Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
30 fənlərarası əlaqə anlayışını N.M.Çərkəzzadənin göstərdiyi kimi nəzərdən keçirmək daha doğru olar. Ona görə də həmin müəlliflər fənlərarası əlaqəni didaktik tələb kimi qəbul edirlər. Bizim fikrimiz- cə isə, gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı kursunda fənlərarası əla- qənin nəzərə alınması həmin fənnin vahid strukturunun gözlənilmə- si şərti ilə təlimin ümumi məsələlərinin həyata keçirilməsi üçün tət- biq olunan bir işdir, prinsipdən irəli gələn didaktik tələblərdən biri- dir. Bu tələb gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı məşğələlərində şagirdlərin təbiət-riyaziyyat elmləri üzrə qazandıqları biliklərdən istifadə prosesinə də tamamilə aiddir. Belə əlaqə hərbi faktların və hərbi sahədə istifadə olunan bəzi düsturların mahiyyətini məktəbli- lərə daha asan öyrətmək və mənimsətmək üçün vacibdir. Başqa fənlərdə olduğu kimi, gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı məşğələlə- rində də şagirdlərin fizikaya, riyaziyyata və s. fənlərə aid biliklərin- dən əlverişli istifadə hərbi biliklərin mənimsənilmə keyfiyyətini yüksəltmək üçün mühüm şərt kimi qəbul oluna bilər. Bu zaman məktəblilər hərbi materialı daha dərindən başa düşür, onun öyrənil- məsinə daha şüurlu yanaşır. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı məşğələlərində ümum- təhsil fənləri üzrə biliklərdən istifadə zamanı şagirdlərə həm də ya- radıcı düşünməyi, məntiqi mühakimələr yürütməyi öyrətmək lazım- dır. Bu proses şagirdlərin təsəvvürlərinin, diqqətinin, yaddaşının, təfəkkürünün inkişaf etdirilməsi ilə yanaşı, onlarda fəallıq və təşəbbüskarlıq kimi keyfiyyətlərinin formalaşmasına şərait yaradır. Təlim prosesində hərbi rəhbər fənlərarası əlaqənin göstərilən tələblərini yüksək səviyyədə yerinə yetirdikdə müsbət nəticələr əldə edir və məktəblilər hərbi biliklərə möhkəm yiyələnirlər. Hərbi anla- yışlarla fizika, riyazi, coğrafi və s. anlayışlar arasında daxili bağlılı- ğı aşkara çıxarıb onları əlaqəli şəkildə şagirdlərə çatdırmaq hərbi rəhbərin məharətindən də çox asılıdır. Bu zaman məktəblilərin diq- qəti hərbi anlayışlar ilə fizika, riyazi və s. anlayışlar arasındakı əla- qəyə nə qədər tez-tez cəlb olunarsa, onlar fikri əməliyyata daha tez alışar və onlarda, adları qeyd olunan ümumtəhsil fənn anlayışları ilə 31 hərbi anlayışlar arasında qarşılıqlı əlaqə yarada bilmək bacarığı müvəffəqiyyətlə inkişaf edər. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı fənninin tədrisi prosesində ümumtəhsil fənnləri üzrə biliklərdən istifadə zamanı nəzərə alınmalı pedaqoji məsələlərdən biri də təlim prosesində problemli vəziyyətin yaradılmasıdır. Problemli təlim 1970-85-ci illərdə şagirdlərin fikri müstəqilliyini və fəallığını artırmaq üçün təlim prosesində tətbiq edilən metodik sistemlər arasında xüsusi yer tutmuş, geniş popul- yarlıq qazanmışdır. Başqa fənlərdə olduğu kimi, gənclərin çağırışa- qədərki hazırlığı məşğələlərində də problemli yanaşmadan istifadə- nin mahiyyəti ondan ibarət olur ki, məktəblilər bir növ “tədqiqatçı”, “ilk ixtiraçı” vəziyyətinə salınır, yeni biliklər onlara hazır şəkildə verilmir. Öyrənilməsi nəzərdə tutulan yeni hərbi biliklərin şərhi zamanı uyğun ümumtəhsil fənni üzrə (məsələn, fizika və riyaziyyat üzrə) biliklərindən istifadə şagirdlərin qarşısında problem (sual) şəklində qoyulur. Təfəkkür prosesi tələb edən belə bir vəziyyət isə M.M.Maxmutovun (45, s.6) göstərdiyi kimi problemli situasiya adlanır. Digər dərslərdə olduğu kimi hərbi hazırlıq məşğələlərində də problemli situasiya problemli təlimin əsasını təşkil etməlidir. Çünki, psixoloqların müəyyənləşdirdiyi kimi, təfəkkür sualdan, problemli situasiyadan başlayır. Bu situasiyanın özü də çox vaxt böyük və mürəkkəb əqli iş tələb edən təfəkkür aktı ola bilər. Ona görə də ibtidai hərbi hazırlıq məşğələlərində şagirdlərin uyğun fizi- ka, riyazi, coğrafi, rəsmxət, tarix və s. biliklərindən problemli şə- kildə istifadə edərkən problemin məntiqi formasının sual olduğunu nəzərə almaq lazımdır. İstifadə olunacaq əsas fizika, riyazi və s. anlayışlar sualda öz əksini tapmalıdır. Əgər həmin sual şagirdləri çətinliyə salıb düşünməyə məcbur edirsə, həmin suala cavab vermək üçün onlarda fikri fəallıq əmələ gətirirsə, onda problemli situasiya yaranmış olur. Problemli situasiya təfəkkür prosesini meydana gətirir, inkişafı problemin həllinə, yəni istifadə olunacaq ümum- təhsil fənləri üzrə bilikləri müəyyənləşdirməyə və onların tətbiqinə doğru aparır. 32 Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı məşğələlərində digər ümumtəhsil fənləri üzrə biliklərin tətbiqi zamanı problemli vəziyyə- tin yaradılması məktəblilərin emosional gərginliyini artırmaq qay- dası, onların dünyagörüşünün formalaşması vasitəsi olur. Tədqiqat göstərdi ki, fizika, riyaziyyat və s. ümumtəhsil fənləri üzrə biliklər- dən problemli suallar qoymaqla istifadə etmək şagirdləri düşündü- rür, onların idrak fəaliyyətini qüvvətləndirir, başlıcası isə diqqətini fəallaşdırır. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı məşğələlərində problemli situasiyaya yer verməyin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, yeni hərbi mövzunun izahı giriş müsahibəsi ilə başlanır, şagird axta- rış tələb edən suallarla və bu suallardan doğan yeni vəzifələrlə qar- şılaşır, müvafiq yeni fənn biliklərindən istifadənin vacibliyini, bun- suz tələb olunan hərbi anlayışı mənimsəməyin qeyri-mümkünlü- yünü başa düşür. Məlumdur ki, təlim prosesində problem qəsdən, şüurlu şəkildə yaradılır, əvvəlcədən planlaşdırılır və məktəblilərin düşünmə qabiliy- yətini inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Problemli təlimin məqsədi şagirdlərin zehni axtarışına meydan verməkdir. Ona görə də bu metodu gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı üzrə müvafiq mövzuların tədrisi zamanı problemli təlimin köməyi ilə fizika, riyaziyyat, coğra- fiya və s. anlayışlardan zəruri istifadə, hərbi rəhbərlə şagird ara- sındakı daim müstəqil və əks-əlaqə şəraitində keçən, öz aralarında ciddi məntiqi ardıcıllığa malik sistem kimi qəbul etmək mümkündür. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı dərslərində əlaqəli tədris məqsədilə problemli situasiya yaradılan zaman mövzu ilə bağlı konkret suallar qoyulmalı, cavablar alınmalı, şagirdlərin iştirakı ilə müqayisə və ümumiləşdirmələr aparılmalı, nəticələr çıxarılmalıdır. Lakin suallar məktəbliləri ciddi düşündürməli, əvvəlcədən qazanılmış uyğun ümum- təhsil fənləri üzrə biliklər öyrədilən şəkildə onların yadına salınmalı və bu biliklərdən istifadənin yolu qismən göstərilməlidir. Məlumdur ki, problemli təlimin növlərindən biri problemli şərhdir. Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı dərslərində, yeri gəldikcə, fənlərarası əlaqəyə müraciət zamanı tətbiq olunan problemli şərh bir tərəfdən şagirdlərə “elmi axtarış” nümunəsi göstərməli, daha inandı- Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|