşdirmədə yaranan pulun fəaliyyəti ilə olan maddələr, məsələn: əsaslı vəsaitlərin satışından mənfəət.

Tamamilə bu deyilənləri tamamilələşdirsək, müəssisələrdə Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında hesabatları birbaşa metodla duzəliş etmək tövsiyyə olunur. Bu metod faydalı olan və dolayı olan metodla informasiyanı təqdim edir. Buna əsasən birbaşa metod dolayıya nisbətən geniş məlumatı özündə əks etdirir. Lakin birbaşa metodla pul vəsaitlərinin hesablanması daha da mürəkkəb və vaxt tələb edən proses olduğu üçün praktikada daha da az tətbiq olunur. Dolayı metodla pul vəsaitlərinin hesablanması və hesabatın duzəlişi isə daha da ucuz və asan başa gəldiyi üçün hal-hazırda müəssisələrin əksəriyyətində bu üsuldan istifadə edilir.

Dolayı metod – investisiya fəaliyyəti və maliyyələşdirmə pulun fəaliyyəti ilə bağlı gəlir və xərc maddaələrini nəzərə almaqla təmiz mənfəət və ya zərərdə düzəlişləri həyata keçirənmetoddur.

Cədvəl 17.

Aktivlər, öhdəliklər və kapital

Dolayı metodun bir neçə üstünlükləri vardır.

Bu üstünlükləri daxildir:
1. Əsaslı diqqət təmiz mənfəət və təmiz pul axını arasındakı fərqə yönəldilir;
2. Hazırlanması daha da ucuz başa gəlir;
3. Mənfəət və zərərlə bağlı olan hesabat,
4.Balans hesabatı

5..Kapitlada dəyişikliklər haqqında hesabat

Pul haqqında hesabatın arasında əlaqə yaradır. Bu metod birbaşa metodla müqayisədə daha da az və sadə informasiyaya əsaslılanır. Halbuki, birbaşa metodda nağd pul vəsaitlərini tapmaq üçün gəlirlər və məsrəflərə ayrı- ayrılıqda düzəliş olunurdu, dolayı metodda isə birbaşa mənfəətə düzəlişlər olunur. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, MZHH-a aşağıdan başlayaraq yuxarıya doğru düzəlişlər verilir, buna əsasən təmiz mənfəətə (adətən, vergiyə qədər mənfəət nəzərə alınır) düzəlişlər olunur. Əməliyyat fəaliyyəti ilə bağlı olan gəlir və məsrəflərin qeyri-pul komponentlərinə düzəlişlər. Bunlara cari aktivlər və cari öhdəliklər üzrə düzəlişlər daxildir; Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti ilə bağlı olmayan gəlirlərə və məsrəflərə düzəlişlər. Bunlaraya pul vəsaitlərinin ödənilməsi tələb olunmayan gəlir və məsrəflər məxsusdir.

Cədvəl 18. Pul vəsaitinin fəaliyyəti


Məsələn: toplanmış amortizasiya, şübhəli borclar üzrə ehtiyat və s; Əməliyyat fəaliyyəti ilə əlaqədar olmayan, buna əsasən investisiya fəaliyyəti və maliyyələşdirmə fəaliyyətində yaradılan pul vəsaitlərinin fəaliyyəti ilə nəticələnən tamamilə başqa maddələr, məsələn: əsaslı vəsaitlərin satışından mənfəət.

Tamamilə bu deyilənləri tamamilələşdirsək, müəssisələrdə Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında hesabatları birbaşa metodla duzəliş etmək tövsiyyə olunur. Buna əsasən birbaşa, dolayı metod geniş məlumatı özündə əks etdirir. Lakin birbaşa metodla pul vəsaitlərinin hesablanması daha da mürəkkəb və vaxt tələb edən proses olduğu üçün praktikada daha da az tətbiq olunur. Dolayı metodla pul vəsaitlərinin hesablanması və hesabatın duzəlişi isə daha da ucuz və asan başa gəldiyi üçün hal-hazırda müəssisələrin əksəriyyətində bu üsuldan istifadə edilir