Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
56 Regional siyasətin reallaşdırılması vasitələrindən biri də məqsədli proqram - proqnozlaşdırma üsuludur. Regional proqramlar məqsədli kompleks proqramların bir növüdür və problemlərin həll edilməsi üçün resursların cəmləşdirilməsi üsulu kimi elmi - texniki, sosial və iqtisadi inkişafın regional strategiyasının idarəetmə və tənzim aləti kimi çıxış edir. Regional proqramların aşağıdakı növləri fərqləndirilir: dövlətlərarası, dövlət (mərkəzi) və ərazi hakimiyyət orqanları tərəfindən formalaşdırılan və reallaşdırılan regional proqramlar. Regional proqramlar öz tərkibinə görə ixtisaslaşdınlmış, sahə əlamətlərinə görə formalaşdırılan proqramlardır. İxtisaslaşdırılmış proqramlar bir qayda olaraq məqsədli dövlət (mərkəzi) proqramların tərkibində işlənib hazırlanır. Bu proqramın tərkibində bütün regionlar üzrə uyğun proqramlar işlənib hazırlanır və maliyyələşdirmə mənbəyinə görə maliyyə resurslarına tələbat, material resurslarına, kadrlara və s. tələbat müəyyənləşdir. Regional proqramlar bir sıra əlamətlərə (terri- torial mənsubiyyətə görə fəaliyyət istiqamətinə görə, proqram məsələlərinin miqya- sına görə, problemlərin yaranma xarakteri və s) görə təsnifləşdirilir. Təsnifləşdirmə əlamətləri problemini mahiyyətini əks etdirir, proqramların obyektlərini xarakterizə edir, onların idarə xüsusiyyətlərini xarakterizə edir. Hər bir regonal proqram bir neçə təsnifləşdirmə əlamətləri ilə xarakterizə edilir. Məsələn, konkret regional proqram ərazi mənsubiyyətinə görə - yerli (məhəlli), funksional istiqamətinə görə – ekoloji problemin miqyasına görə - ixtisaslaşdırılmış, müddətinə görə - orta müddətli və s. ola bilər. Regional proqramların əsas məqsədi aşağıdakılardır: • elmi - texniki, sosial və iqtisadi inkişaf göstəriciləri üzrə rayonlar ara-sındakı fərqi azaltmaq; • iqtisadiyyatın optimal ərazi və sahə strukturunun formalaşdırılması; • bazar şəraitində tarazlaşdırılmış təsərrüfatçılıq; • regionun əmək, material, təbii resurslarmm maksimal tam və effektiv istifadəsi; • ətraf mühitin mühafızəsi.
57 Proqram hazırlanarkən regionun mövcud sosial - iqtisadi vəziyyəti təhlil edilir və qiymətləndirilir. Regionun sosial - iqtisadi vəziyyəti və bu vəziyyətin region üçün nəticəsi qeyd edilir, proqram əsasında həll ediləcək prioritet problemlər seçilir. Təbii resursların və ətraf mühitin vəziyyəti qəymətləndirilir. Regionllarda təbii resursların müxtəlif növlərinin (torpaq, su, meşə, yanacaq – energetika, mineral və s.) mövcud- luğıı və onların kəmiyyəti, regiondaxili məqsədlərə istifadəsi və regiondan xaricə daşınma imkanları qeyd edilir, regionun ekoloji vəziyyəti və onun yaxşılaşdınlması üçün tədbirlər nəzərdən keçirilir. Regionda demoqrafık vəziyyət və əmək bazarının mövcud vəziyyəti qeyd edilir, proqram əsasında həll ediləcək prioritet problemlər seçilir. Regionun sosial - iqtisadi inkişafının təhlili və təbii resursların qiymətlən- dirilməsi, ekoloji vəziyyətin, demoqrafik vəziyyətin, əmək bazarının vəziyyətinin qiymətləndirilməsi regionun mövcud təsərrüfat strukturu və miqyası haqqında, material - istehsal bazası, iqtisadiyyatda üzə çıxarılmış bərabərsizliklər haqqında, əmək resurslarının sayı və əmək resurs potensialının istifadəsi imkanları haqqında məlumat verir. Bu məlumatlardan istifadə etməklə regionun gələcək texniki inkişaf meylləri və region qarşısında qoyulan məqsədlər hesaba alınmaqla regionun sosial - iqtisadi inkişaf konsepsiyası işlənib hazırlanır. Konsepsiyada resursların səmərəli və variantlı istifadə istiqamətləri müəyyyənləşdirilir və bütöv təsərrüfat kompleksinin düzgün formalaşması yolları müəyyən edilir. Sahə, funksional və problem əlamət- lərinə görə tərtib olunan əsas proqram tərkibləri (hissələri) seçilir. Bütün bu proqram tərkiblərində (hissələrində) məqsəd və məsələlər müəyyənləşdirilir. Proqramda nəzər- də tutulan hər bir tədbir kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə uyğun olaraq qiymət- ləndirilir. Respublikamızda regional siyasət sahəsində son bir neçə ildə dövlət bəzi zəruri addımlar atmışdır. Beləki, ölkədə və onun ayrı-ayrı regionlarında sahibkarlığın, o cümlədən sənayenin yüksək inkişafına nail olmaq üçün 11 fevral 2004-cü il tarixdə «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafının Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər üzrə)» təsdiq olunmuş və həyata keçirilmişdir. Bu proqramın əsas məqsədlərindən biri də regionlarda yerli xammal və təbii ehtiyatlardan istifadəyə
58 əsaslanan sahibkarlığın inkişafına əlverişli şəraitin yaradılması əsasında sənayenin, o cümlədən digər sahələrin inkişafını təmin etməkdir. Dövlət proqramına əsasən həyata keçirilməli tədbirlər 3 səviyyədə müəyyən- ləşdirilmişdir: 1) makroiqtisadi sabitliyin və davamlı inkişafın təmin edilməsi tədbirləri; 2) iqtisadi rayonlar səviyyəsində həyata keçiriləjək tədbirlər; 3) hər bir rayonun spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun müəyyən edilmiş tədbirlər. Bunlarla yanaşı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 3 avqust tarixli 935 saylı «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafına dair əlavə tədbirlər haqqında» Sərəncam imzalanmışdır. Sərəncama əsasən son üç ildə əlavə olaraq ayrı-ayrı regionların sosial-iqtisadi inkişfını sürətləndirmək baxımından on Dövlət Proqramı təsdiq edimişdir. Qeyd olunduğu kimi, Dövlət Proqramının davamı olaraq dövlət başçısı 2009-cu il aprelin 14-də imzaladığı fərmanla «Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009- 2013-cü illərdə sosiali-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı»nı təsdiq etmişdir. Bu Dövlət Proqramında reallaşdırılmasında əsas məqsəd respublikamızın regionlarında sosial-iqtisadi inkişafa nail olmaqdır. Lakin təsüfflə qeyd etmək lazımdır ki, bütün bu tədbirlərə və respublikamızın hər bir regionunun güclü potensial imkanlara (sənaye əhəmiyətli təbii sərvətlərə, ucuz işçi qüvvəsinə) malik olmasına baxmayaraq, hal-hazırda ölkə miqyasında regionların inkişaf səviyyəsi onlarin malik olduğu potensial imkanların mövcudluğuna uyğun gəlmir. Əsasən prpoblem ondan ibarətdir ki, həyata keçirilən tədbirlər «regionun inkişafına» (daxili potensialın aktivləşməsinə) yox, «regiona dəstək edilməsinə» isti- qamətləniblər, bu da öz növbəsində sənayenin inkişafında nisbətsizliyin (dispropor- siyaların) dərnləşməsinə, bir çox sosial-iqtisadi və ekoloji problemlərin kəskinləş- məsinə gətirib çıxarır. Qeyd etdiyimiz kimi, respublikamızın regionların sənaye istehsalında yaranmış kəskin fərqlər bu sahədə dövlətin tənzimləməsini zəruri edir. Sənayenin ərazi üzrə təşkili işinin tənzimlənməsinə aid tədbirlər muxtəlif metodlar vasitəsilə həyata keçi- rilir. Bunlara inzibati və iqtisadi metodlar aiddir. İnzibati metodlar adətən ayrı-ayrı Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|