Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL
- STRATEJİ TƏHLİL 215 Açar sözlər
- Röfət QULİYEV
- 1.Gömrük quruculuğu. Neftin ixracında maneələr
- STRATEJİ TƏHLİL 217
- AXC parlamenti və hökumətinin xarici ticarət əlaqələrinə aid qəbul etdiyi siyasi-hüquqi qərarlar və gömrük işinin hüquqi
STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 212 STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 214 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin gömrük-vergi siyasətində milli maraqların müdafiəsi (neft ixracı kontekstində) Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 215 Açar sözlər: Azərbaycan Parlamenti, Bakı-Batumi neft kəməri, Britaniya hərbi komandanlığı, xarici ticarət, gömrük siyasəti, gömrük rüsumu Key words: Parliament of Azerbaijan, Baku-Batumi oil pipeline, British mili- tary command, foreign trade, customs politics, customs duty Ключевые слова: Азербайджанский Парламент, нефтяной провод Ба- ку-Батуми, Британское военное командование, внешняя торговля, та- моженная политика, таможенная пошлина Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin gömrük-vergi siyasətində milli maraqların müdafiəsi (neft ixracı kontekstində) Röfət QULİYEV tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Akademiyası, baş elmi işçi rofat.quliev@mail.ru STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 216 Giriş 1918-ci il mayın 27-də çoxəsrlik azadlıq mübarizəsi öz bəhrəsini verdi və xalqımız tarixi şansdan məharətlə istifadə edərək Şərqdə ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini (AXC) qurdu. Yeni dövlətin daxili və xa- rici siyasətini, məqsəd və vəzifələrini əks etdirən “İstiqlal Bəyannaməsi” elan edildi. Azərbaycan Respublikasının sələfi olan AXC-nin yaranması bütün Şərq dünyasının demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu tarixində ilk və ən böyük hadisə idi. Azərbaycan dövləti mövcud olduğu qısa müddət ərzində beynəlxalq hü- quq normalarına və ənənələrinə əsaslanan hakimiyyət və idarəetmə orqanla- rının formalaşması sahəsində mühüm addımlar atdı. Cümhuriyyətin qısa za- man kəsiyində dövlət quruculuğu və çoxsaylı sosial-iqtisadi məsələlərin həll edilməsi sahəsində topladığı təcrübənin öyrənilməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev məhz bu tarixi təcrübəni nəzərə alaraq yeni 2001-ci il, yeni əsr və 3-cü minillik münasibətilə Azərbaycan xalqına müraciətində demişdir: “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti az yaşasa da xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu” [24]. Neft və neft məhsullarının ixracı və gömrük yığımları AXC-nin büdcə gəlirlərinin mühüm bir hissəsini təşkil edirdi. Buna görə də neft ixracı üzərində gömrük nəzarətinin təşkili dövlət siyasətində mühüm yerlərdən birini tuturdu. Milli dövlət quruculuğu sahəsində fəaliyyət çoxşaxəli idi: gömrük quruculuğu dövlət idarəetmə aparatının yaradılması sahəsində ən vacib tədbirlər sırasında idi. Azərbaycan hökuməti xarici iqtisadi və ticarət əlaqələrini qaydaya salmaq üçün neft amilindən səmərəli istifadə etməyə çalışırdı. Neft ixracının təşkili sahəsində yaranan problemlərin gömrük sənədləri əsasında təhlil edilməsi bir çox məqamları araşdırmağa imkan verir. Eyni zamanda, xarici dövlət qurumları və şirkətlərinin 1918-1920-ci illərdə Azərbaycandan daşınan neft məhsullarına görə yaranan gömrük rüsumu və vergi borcları məsələsinə aydınlıq gətirmək vacibdir. 1.Gömrük quruculuğu. Neftin ixracında maneələr Birinci Dünya müharibəsi nəticəsində baş verən hadisələr beynəlxalq ticarət münasibətlərində və gömrük siyasətində köklü dəyişikliklərə səbəb olmuşdu. Həmin dövrdə yenicə müstəqilliyini əldə etmiş Azərbaycanın beynəlxalq ticarət və gömrük sisteminə qoşulması asan proses deyildi və bu çətinlikləri nəzərə alan hökumət idarəetmə, qanunvericilik, gömrük tənzimlənməsi, nəqliyyat və s. sahələrdə müxtəlif problemləri həll etməyə çalışırdı [23, s. 468]. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəhbərləri əvvəlki dövrdən miras qalmış təsərrüfat dağınıqlığı şəraitindən xilas yolunu sənayenin aparıcı sahələrində istehsalın bərpa edilməsində, xarici iqtisadi-ticarət əlaqələrinin Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 217 normal istiqamətə yönəldilməsində və gömrükxanalarda qayda-qanunun ya- radılmasında görürdü. AXC parlamenti və hökumətinin xarici ticarət əlaqələrinə aid qəbul etdiyi siyasi-hüquqi qərarlar və gömrük işinin hüquqi-normativ bazasının yaradılması prosesi milli dövlət quruculu- ğunun üzvi tərkib hissəsi olmaqla ölkənin sosial-iqtisadi problemləri ilə sıx bağlı ol- muşdur. AXC-nin rəhbərləri milli gömrük sisteminin yaradılması prosesini diqqətlə izləyir, gömrük məsələlərinə aid qanun və qərarların işlənilib-hazırlanmasında, ge- niş müzakirədən sonra qəbul edilməsində birbaşa iştirak edirdilər. 1918-1920-ci illərdə milli hökumətin iqtisadi siyasətinin və xarici ticarət prinsiplərinin müəyyən edilməsində görkəmli dövlət xadimlərinin - Əlimərdan bəy Topçubaşov, Fətəli xan Xoyski, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Nəsib bəy Yusifbəyli, Məhəmmədhəsən Ha- cınski, Həsən bəy Ağayev, Məhəmməd Yu- sif Cəfərov, Xudadat bəy Məlik-Aslanov, Əli ağa Həsənov, Ağa Əminov, İvan Protasov, Xəlil bəy Xasməmmədov, Mirzə Əsədullayev, Əhməd Cövdət Pepinov və baş- qalarının böyük əməyi olmuşdu [25]. Azərbaycan hökuməti 22 iyun 1918-ci il tarixində “Poylu stansiya- sında sərhəd postunun yaradılması haqqında” qərar qəbul etmiş, Daxi- li İşlər Nazirliyinə 12 iyul 1918-ci il tarixində Qazax qəzasının Salahlı və Şıxlı kəndlərində sərhəd postları yaradılması tapşırılmışdı. Milli Şura 10 avqust 1918- ci il tarixində Azərbaycanda gömrük xidmətinin yaradılması haqqında qərar qəbul etmişdi. Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunub saxlanılması, xüsusilə iq- tisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi qısa müddət ərzində gömrük xidmətinin bərpasını və gömrükxanaların normal fəaliyyətə başlamasını tələb edirdi. İx- tisaslı və təcrübəli gömrük işçiləri çatışmırdı, onların içərisində milli kadrlar, demək olar ki, yox dərəcəsində idi. Buna görə də rus gömrükxana və maliyyə qurumlarında xidmət edən məmurlar dəvət olunurdu. Azərbaycanın İranla 540 verst uzunluğunda olan keçmiş Rusiya imperiyasının dövlət sərhədində, Xəzər sahili boyunca 240 verstlik məsafədə, Gürcüstan və Ermənistanla Azərbaycanın təqribən 300 versti əhatə edən və müvəqqəti olaraq dəqiq müəyyən edilməyən sərhədində gömrük məntəqələrinin təşkil edilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. 1918-ci ilin noyabrında AXC-nin maliyyə naziri M.H.Hacınski tərəfindən göm- AXC parlamenti və hökumətinin xarici ticarət əlaqələrinə aid qəbul etdiyi siyasi-hüquqi qərarlar və gömrük işinin hüquqi- normativ bazasının yaradılması prosesi milli dövlət quruculuğunun üzvi tərkib hissəsi olmaqla ölkənin sosial-iqtisadi problemləri ilə sıx bağlı olmuşdur. AXC- nin rəhbərləri milli gömrük sisteminin yaradılması prosesini diqqətlə izləyir, gömrük məsələlərinə aid qanun və qərarların işlənilib- hazırlanmasında, geniş müzakirədən sonra qəbul edilməsində birbaşa iştirak edirdilər. Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|