Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
54 pulemyotunun maddi hissələri isə formaca tamamilə həndəsi fiqurlardır. Ona görə də həmin hissələrin izahında fəza həndəsəsinə dair biliklərə, fəza fiqurlarına dair məsələlərə və onların hərbi biliklərlə bağlı həllinə istinad etmək mümkündür. Proqram və dərsliklərdə öyrədilməsi nəzərdə tutulan və fən- lərarası əlaqələrin reallaşdırılmasına imkan verən əsas hərbi anlayış- lardan biri də patronlardır. Proqramın tələbinə görə, şagirdlər patro- nun quruluşunu, atəş açarkən onda gedən fizika proseslərini mənim- səməlidirlər. Patron həm müxtəlif həndəsi formalı hissələrdən ibarət olduğundan, həm də atəş zamanı patron daxilində gedən yanma prosesinin fizika və kimya qanunlarına (o cümlədən, təzyiq, barıtın fiziki xassələri, qurğuşun və poladın fiziki və kimyəvi xassələri, itə- ləyici qüvvə, qüvvənin paylanması və s.) tabe olduğundan istər hən- dəsə, istər kimya, istərsə də fizika anlayışlarından səmərəli şəkildə istifadə etmək imkanı yaranır. Qumbaralarla tanışlıq zamanı şagirdlər öyrənirlər ki, patron- larda olduğu kimi, əl qumbaralarının hissələri də müxtəlif həndəsi fiqurlar formasındadır. Qumbaranın atılması nəticəsində partlayış yaranır, partlayışın baş verməsi üçün əsas olan fizika prosesi onun daxilində yerləşən silindrin içərisində gedir. Silindrin daxilində por- şen və yuxarı hissədə spiralvari yayla əlaqələndirilmiş zərbə mexa- nizmi var (zərbə nəticəsində yay açılır). Qumbaranın partlamasında, bu mexanizm əsas rol oynayır. Belə ki, atılan qumbara müəyyən zərbə ilə yerə düşür. Zərbə nəticəsində yay açılır. Zərbə vuran ox- vari hissə kapsula toxunur, partlayıcı maddə alışır və ani bir vaxtda partlayış əmələ gəlir. Bu əməliyyatlar isə fizikadan öyrədilən yayın gərilmə qüvvəsi, onun riyazi yolla hesablanmasına əsaslanır. Yayın gərilmə qüvvəsi (itələyici qüvvə) riyazi şəkildə ifadə olunmuş düsturlarla hesablanır. Əl qumbaralarının quruluşu və işləmə prinsipinin şagirdlərə izahı zamanı fizika və riyaziyyat fənlərindən verilən məlumatlara əsaslanmaq, bu məzmuna uyğun riyaziyyat və fizika məzmunlu hər- bi çalışmalar hazırlamaq, onlardan əlaqəli şəkildə istifadə etmək 55 faydalıdır. Deyilənlər RQ-42 və F-1 əl qumbaraları ilə şagirdlərin tanış edilməsi prosesinə də aiddir. Fizika və riyazi biliklərdən istifadəyə daha çox imkan verən bölmələrdən biri də “Hərbi topoqrafiya”dır. Bu imkanlar “topoqrafi- ya” anlayışına, ibtidai hərbi hazırlıq üzrə dərs vəsaitində verilən tərifdən də aydın görünür: “Topoqrafiya yer səthini həndəsi münasi- bətdə və onu kağız üzərində təsvir etməklə plan və xəritə formasın- da öyrənən elmdir” (59, s.277). Mövcud tədris proqramı və dərsli- yin tələbinə görə “hərbi topoqrafiya ərazinin (yerin), relyefin öyrə- nilməsi üsullarını, onun səmtinin təyin edilməsi və onunla yanaşı qarşıya çıxan başqa sualların araşdırılmasını, ordunun, döyüşün ni- zamlı təşkilində yerin səmtinin qiymətləndirilməsini, topoqrafik xəritələrdən istifadə qaydalarını və müxtəlif hərbi tapşırıqların yerinə yetirilməsində təyyarə çəkilişlərindən istifadə qayda və üsul- larını öyrədir” (60, s.162). Məlumdur ki, hərbi topoqrafiya elmi həndəsə, coğrafiya və astronomiya fənləri ilə çox sıx əlaqədardır. Bu fənlərin verdiyi biliklərdən istifadə etmədən hərbi topoqrafiyanı şagirdlərə düzgün və keyfiyyətli öyrətmək mümkün deyil. “Hərbi topoqrafiya” bölməsində məktəblilər kompası və ondan istifadə qaydasını da öyrənirlər. Onlar kompas vasitəsilə, cəhətləri təyin etməli və düşmənin yerləşmə məntəqəsini və yaxud, öz hərəkət istiqamətlərini cəhətlərə əsasən müəyyənləşdirməlidirlər. Kompasın quruluşu, onun işləmə prinsipi (yerin maqnit qüvvəsinə əsasən), kompasdan istifadə qaydası və kompasın köməyilə müxtəlif obyekt- lərin yerləşmə koordinatlarının müəyyən edilməsi və s. kimi biliklər şagirdlərə həm fizika, həm də astronomiya kurslarında verilir. Kom- pasın əsas hissələri isə müxtəlif həndəsi fiqurlar formasındadır. O, əks istiqamətli maqnit əqrəblərindən və üzərində dərəcələrlə bölgü- ləri olan müstəvi şəkilli dairədən ibarətdir. Məktəblilərə riyaziyyat kursundan məlumdur ki, hər bir bölgünün neçə dərəcə qəbul edil- məsinə (bucaq miqyas vahidinin seçilməsinə) əsasən bölgülər üzə- rində rəqəmlər qoyulur. Bölgü vahidlərinin seçilməsindən asılı ol- mayaraq isə tam çevrə 360 0 olduğundan kompas üzərindəki bir tam dövrə də 360 o -lik bölgü olmalıdır. Coğrafiya dərsliyinə də topoq- 56 rafik xəritələr, onların tərtibi, riyazi yolla obyektlərin topoqrafik xə- ritələrə köçürülməsi haqqında geniş məlumatlar salınmışdır. Hərbi topoqrafiya isə coğrafiyada verilən bu biliklər üzərində qurulur. Ona görə də, həm topoqrafik xəritələr və onların qurulması haqqında coğrafiya və riyaziyyat fənlərindən öyrədilən, həm də kompasın quruluşu və ondan istifadə qaydaları haqqında fizika, həndəsə, coğ- rafiya və astranomiya fənlərindən alınan biliklərdən və bu biliklərlə bağlı çalışmalardan hərbi topoqrafiya üzrə materialların tədrisində daha əlverişli şəkildə istifadə etmək mümkündür. Proqrama uyğun olaraq, cəhətləri təyin etmək üçün günəş və saatdan da istifadə qaydaları haqqında şagirdlərə zəruri məlumatlar çatdırılır. Bu qaydaların özü isə bucaq, bucağın gözəyarı ölçülməsi, bucağın tənböləni kimi riyazi anlayışlarla sıx əlaqədardır. Ona görə həmin hərbi anlayışları həndəsə kursundan mənimsənilmiş biliklərlə daha sıx və keyfiyyətli şəkildə əlaqələndirmək; bu əlaqələri özündə saxlayan həndəsə məsələlərinə də müraciət etmək; məsələlərin səmə- rəli həll üsullarına əsaslanmaq yerinə düşər. Hərbi topoqrafiya böl- məsinin digər mövzuları da (azimut üzrə hərəkət, topoqrafik xəritə anlayışı, xəritədən istifadə) tamamilə həndəsə, cəbr, astronomiya, fizika və coğrafiya fənləri ilə sıx əlaqədə qurulduğundan həmin mövzulara uyğun olan məşğələlərin keçirilməsi zamanı şagirdlərin bu fənlərdən öyrəndikləri uyğun biliklərə və məzmunu bu bilikləri əhatə edən çalışmalara sistematik əsaslanmaq, onlardan səmərəli istifadəni təşkil etmək mümkündür: Məsələn, V sinif riyaziyyat dərsliyində verilən “İki müşahidəçi A və C nöqtələrində durmuşlar. Onların arasındakı məsafə 1200 m-dir. Onlar düşmən batareyası yerləşən ye- rin istiqamətini müəyyən etdilər: BAC=45 o və BCA=65 o (Şəkil 144). 1:20000 miqyasla plan düzəldərək A-dan B-yə qədər məsafəni tapın” (63, s.160) çalışması buna nümunə ola bilər. Beləliklə, şagirdlərin cəbr, fizika, riyaziyyat, coğrafiya, astro- nomiya və s. ümumtəhsil fənnləri üzrə biliklərindən istifadəyə və bu biliklərlə bağlı hərbi məzmunlu çalışmaların tərtibinə və ondan istifadə edilməsinə mövcud proqram və dərsliklərdə imkan verən əsas bölmələr “Sıra təlimi”, “Əsgərin döyüşdə davranış qaydaları”, Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|