Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
72 
Yuxarıda qeyd etdiyimiz fikirlər ibtidai hərbi hazırlığın fizika, 
rəsmxət və əmək təlimi fənlərilə əlaqəsinə işarədir. Bunlar nəzərdən 
geçirdiyimiz problem baxımından dəyərli fikirlərdir. Həmin ideya-
ları  araşdırmaq  və  daha  da  dərinləşdirmək  muəllifin  əsas  məqsədi 
olmadığından məsələ beləcə də saxlanılmışdır. 
Ümumtəhsil  məktəblərində  keçilən  hərbi  hazırlıq  məşğələ-
lərinin riyazi materiallar ilə əlaqələndirilməsi məsələsi keçmiş SSRİ 
Müdafiə  Nazirliyi  tərəfindən  hazırlanmış  tövsiyələrdə  də  (75)  öz 
əksini tapır. Vəsait məktəbdə ibtidai hərbi hazırlıq üzrə tədris-mate-
rial bazasının təmin edilməsi və təkmilləşdirilməsinə həsr olunmuş-
dur.  Bir  sıra  mövzularla  bağlı  verilən  tövsiyə  və  göstərişlərdə  şa-
girdlərin riyazi  fənlərdən mənimsədikləri biliklərdən istifadə məsə-
ləsinə  toxunulur.  Bu  mövzulara  “Yeriş  hazırlığı  üzrə  məşğələlərin 
keçilməsi  üçün  meydança”,  “İdman  şəhərçiyi”,  “Avtomata  dair  ilk 
tapşırıqların  yerinə  yetirilməsi”  və  s.  aiddir.  “Yeriş  hazırlığı  üçün 
meydançaların və idman şəhərciyinin hazırlanmasına, həmçinin av-
tomata  dair  ilk  tapşırıqların  yerinə  yetirilməsinə  dair  tövsiyələr”də 
bilavasitə  dördbucaqlı,  düzbucaqlı,  ölçü,  sahə,  meydançanın  peri-
metri, miqdar, uzunluq, en və hündürlük, uzunluq vahidləri (metr və 
s), sahənin hesablanma qaydası, onluq kəsrlər və onların vurulması 
kimi  riyazi  anlayışlara  əsaslanılır.  Məsələn,  “Sıra  təlimi  hazırlığı 
üzrə məşğələlər uçün meydança” mövzusu ilə əlaqədar göstərilir ki, 
meydançanın  sahəsi  sinifdəki  şagirdlərin  sayına  uyğun  olmalıdır. 
Yəni,  əgər  sinifdə  10-12  şagird  (oğlan)  varsa,  onda  meydançanın 
ölçüsü 8∙16m (10∙20 addım) olmalıdır. Bu zaman meydança zolaq-
lara bölünməli və meydançanın perimetri boyunca 0,7∙1,5m ölçüdə 
şit  quraşdırılmalıdır  (75,  s.39).  Burada,  8m  (yaxud  10  addım) 
meydançanın  eni,  16m  (yəni,  20  addım)  meydançanın  uzunluğu, 
(8∙16)m
2
 (10∙20 addım) isə meydançanın sahəsidir. 
Bu  göstərişlər  yalnız  məktəblərdə  ibtidai  hərbi  hazırlıq  üzrə 
məşğələ  aparan  müəllimlərə  aiddir.  Bunun  məktəblilərə  aidiyyatı 
yalnız o vaxt olar ki, meydançaların hazırlanmasında şagirdlərin öz-
ləri də bilavasitə iştirak etsinlər. 

---

 
73 
Apardığımız  tədqiqat  baxımından  isə  onu  demək  olar  ki,  bu 
kitabçada  hərbi  məşğələlərin  təşkili  zamanı  riyaziyyat  dərslərində 
öyrədilən  materiallardan  və  riyazi  çalışmalardan  istifadə  məsələsi 
konkret  qoyulmur.  Lakin  bütün  bunlara  baxmayaraq,  haqqında  da-
nışılan vəsaitdə tədqiq olunan məsələ ilə əlaqədar diqqəti cəlb edən, 
faydalı fikirlər vardır və onlardan da ibtidai hərbi hazırlıq üzrə təd-
ris  materiallarını  öyrədərkən  şagirdlərin  həndəsə  fənnindən  qazan-
dıqları bilik və bacarıqların tətbiqində, həmçinin biliklərin möhkəm-
ləndirilməsi  məqsədi  ilə  riyazi  məzmunlu  hərbi  çalışmaların  tərtibi 
və onların həlli metodikasının hazırlanmasında istifadə olunacaqdır. 
Nəhayət, nəzərdən keçirdiyimiz problem baxımından metodik 
ədəbiyyatın təhlilini ümumiləşdirərək belə bir nəticə çıxarmaq olar 
ki, ibtidai hərbi hazırlıq məşğələlərinin şagirdlərin digər ümumtəhsil 
fənnləri  üzrə  bilikləri  ilə  əlaqələndirilməsinə  dair  bir  çox  faydalı 
metodik fikirlər verilmişdir. Ümumtəhsil məktəblərində ibtidai hər-
bi  hazırlıq  məşğələlərinin  keyfiyyətcə  yaxşılaşdırılmasında  həmin 
fikirlər əhəmiyyətli rol oynamışdır. Lakin indiyə qədər ibtidai hərbi 
hazırlıq  kursunun  ümumtəhsil  fənlərilə  əlaqəli  tədrisi  problemləri 
konkret tədqiqat obyekti kimi götürülüb kompleks şəkildə araşdırıl-
mamışdır. 
Problem baxımından orta məktəbin fizika və riyaziyyat dərs-
likləri  də  təhlil  olunmuşdur.  6-7-8-ci  sinif  fizika  dərsliklərində  elə 
çalışmalar  qrupuna  rast  gəlinir  ki,  bu  çalışmaların  həlli  bilavasitə 
ibtidai  harbi  hazırlıq  fənninin  tədris  materiallarının  möhkəmlən-
dirilməsinə xidmət edə bilər. Məsələn, “Tüfəngdən atəş açarkən tü-
fəngi çiyinə bərk sıxmaq lazımdır. Nə üçün bu zaman geritəpmə sü-
rəti  azalır?”  (çal.  №10(2)  (77,  s.56).  Dərslikdəki  3;8(2);  10(8); 
17(3); 25(1,2); 29(2); 41(1,2)№-li çalışmalar da bu qrupa aiddir. Bu 
çalışmaların  məzmunu  gənclərin  çağırışaqədərki  hazırlığı  fənninin 
“Əsgərin döyüşdə davranış qaydaları” və “Silahlar və atıcılıq” böl-
mələrinin  məzmununa  uyğun  gəlir.  Odur  ki,  həmin  çalışmalardan 
müvafiq hərbi biliklər mənimsədildikdən sonra istifadə etmək məs-
ləhətdir.  Belə  çalışmalar  8-ci  sinif  fizika  dərsliyində  də  vardır. 
Məsələn, “Üfüqlə a=60° bucaq təşkil etmək şərti ilə topdan Ü
0
=600 

---

 
74 
m/san  sürətilə  mərmi  atılmışdır.  Mərmi  atıldığı  yerdən  nə  qədər 
uzağa düşəcəkdir? Hansı hündürlüyə qalxacaqdır? Uçuş neçə müd-
dət davam edəcəkdir? Havanın müqavimətini nəzərə almamalı” (77, 
s.137, №1). Səh. 32, №3, səh. 33, №6, səh. 51, №7, 8, 9, səh. 54, 
№3,  4,  səh.  60,  №9,  səh.73,  №2,  səh.74,  №6  və  s.  çalışmalar  da 
hərbi məzmunludur və ibtidai hərbi hazırlıq fənn məşğələlərində on-
lara  müraciət  oluna  bilər.  Lakin  bu  çalışmalar  qrupu  tədqiq  etdiyi-
miz problemin həllinə tam cavab verə bilmir. Onlar necə gəldi tərtib 
olunub,  bəzilərinin  məzmunu  hərbi  dərsliyin  məzmununa  uyğun 
gəlmir. 
Ümumiyyətlə,  metodik  ədəbiyyatın  təhlilindən  belə  qənaətə 
gəlmək  olur  ki,  əvvəla  gənclərin  çağırışaqədərki  hazırlığı  (ibtidai 
hərbi  hazırlıq)  kursunun  tədrisi  metodikasına  dair  keçmiş  ittifaqda 
bir sıra vəsaitlər hazırlansa da, onlar mustəqil dövlət şəraitində ya-
şadığımız  Respublikamızın  orta  məktəblərinin  tələblərinə  cavab 
vermir,  Azərbaycanda  isə,  ümumiyyətlə,  bir  neçə  məqalə  və  meto-
dik  tövsiyə istisna olunarsa, fənnin  tədrisi  metodikası, ümumilikdə 
götürüldükdə,  işlənməmişdir.  Belə  bir  vəsaitin  hazırlanması  isə 
olduqca vacibdir. 
İkincisi,  gənclərin  çağırışaqədərki  hazırlığı  (ibtidai  hərbi  ha-
zırlıq) fənni üzrə məşğələlərdə verilən hərbi biliklərin digər ümum-
təhsil  fənlərindən  alınan  biliklərlə  əlaqəsinə  (fənlərarası  əlaqəyə) 
həsr  olunmuş  ədəbiyyatlara  rast  gəlinsə  də,  bu  ədəbiyyatlarda  bir 
çox  faydalı  ideyalar  öz  ifadəsini  tapsa  da,  lakin  onlar  bu  günun 
tələblərini, müasir Azərbaycan məktəbinin qarşısında qoyulan vəzi-
fələrin  yerinə  yetirilməsini  tam  ödəmir.  Xüsusən  respublikanın  pe-
daqoq-alimləri  bu  sahəyə  az  müraciət  etmişlər.  Bəzi  tədqiqatçılar 
hərbi  məşğələlərin  məzmunu  ilə  digər  fənlərin  –  tarix,  riyaziyyat, 
fizika, coğrafiya və s. əlaqəsinin mümkünlüyündən və əhəmiyyətin-
dən  danışsalar  da,  bir  sıra  hallarda  riyazi,  fizika  və  s.  məzmunlu 
hərbi çalışmalara nümunələr  gətirsələr də, lakin  belə  çalışmalardan 
gənclərin  çağırışaqədərki  hazırlığı  (ibtidai  hərbi  hazırlıq)  dərslərin-
də istifadənin yerini, sistemini, həlli metodikasını işıqlandırmırlar. 
Bütün bunlar tədqiqatı bir daha aktual edir. 

---