Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci

 

t

əsirin qiymətləndirilməsidir. Lakin 

dolayı

 

t

əsir də böyük əhəmiyyət kəsb 

ed

ərək  su  obyektlərinin  hidroloji  xarakteristikalarında  özünü  göstərir.  Dolayı  təsirə  çay 

yataqlarının  pozulması  (yer  qazan  maşın  ilə),  su  qovuşan  yer  səthlərinin  dəyişməsi 

(torpağın şumlanması, meşələrin kəsilməsi) torpaq sularının səviyyəsinin azalması və s. 

 

Bir  çox  regionlarda  su  ehtiyatlarının  defisit  olmasını  əsaslandıran  geniş  və 

əhəmiyyətli  faktorlardan  biri  –  su  ehtiyatlarının  çirklənməsidir  ki,  onlar  haqqında,  su 

mühitinin  vəziyyətinin  nəzərət  edən  Meteorologiya  Departamentinin  monitorinqinin 

n

əticələrində əks olunur. Hər bir su obyekti özünə məxsus təbii hidrokimyəvi xüsusiyyətə 

malikdir v

ə o, baş verən hidroloji və hidrokimyəvi prosesləri təsiri ilə formalaşır. 

Bu  prosesl

ərin  birgə  təsiri  nəticəsində  antropogen  çirkləndiricilərin  su  hövzələrinə 

düşdükdə  zərərli  fəsadlarını  neytrallaşdırır  (su  hövzələrinin  öz-özünə  təmizlənməsi)  və 

h

əmçinin  su  ehtiyatlarının  keyfiyyətinin  pisləşməsinə  gətirib  çıxarır  (çirklənmə,  zibilləmə, 

tükənmə).  Su  hövzələrinin  öz-özünə  təmizlənməsi  xassəsi,  yəni,  çirkləndirici  maddənin 

miqd

arı su hövzəsi tərəfindən işlənib neytrallaşması bir çox faktorlardan ibarətdir və bir çox 

qanunauyğunluqlara tabe olur (çirkli hövzələri durulaşdıran daxil olan suyun miqdarı, onun 

temperaturu, 

bu göstəricilərin mövsümi dəyişməsi, çirkləndiricilərin vəsfi tərkibi). 

Bundan başqa düzünə (bir -başa tullanması) və dolayı yolla (səth suları, torpaq daxili 

axıntılar,  aerogen  çirklənmə)  çirklənmə  mənbələrini  nəzərə  almaq  lazımdır.  Suyun 

çirklənməsinin əsas kriteriyalarından biri YVQ -dır ki, 2 yerə ayırırlar: 

1. Sanitar-gigiy

enik (insan sağlamlığına təsir ilə normalaşır) 

2.  Balıqçılıq  təsərrüfatında  hidrobiontların  (su  hövzələrinin  canlı  orqanizmləri) 

qorunması  üçün.  Onlar  su  hövzələrinin  sakinləri  olub,  insana  nisbətən  çirklənməyə  çox 

h

əssasdırlar.  

 Su  obyektl

ərinin  vəziyyətinin  ekoloji  qiymətləndirilməsinin  digər  kriteriyası  – 

indikasion 

kriteriyadır.  Son  zamanlar  bioindikasiya  səth  sularının  keyfiyyətinin 

qiym

ətləndirilməsində  geniş  yayılmışdır.  Test  obyektlərinin  (xərçəngkimilər-dafniya, 

yosunlar-xlorella, 

balıqlar-quppi)  funksional  vəziyyətinə  görə  suyun  vəziyyətini  (norma, 

risk, 

böhran,  fəlakət)  sinifləşdirirlər  və  mahiyyətcə  keyfiyyətə  inteqral  qiymət  verilir, 

h

əmçinin suyun içməli və digər məqsədlər üçün istifadə mümkünlüyü təyin olunur. Biotest 

---

 

 

metodunun  limitl

əndirici  faktoru  analizin  uzunmüddətli  (4  sutkadan  az  olmayaraq)  olması 

v

ə  suyun  kimyəvi  tərkibi  haqqında  informasiyanın  olmamasıdır.  Suyun  keyfiyyətinin 

t

əyinində biotestlərdən istifadə olunması misalı cədvəldə verilmişdir. 

 

C

ədvəl.  Səth  və  tullantı  sularının  vəziyyətinin  biotestlər  əsasında  qiymətləndirmə 

kriteriyaları