Azərbaycan respublikasinda regional ümumi daxiLİ
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
Makroiqtisadi səviyyədə iqtisadi fəaliyyəti əks etdirən bir sıra mühüm göstəricilər (məsələn, ümumi daxili məhsul) iqtisadiyyatın tərkib hissələrini əks etdirən məlumatlara əsasən hesablanır. Lakin belə göstəricilərin tərkib hissələr üzrə hesablanması milli hesabların qurulmasının əsas məqsədi deyildir. Sistem verilmiş dövr ərzində baş verən iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif növlərinə aid dövrün əvvəlinə və axırına aktiv və passivlərin dəyərini qeydə alan balans cədvəlləri ilə birlikdə tərtib edilmiş qarşılıqlı əlaqədə olan hesablardan ibarətdir. Hər bir hesab konkret fəaliyyət növü (milli gəlirin istehsalı, yaradılması, bölgüsü və təkrar bölgüsü) ilə əlaqədardır.
Statistik məlumatların obyektivliyini, dəqiqliyini və dürüstlüyünü təmin etməyin mühüm şərti onların hesablanmasının statistik metodologiyasının təkmilləşdirilməsidir. Uzun müddət ölkədə mövcud olan statistika metodlogiyası dünya praktikasında qəbul ediləndən ciddi fərqlənirdi. Elə buna görə də müqayisə edilən göstəricilər dairəsi çox məhdud idi, bu da bizim sosial – iqtisadi inkişafımızı qabaqcıl ölkələr ilə müqayisə edərək obyektiv nəticə çıxarmağı xeyli çətinləşdirirdi. Göstəricilər sisteminin beynəlxalq praktikada qəbul edilən standartlara və yanaşmalara uyğunlaşdırılması zəruridir ki, müstəqim beynəlxalq müqayisələr aparmaq imkanı yaransın. Söhbət makroiqtisadi hesablamalarda Milli Hesablar Sisteminin geniş tətbiq olunmasından gedir. Bu zaman bəzi alimlərin xalq təsərrüfatı balanslarından imtina etmək fikri ilə razılaşmaq olmaz. Kapitalist ölkələrinin məşhur iqtisadiçıları təsdiq edirlər ki, xalq təsərrüfatı balansları analitik məqsədlər üçün çox vacibdir. Bu gün inkişaf etmiş ölkələrin statistikasına basqa cür yanaşmaq lazımdır: faydalı nə varsa ölkə statistikasında tətbiq olunmalıdır. Bu ilk növbədə seçmə müşahidələrinin keçirilməsi təcrübəsinə Milli hesablar sistmenin qurulmasına , ümumi daxili məhsulun və ümumi milli məhsulun hesablanması metodogiyasına, əhalinin gəlirlərinin indeksləşdirilməsinə və s. aiddir [3]. Müasir cəmiyyətdə rəsmi statistika xidməti dövlət idarəetməsinin mühüm vasitələrindən biri kimi çıxış edir və onun fəaliyyəti ölkədə sosial-iqtisadi proseslər haqqında adekvat informasiyanın əldə edilməsinə istiqamətlənir. Son dövrlərdə Azərbaycanın bütöv uçot və statistika sistemi bazar münasibətlərinə keçidlə əlaqədar 14
olaraq komoleks dəyişikliyə məruz qalır. Bütün bu qeyd edilənlər birbaşa beynəlxalq müqayisəni həyata keçirməyə imkan verən standartların ölkənin uçot və statistika təcrübəsində tətbiqini zəruri etmişdir. Bu istiqamətdə aparılan önəmli işlərdən biri makroiqtisadi hesablamalarda geniş tətbiq edilən və geniş analitik imkanlara malik olan Milli hesablar Sisteminin qurulmasıdır. Azərbaycan Respublikasında MHS-nin tətbiqinə 1994 cü ildən başlandı. Belə ki, Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra uçot və statistik işlərinin beynəlxalq tövsiyyələrə uyğun qurulmasına xüsus əhəmiyyət verdi. Bu məqsədlə “ Uçot və Statistika işlərinin beynəlxalq standartlara uyğun qurulmasına dair” 11 avqust 1992-ci il tarixli xüsusi fərman imzalandı. Azərbaycan Respublikası DSK statistika metodologiyasının və təcrübəsinin təkmilləşdirilməsi məsələlərində başqa dövlətlərin baş statistika idarələri, Beynəlxalq statistika təşkilatları və bu məsələlərlə məşğul olan digər təşkilatlar ilə əməkdaşlığı genişləndirdi, eyni zamanda ilkin mühasibat və statistika hesablamalarını bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun təşkil etməyə başladı. Beləlkilə, MHS beynəlxalq miqyasda razılaşdırılmış konsepsiyalar, təriflər, təsnifatlar və uçot qaydalarına uyğun qurulmuş balans cədvəlləri və siyahıların cəmindən ibarət, məntiqi ardıcıllığa malik və birləşdirici makoiqtisadi hesabların cəmidir. Bu sistem geniş miqyasda iqtisadi təhlil aparmaq, qərarlar qəbul etmək və iqtisadi siyasət aparmaq üçün uçot yaratmağa imkan verir. MHS müxtəlif səviyyələrin tərkib hissəsində (iqtisadi agent və ya təshihat vahidi, belə vahidlər qrupu, iqtisadiyyat sahələri, şöbələr və s.) və ya bütün iqtisadiyyat üzrə bütövlükdə fəaliyyətdə ola bilər. Bu sistem ənənəvi olaraq Milli hesablar sistemi adlansa da ondan daha aşağı səviyyyəli bölmə və iqtisadiyyat sahələri üçün də istifadə etmək olar. İqtisadiyyatın fəaliyyətdə olmasını dərk etmək və qiymətləndirmək üçün, habelə iqtisadiyyatın müxtəlif hissələri arasında olan qarşılıqlı iqtisadi əlaqələri müşahidə və təhlil etmək üçün belə tərkib hissələri haqqında hərtərəfli məlumatların olması vacibdir.
15
onun inkişaf perspektivləri və makroiqtisadi təhlildə istifadə istiqamətləri
Milli hesablar sistemi bаzаr iqtisаdiyyаtı şərаitində mаkrоiqtisаdi prоsesləri özündə əks etdirən bir-biri ilə qаrşılıqlı əlаqəli оlаn və 150-dən çох ölkədə tətbiq edilən ikitərəfli göstəricilər sistemidir. MHS – iqtisadiyyatda ümumi məcmu istehsalı ölçmək üçün, bir növ mühasibat hesabatı sistemi rolunu oynayır. Onun əsas vəzifəsi milli məhsul və milli gəlirin yaranması və istifadəsi prosesinin kompleks təhlili və informasiya təminatıdır. Ümumi şəkildə MHS mühasibat hesabları formasında ikiqat qeyd prinsipi üzrə doldurulan cədvəllərdir. BMT-nin müasir MHS-nin standart hesablarının sayı 600-ə yaxındır. Аzərbаycаndа bu sistemin tətbiqi beynəlхаlq stаtistikа təşkilаtlаrının Milli hesаblаr sisteminin prоblemlərinə dаir hаzırlаdıqlаrı metоdiki təlimаtlаr əsаsındа аpаrılır və hesаblаmаlаrın nəticələri vaxtaşırı İqtisаdi Əməkdаşlıq və İnkişаf Təşkilаtı , Beynəlхаlq Vаlyutа Fоndu və statistika sahəsində fəaliyyət göstərən digər beynəlхаlq təşkilаtlаr tərəfindən ekspertizа оlunur. Statistika elminin hərtərəfli öyrənilməsi sosial və iqtisadi həyatda baş verə biləcək dəyişikliklərin dərk edilməsində xüsusi rol oynayır. Bu istiqamətdə zəruri komponentlərdən biri də onun vəzifələri və təşkili prinsipləri hesab olunmalıdır. Müasir dövrdə statistikanın xeyli sayda vəzifələri vardır ki, bunlardan əsas olanı- respublikamızdakı sosial-iqtisadi hadisələrin hərtərəfli işıqlandırılmasıdır. Bu hadisələrin dərk edilməsində ən qüdrətli vasitə olan statistikanın müasir şəraitdə əhəmiyyəti daha da artmışdır. Belə şəraitdə regional və ölkə səviyyəsində yeni göstər icilər sisteminin yaradılması zərurəti ortaya çıxdı. Bütün bunlar beynəlxalq uçot və statistika təcrübəsində qəbul edilmiş, bazarın tələblərini ödəyə bilən Milli Hesablar Sisteminə keçidi zərurətə çevirdi.
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|