Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
78 oxuyub təsəvvür etməyi, onluq kəsrlər üzərində hesablama əməliy- yatını bacarsın, bir diviziyanın (təyyarənin, tankın, zirehli maşının və s.) döyüş gücünü bilərək 506,5 diviziyanın döyüş gücünü hərbi rəhbərin şərhi zamanı və ya hərbi çalışmaların həlli prosesində riyazi hesablamaların köməyi ilə başa düşsün. Məsələn, 55 döyüş təyyarəsinin necə böyük qüvvə olduğunu məktəblinin dərk etməsi üçün elə çalışma hazırlamaq mümkündür ki, bu çalışmanın həlli zamanı onlar döyüş zamanı bir təyyarənin gücünü və funksiyasını bilərək, onu 55 dəfə artırmaqla alınan döyüş qüvvəsini təsəvvürə gətirə bilsinlər. Tədqiqat zamanı aydın oldu ki, bu məqsədə çatmaq üçün başlıca vasitə müqayisə yolu ilə həll edilə bilən çalışmalardır. Çalışmaların həlli prosesində təyyarənin ayrı-ayrı funksiyaları şagirdlərə məlum olan digər faktlarla tutuşdurulmalı və ümumi nəticələr çıxarılmalıdır. Bu qənaətə prof. H.M.Kazımovun nəzəri- didaktik istiqamətdə apardığı geniş tədqiqatların (49) nəticələrindən də gəlmək olur. Bu mövzunun tədrisindən sonra bir neçə sinifdə müsahibə aparıldı. Məlum oldu ki, 9-cu sinifdə (indiki X sinifdə) şagirdlərin 18,5 faizi (6 nəfər) 506,5 ədədinin mahiyyətini bilmir (hətta bir neçəsi oxumağı bacarmır). Ona görə də 605,5 diviziyanın nə qədər böyük bir qüvvə olduğunu təsəvvürlərinə gətirə bilmirlər. Bunun başlıca səbəblərini biz onda görürük ki: a) hərbi rəhbərlərin bir qrupu istifadə etdikləri riyazi anlayış- ların şagirdlərə nə dərəcədə məlum olduğunu müəyyənləşdirmir və onların riyazi bilik səviyyələrini nəzərə almırlar; b) hərbi rəhbərlər ibtidai hərbi hazırlıq məşğələlərində hərbi məzmunlu riyazi çalışmalardan istifadənin yerini və səmərəli forma- larını ayırd edə bilmirlər; c) şagirdlərin bir qrupuna riyaziyyat fənni zəif mənimsədilir. Bu da riyazi anlayışlarla əlaqəli verilmiş hərbi materialların çətin qavranılmasına səbəb olur. İbtidai hərbi hazırlıq proqramı üzrə “Taktiki hazırlıq” bölmə- sinin tədrisində məktəblilərin digər ümumtəhsil fənnləri üzrə bilik- lərindən istifadənin vəziyyəti öyrənilərkən məlum oldu ki, “Müşahi- 79 dəçi təyin olunmuş əsgərin hərəkəti” və “Gözətçi (dozor) təyin edil- miş əsgərin hərəkəti” (əvvəlki proqramda “Yerseçmənin öyrənilmə- si və məsafənin təyini”) mövzularını keçərkən hərbi rəhbərlər hesab və cəbr kursundan mənimsənilən anlayışlardan qismən də olsa isti- fadə edirlər (Məsələn, hərbi rəhbərin dərsdə müraciət etdiyi “ABŞ- ın 32 ölkənin ərazisində 1500-dən çox hərbi bazası və obyekti var. Bu ölkələr ümumdünya ölkələrinin neçə faizini təşkil edir? Hər ölkəyə orta hesabla neçə hərbi baza və obyekt düşür?” çalışması buna misal ola bilər və s. Bu sahədə qabaqcıl iş təcrübəsi də vardır. Bu fikir baxımından Bakının 111 saylı və 9 saylı məktəblərini nü- munə gətirmək mümkündür. Hərbi rəhbərlər “Yerseçmənin öyrədil- məsi və məsafənin təyini” mövsusunu keçərkən müşahidə üçün yer- seçmənin (mövqeseçmənin) əhəmiyyətini aydınlaşdırır və məsafə- nin ölçülməsi məsələsinin şərhinə başlayır. Göstərir ki, gözəyarı ölçmə məsafəni təyin etməkdə ən sadə və ən sürətli üsuldur. Əsgər bir müddət məşq etdikdən sonra çətinlik çəkmədən 50, 100, 200, 400, 800 və 1000 m məsafələri tez və düzgün müəyyənləşdirə bilir. Əgər müşahidə olunan cismin hündürlüyü, eni, yaxud uzunlu- ğu məlumdursa, ona qədər olan məsafəni müəyyənləşdirmək müm- kündür. Bu zaman bucaq kəmiyyətinin ölçülməsindən və ölçü vahi- di – minlikdən istifadə olunur. Minlik dairə radiusunun 1/500 və ya 0,002-yə bərabər olan bucaq kəmiyyətidir. Bu yolla məsafəni təyin edərkən minlikdə əşya hansı bucaq altında görünürsə, həmin bucaq ölçülür, minə vurulur və bucağın qiymətinə bölünür. Bu münasibət düstur vasitəsilə belə ifadə olunur: Y B 1000 D Burada D-axtarılan məsafə (uzaqlıq) metrlərlə, B-məlum hün- dürlük (uzunluq, yaxud en) metrlərlə; Y-minlikdə ölçülən bucaq kəmiyyətidir. Bu düstur vasitəsilə istənilən əşyaya qədər olan məsa- fəni tapmaq olar. Sonra hərbi rəhbər B və Y kəmiyyətlərinə şifahi şəkildə bir neçə yuvarlaq qiymət verir və D məsafəsini şagirdlərə hesabladır. Belə şifahi çalışmalar məşğələnin keyfiyyətinin yüksəl- dilməsinə müsbət təsir edir. 80 Lakin dərs prosesində apardığımız müşahidələr göstərmişdir ki, məsafənin təyin olunmasına aid praktik işlər zamanı məktəblilər V, B və Y kəmiyyətlərinin onluq kəsr şəklində ifadə olunan qiymətlərini də yuvarlaq ədədlərlə ifadə edir, sonra verilən düstura əsasən hesabla- manı aparırlar. Məsələn, müşahidə apardığımız Daşkəsən rayonu Xoşbulaq kənd orta məktəbin X sinfində belə bir praktik çalışma həll edildi: “Müşahidə nöqtəsindən dağın ətəyindəki teleqraf xəttinə qədər olan məsafəni binokl (durbin) vasitəsilə hesablayın.” Şagirdlərdən biri binoklun köməyilə müşahidə nöqtəsindən teleqraf xəttinə qədər olan məsafəni müəyyənləşdirir. O, teleqraf xəttinin bucaq kəmiyyə- tinin ölçüsünü 0-50, teleqraf xətlərinin arasındakı məsafəni isə 60m qeyd edib düstura əsasən hesablama aparır: 00m 12 50 60 1000 D Şagird sonda belə bir nəticəyə gəlir ki, müşahidə nöqtəsindən teleqraf xəttinə qədər olan məsafə 1200 m-dir. Lakin əvvəlcədən bu məsafə ölçülmüş və məlum olmuşdur ki, müşahidə nöqtəsindən teleqraf xəttinə qədər olan məsafə 1055 m-dir. Deməli, şagird 145 m (1200m-1055m = 145m) xətaya yol vermişdir. Bu isə təxminən 1km-lik məsafə üçün böyük qüsurdur. Elə isə məktəblinin səhvi nədədir? Məlum olmuşdur ki, bu şagird binokl vasitəsilə məsafəni müəyyənləşdirərkən yalnız yuvarlaq onluq ədədləri əsas götürmüş, perpendikulyar bucaq ölçən şkalada 0-53 əvəzinə 0-50, üfüqi şka- lada isə 56 əvəzinə 60 qəbul etmişdir. Ona görə də nəticədə səhvə yol verilmişdir. Qeyd edək ki, belə bir xəta Gəncə şəhər, Kəlbəcər və Göy-göl rayon məktəblərində aparılan tədqiqatlar zamanı da müşahidə olunmuşdur. Bəs belə bir səhvin buraxılmasının səbəbi nədir? Başlıca səbəb bundan ibarətdir ki, şagirdlər riyaziyyat dərslə- rində geniş tədris olunan təqribi hesablamalar və təqribi ədədlər üzərində əməllərə əsaslanmırlar. Bu da məsafənin dəqiq qiymətinə daha yaxın olan təqribi qiymətin hesablanmasını çətinləşdirir. Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|