Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkiyə variantı
- - İsveç modeli
- Yaponiya modeli
- 1.2. Müasir şəraitdə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin zəruriliyi
16 e) ümumi milli məhsulda dövlət büdcəsinin xüsusi şəkisinin az olması; sosial məqsədlərə yönəldilən dövlət investisiyalarının və dövlət xərclərinin çəkisinin aşağı olması; İqtisadi inkişafın tənzimlənməsinin Türkiyə variantı sərt bazar qanunlarına əsaslanaraq sahibkarlığa geniş yol verilməsini üstün tutur.
Sosial yönümlü Almaniya modeli bazar iqtisadiyyatı modelinin əsas cəhətləri aşağıdakılardır: a) çox və ya az dərəcədə dövlət sektorunun olduğu qarışıq iqtisadiyyatın mövcud olması; b) nəinki makroiqtisadi proseslərin, hətta bazar subyektlərinin fəaliyyətlərinin ayrı- ayrı sahələrinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi; v) dövlət tərəfindən əhaliyə qeyri- istehsal sahəsindəki xidmətlərin pulsuz göstərilməsi, ailə gəlirlərindən asılı olmayaraq cəmiyyətin bütün üzvlərinin bu xidmətdən istifadə etməsi üçün sosial təminat yaradılması, hər bir vətəndaşa pulsuz təhsil, səhiyyə xidməti alması hüquqlarının həyata keçirilməsinə təminat verilməsi; q) tənzimlənmənin azad rəqabətin saxlanılmasına, kapitalların olduqca az əllərdə cəmlənməsinin qarşısının alınmasına, yeni təsərrüfat obyektlərinin yaradılma- sına yönəldilməsi;
tənzimlənməsi; e) ümumi milli məhsulda dövlət büdcəsinin böyük hissəyə malik olması; c) iqtisadiyyatın büdcə - maliyyə siyasəti ilə deyil, kredit - pul siyasəti vasitəsilə tənzimlənməsi. Bazarın bu modeli İkinci Dünya müharibəsindən sonra L. Erxard tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi islahatlar nəticəsində meydana gəlmişdir. Ona görə də bu modeli çox vaxt alman və ya neoliberal model adlandırırlar. Sosial- demokratik model - İsveç modeli. Bu modelin əsas cəhətləri sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı model ilə eynidir. Buna baxmayaraq, bu modelin öz xüsusiyyətləri mövcuddur. Sosial - demokrat modeli üçün dövlət mülkiyyətinin həddən artıq çox ol-ması xarakterdir. Bazar
17 iqtisadiyyatının bu modeli əsasən İsveçdə öz əksini tapmışdır və ona görə də onu çox vaxt İsveç modeli adlandırırlar. Tarixi inkişafın müxtılif mərhələlərində bu modelin bir çox cəhətləri digər Skandinav ölkələrində, eləcə də İspaniyada, Portuqaliyada, Yunanıstanda öz əksini tapmışdır. Bazarın İsveç modeli aşağıdakı cəhətlərlə xarakterizə olunur:
məsi ( tarif dərəcələrinin, kollektiv müqavilələrin müəyyən edilməsi); b) dövlətin həyata keçirdiyi sosial siyasətin əhalinin gəlirləri üzrə təbəqələş- məsinin azaldılmasını təmin etməsi; v) ümumi milli məhsulda dövlət büdcəsinin çox olması; q) dövlətin məşğulluq siyasəti əsasən işçilərin ixtisaslarının artırılması və yeni- dən hazırlanması hesabına işsizlərin sayının minimum həddə çatdırmağa yönəl- dilməsi. Bu sahədə mövcud olan inkişaf modelləri içərisində Çin modeli mühüm yer tutur. Məhz bu modelin reallaşdırılması sahəsində yer kürəsinin ən böyük dövlət- lərindən biri olan Çin qısa bir müddət ərzində iqtisadiyyatın bir sıra göstəriciləri, ilk növbədə isə artım tempi üzrə dünyada qabaqcıl mövqelərə çıxmış, təqribən 1,25 milyarda bərabər olan əhalisini öz ərzaq məhsulları, ən başlıcası isə taxıl məhsulları ilə nəinki kifayət səviyyədə təmin etmişdir, həm də böyük həcmdə kənd təsərrüfat məhsulu ixrac edən ölkəyə çevrilmişdir. Yaponiya modeli. Bu model bazar mexanizmində mümkün qəzaları dövlət müdaxiləsinin dəqiq həcmlərinin müəyyənləşdirilməsi, proqnozlaşdırma, dövlət və müəssisələrn danışıqlarında koordinasiya və təsisedici tövsiyyələrin verilməsi yolu ilə həll etməyi məqsədəuyğun hesab edir. Cənubi koreya modeli də Yapon modelinə çox oxşardır. O, ölkə əhalisinin psixoloji həyat səviyyəsinə, yüksək əmək məhsuldarlığına əsaslanır. Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində Azərbaycan da tənzimlənmə siyasətini həyata keçirimək üçün iqtisadi inkişaf modeli seçmişdir. Bu model sosial cəhətdən İsveç modeli ilə uyğunluq təşkil edir.
18 Ümumiyyətlə, ayrı-ayrı ölkələrdə iqtitsadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin müxtəlif mldelləri formalaşmasa da, onların hamısında başlıja məqsəd cəmiyyətdə sosial-iqtisadi sabitliyi təmin etmək, ölkə daxilində və eləcə də dünya miqyasında mövjud quruluşu möhkəmlətmək və onu dəyişən ictimai-iqtisadi şəraitə uyğunlaşdır- maqdan ibarətdir. Bu gün bizim üçün həmin ölkələrin təcrübəsinin öyrənilməsi nəzəri və əməli baxımdan xeyli əhəmiyyətlidir. Lakin, dünya təjrübəsində heç bir ölkə bu gün müstəqil dövlətlərə çevrilmiş keçmiş Sovet respublikalarının, o cümlədən də Azərba- ycanın keçid mərhələsində qarşılaşdığı əksər problemlərlə üzləşməmişdir. Belə ki, hal-hazırda Azərbaycanda inzibati-amirlik sisteminin, azad rəqabət dövrünün və tənzimlənən bazar iqtisadiyyatının müəyyən ünsürlərinin sintezini özündə əks etdirən keçid dövrünnü qarışıq bir iqtisadi sistemi təşəkkül tapmaqdadır. Həmin iqtisadi sistemin xarakterinə qeyd olunan cəhətlərlə yanaşı, mövjud ictimai-siyasi mühit də mühüm təsir göstərir. Görünür, yaxın gələcəkdə bütün bu obyektiv və subyektiv amillərin təsiri altında iqtisadi proseslərin tənzimlənməsinin milli reallıqlarını nəzərə alan konkret forma və üsullar formalaşajaqdır.
Çoxlu müsbət cəhətlərinə baxmayaraq bazar iqtisadiyyatı bütün iqtisadi və sosial prosesləri avtomatik surətdə tənzimləmək imkanına malik deyildir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, təkcə bazar mexanizmi cəmiyyətin ümumi tələbatını ödəyə bilməz. O, gəlirin sosial ədalət prinsipi əsasında bölgüsünü təmin etmir, ətraf mühitin mühafizəsinə və imkansız əhali təbəqəsinin mühafizəsinə yönəmlənmir. Sahibkar kifayət qədər yüksək mənfəət gətirməyən sahələrə və layihələrə sərmayə qoymaq istəmir, hansıki onlar cəmiyyət üçün olduqca zəruridir, dəyərlidir. Əslində, ideal bazar iqtisadiyyatı modeli də ölkənin müxtəlif iqtisadi və sosial problemlərinin həlli üçün dövlət tənzimlənməsi mexanizmindən istifadə olunmasını nəzərdə tutur. Müasir iqtisadi fəaliyyət miqyasının genişlənməsi, daxili və beynəlxalq təsər- rüfat əlaqələrinin çətinləşməsi ictimai istehsalın tənzimlənməsində dövlətin rolunun Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|