AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
«MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ»
Əlyazması hüququnda
İbrahimov Murad Fizuli oğlunun
(Magistrantın A.S.A.)
«Sənaye iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi» mövzusunda
M A G İ S T R D İ S S E R T A S İ Y A S I
İxtisasın şifri və adı: 060405 Sənayenin təşkili və idarə edilməsi
İxtisaslaşmanın adı: İstehsal və xidmət sahələrinin iqtisadiyyatı
və idarə edilməsi
Elmi rəhbər:
i.e.d., professor, T.Ə.Hüseynov
(elmi dərəcə və elmi ad, A.A.S.)
Kafedra müdiri: i.e.n., dosent, Ə.V.Hacıyev
(elmi dərəcə və elmi ad, A.A.S.)
Magistr proqramının rəhbəri: i.e.n., dosent, A.S.Mehtiyev
(elmi dərəcə və elmi ad, A.A.S.)
BAKI - 2015
2
MÜNDƏRİCAT
Giriş......................................................................................................................3
Fəsil I:
Bazar münasibətləri şəraitində sənayenin inkişafının dövlət tənzimlən-
məsinin nəzəri -metodoloji əsasları............................................................................5
1.1. İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin nəzəri əsasları və modelləri..................5
1.2. Müasir şəraitdə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin zəruriliyi.................18
1.3. Sənaye siyasəti və sənayenin inkişafında onun rolu.........................................25
Fəsil II:
Azərbaycanda sənayenin inkişafının müasir vəziyyəti və dövlət tənzim-
lənməsi problemləri...................................................................................................34
2.1.
Azərbaycan sənayesinin müasir vəziyyəti və inkişaf meyllərinin tədqiqi............34
2.2.
Azərbaycanda sənayenin inkişafının dövlət tənzimlənməsinin mövcud
vəziyyətinin qiymətləndirilməsi.............................................................................43
Fəsil III:
Müasir şəraitdə ölkə sənayesinin inkişafının dövlət tərəfindən tənzim-
lənməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri.............................................................53
3.1. Мцасир шяраитдя ölkə сянайеsiнин ярази цзря тяшкилинин дювлят тянзимлянмяси-
нин ясас истигамятляри..........................................................................................53
3.2. Sяnayedя иnvestиsиya qoyuluшlarыnыn dövlət tərəfindən stиmullaшdыrыlmasы yol-
larы......................................................................................................................64
3.3. Ölkə сянайесиндя рягабятгабилиййятли мящсул истещсалынын dövlət tərəfindən
стимуллашдырылмасы istiqamətləri............................................................................70
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR........................................................................................75
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT.........................................................................79
РЕЗЮМЕ...................................................................................................................81
SUMMARY................................................................................................................82
3
GİRİŞ
Mövzunun aktuallığı. Sənayenin inkişaf səviyyəsi istənilən ölkənin stabil iqti-
sadi inkişafının təmin edilməsinin mühüm amillərindən biridir. Çünki sənaye iqtisa-
diyyatın mürəkkəb sahəsi kimi, cəmiyyətin müxtəlif tərəflərinin inkişafını tələb edir
və bu inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq da onun rəqabət qabiliyyəti formalaşır. Son
dövrlərdə ölkədə aparılan genişmiqyaslı köklü islahatlar nəticəsində iqtisadiyyatın
bütün sahələrində olduğu kimi, sənayenin də dirçəlişinə səbəb olmuşdur. Son illər
istehsal sahələrinin inkişaf etdirilməsi, yeni müəssisələrin yaradılması, xüsusən də
ölkənin neft-qaz sənayesinin sürətli inkişafı ümumi daxili məhsulun strukturunda
sənaye istehsalının payının getdikcə artmasına gətirib çıxarmışdır. Belə ki, respub-
likamızda 2013-cü ildə ÜDM-in 58,7 faizi ölkə sənayesinin payına düşmüşdür. Lakin
bu sürətli artım əsasən ölkədə həyata keçirilən uğurlu neft strategiyasının və neft
sektorunun hesabına baş vermişdir. 2013-cü ildə ölkədə istehsal edilən ÜDM-in
yarısına qədəri neft sektorunda yaradılıb və sənaye məhsullarının 74,1 faizi isə neft
sənayesinin payına düşmüşdür. Bu isə hələ də ölkə sənayesinin inkişafının respubli-
kamızda mövcud olan sənaye potensialına uyğun gəlmədiyini göstərir.
Bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərdən hazırda ölkə müəssisələrinin dünya
bazarlarında rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsal edə bilməmələri Azərbaycanın son
hazır məhsul ixrac etməklə inteqrasiya imkanlarını məhdudlaşdırır. Ölkənin sənaye
müəssisələrinin bir qismi daxili bazarda belə rəqabətə dözə bilmirlər. Rəqabətqabiliy-
yətli məhsul istehsal etmək, dünya bazarlarına daxil olmaq, orada mövqe tutub möh-
kəmlənmək uzun müddət və gərgin çalışmalar tələb olunur. Beynəlxalq bazarlarda
özünəməxsus yer tutmaq üçün ölkələr arasında rəqabət mübarizəsi isə getdikcə kəs-
kinləşir. Bu prosesdə ləngimək, gecikmək hər bir ölkəyə çox ağır başa gələ bilər.
Hazırda respublikamızın qarşısında duran prioritet məsələlərdən biri də qlobal-
laşan dünya iqtisadiyyatına səmərəli inteqrasiya olunmaq və orada özünəməxsus yer
tutmaqdır. Bu isə respublikamızda indiki şəraitdə ölkə sənayesində mövcud olan
problemlərin həllinə nail olmaq üçün iqtisadiyyatın bu sahəsində dövlətin tənzimlə-
yici rolunun artırılmasını zəruri edir. Bütün bunlar isə magistr dissertasiyası üçün
seçilmiş mövzunun aktuallığını göstərir.