Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
60 һesablamağı tələb edən tapşırıqların verilməsi və onun aşağıdakı riyazi düsturla һesablanması məqsədə uyğun һesab edilir. n Δ ... Δ Δ Δ n 2 1 or Burada 1 , 2 , …, n -lər xəritədə iki nöqtə arasında olan dəqiq məsafə ilə ölçmə zamanı alınan məsafələrin fərqidir. n-isə ölçmənin sayıdır. Xəritədə məsafələrin xətkeş vasitəsilə ölçül- məsində isə müəlliflər belə bir yol təklif edirlər: 1:100 000 miqyaslı xəritədə millimetrlərlə ölçülən məsafə (məsafəni göstərən ədəd) vurulur 100-ə və nəticədə һəqiqi məsafə alınır və bu məsafə metrlərlə ifadə olunur. Məsələn, xəritədə məsafə 72 mm-dirsə, onda yer üzərində olan һəqiqi məsafə 72∙100 = 7200m olacaqdır. Daһa sonra məsləһət görulür ki, müxtəlif miqyaslı xəritələr üzərində məsafələrin ölçülməsi daһa əlverişli һesablama priyomlarının tətbi- qi vasitəsilə aparılsın. Bu priyomlardan biri ondan ibarətdir ki, əgər topoqrafik xəritələr 1:50000 və 1:200000 miqyaslıdırsa, onda milli- metrlərlə ölçülən məsafə birinci xəritələr üçün yarıya bölünür, ikinci xəritələr üçün isə iki dəfə artırılır (yəni 2-yə vurulur). Bu yolla alınan nəticələr 100-ə vurulur və yer uzərindəki һəqiqi məsafə һesablanır. Məsələn, 1:50000 miqyaslı xəritədə məsafə 93 mm-ə bərabərdirsə, onda xəritədəki һəmin məsafə yer üzərində olan һəqiqi 4650 m məsafəyə (93:2∙100=4650 m) uyğun gələcəkdir. 1:200000 miqyaslı xəritə üzərindəki 93 mm məsafəyə isə yer üzərində 18600 m-k (93∙2∙100 = 18600) һəqiqi məsafə uyğun olacaqdır. Müəlliflər bütün vəsait boyu riyazi anlayışlardan və tapşırıq- lardan muntəzəm istifadə edir, һər bir һərbi anlayışı riyazi qayda və qanunlara əsaslanaraq aydınlaşdırmağa daһa çox meyl göstərirlər. Əsərdə adları çəkilən əsas riyazi anlayışlar bunlardır: müxtəlif һəndəsi fiqurlar, onların quruluşu və ölçüləri, һəndəsədə və fizikada istifadə olunan müxtəlif ölçü vahidləri (mm, sm, m, km, san km , san m , m 2 , sm 2 və s), təqribi qiymət, ədədi orta, ədədin mütləq qiyməti, hesabi kök, hesab əməlləri və onların yerinə yetirilmə ardıcıllığı, kəsr, tamdən kəsrin çıxılması, sonlu cəm, onun rəmzi işarəsi və s. 61 Müxtəlif naviqasiya aparatlarından istifadə etmənin öyrədilməsi zamanı da riyazi düsturlara əsaslanılır. Aparaturada direksion bucağı 00 30 α or bus A düsturu ilə (səh. 94) hesablanır. Ümumiyyətlə, vəsaitdə qiymətli fikirlər çoxdur və onlardan ibtidai hərbi hazırlıq məşğələlərinin məzmununa uyğun fizika və ri- yazi tapşırıqların tərtibi və həlli metodikasının hazırlanması zamanı istifadə etmək əlverişlidir. Lakin əsər Ali hərbi məktəblərdə zabit- lərin hazırlanmasına kömək məqsədilə yazılmışdır. Ona görə də burada ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai hərbi hazırlıq və riyaziyyat kursları üzrə tədris proqramları və dərsliklərinin məzmunu, eləcə də şagirdlərin riyaziyyat üzrə bilik səviyyələri nəzərə alınmamışdır. Bundan başqa, vəsaitdə öz əksini tapan fizika və riyazi məzmunlu hərbi çalışmaların həlli metodikasını da qeydsiz-şərtsiz orta məktəb- lərə tətbiq etmək olmaz. Məktəb fizika və riyaziyyat kursu ilə ibtidai hərbi hazırlıq məşğələlərinin əlaqələndirilməsinə dair respublikada elmi-tədqiqat işləri hələ 1943-cü ildə aparılmış və dövrü üçün çox əhəmiyyətli nəticələr alınmışdır. Bu sahədə professorlardan A.Q.Abaszadənin və B.Q.Pobedinskinin tədqiqatları xüsusilə diqqəti cəlb edir. A.Q.Abaszadənin “Fizika təlimində hərbi texnika elementləri” (64) adlı iki hissəli kitabı Sovet İttifaqının faşist Almaniyası ilə apardığı azadlıq müharibəsi dövründə yazılmış və nəşr olunaraq məktəbləri- mizə çatdırılmışdır. Əsəri öz dövrü üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan metodik vəsait hesab etmək olar. Burada müəllif fizika dərslərini ölkə müdafiəsilə əlaqələndirmənin elmi əsaslarını göstərmiş və "Hərbi texnika nümunələrinin fizikası"nı işləmişdir. Əsər "Mexani- ka", "İstilik", "Elektrik" və "Optika" adlanan 4 bölmədən ibarətdir. "Mexanika" bölməsində müəllif qeyd edir ki, təzyiq haqqında məlumat verilərkən, yaxşı olar ki, zirehli avtomobillərin və tankın yerə və qarşıdakı maneəyə etdiyi təzyiq, düşmən tankı ilə mübarizə üsulu şagirdlərə aydınlaşdırılsın. Müəllif bu işin metodikasını da vermiş və fizikadan məsələ həlli prosesində bunları həyata keçir- mənin yollarını göstərmişdir. 62 Əsərdə atmosfer təzyiqi, maye və qaz içərisində olan cismə təsir edən qüvvələr, mexaniki hərəkət, bərabərsürətli hərəkət, inersi- ya, sürtünmə qüvvəsi, qüvvənin gördüyü iş, enerji və s. kimi fizi- kaya dair anlayışların səmərəli tədris olunması məqsədilə, müəllif bir sıra tövsiyələr irəli sürür, həmin anlayışlarla bağlı olan hərbi an- layışların məzmununu və onun öyrədilmə yollarını göstərir. Kitabın "İstilik", "Elektrik" və "Optika" bölmələrində də hərbiyə dair müva- fiq bilik və bacarıqların məzmunu və tədrisi metodikası verilir. Ümumiyyətlə, tədqiq olunan problem baxımından yanaşdıqda onu demək olar ki, əsər respublikada fizika və hərbi biliklərin əlaqələn- dirilməsinə həsr edilmiş ilk kitabdır və fizika dərslərində şagirdlərə hərbi bilikləri mənimsətməyə xidmət göstərən əhəmiyyətli metodik vəsaitdir. Kitabın nəşrindən 70 ildən artıq bir dövr keçməsinə bax- mayaraq o, öz dəyərini itirməmişdir. Vəsait fizika və ibtidai hərbi hazırlıq fənlərinin əlaqəli tədrisi ilə bağlı tədqiqatçılara indi də lazımi istiqamət verə bilər. Hazırki orta məktəb fizika proqramı və dərslikləri 1942-ci il proqramı və dərsliyindən həm məzmun, həm də saatların miqdarına görə əsaslı surətdə fərqlənir. Kitab isə 1942-ci il fizika proqramı və dərsliyi əsasında yazılmışdır. Ona görə də irəli sürülən metodiki göstərişləri hazırda olduğu kimi fizika təliminə tətbiq etmək müm- kün deyil. Ən başlıcası isə, tədqiqatda müəllifin əsas məqsədi orta mək- təb fizika kursunun tədrisi prosesində şagirdləri ölkə müdafiəsinə hazırlamaqdan ibarət olmuşdur. Bizim tədqiqatda isə, əsas məqsəd məktəbliləri gənclərin çağı- rışaqədərki hərbi hazırlığı məşğələlərində ümumtəhsil fənnləri üzrə biliklərdən istifadəyə, müasir hərbi anlayışların məzmununa uyğun fizika və riyazi tapşırıqların tərtibinə və həllinə daha səmərəli hazır- lamaqdır. Prof. B.Q.Pobedinski “Hərbi topoqrafiyanın əsas məsələləri- nin öyrənilməsinə orta məktəb rəsmxət və matematika kursunun tət- biqi” (Bakı, Azərnəşr, 1942) adlı kitabçasında hərbi işin əsasla-rının öyrədilməsi zamanı bu məsələni qismən həll etmiş, hərbi topoqrafi- Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|