151
Üçmərtəbəli evin hündürlüyü nə qədər olar? Təxminən birmərtəbəli
evin hündürlüyü 3 metr qəbul edilir. Onda üçmərtəbəli evin hün-
dürlüyü 9 metr olar. Binoklın şaquli şkalasında isə evə uyğun gələn
bölgü 0-0,5-dir. Onda müşahidə etdiyimiz nöqtədən evə qədər olan
məsafə
D
=
5
1000
9
=
1800 m-dir.
Hərbi rəhbər məlumat verir ki, əgər binokl olmasa, onda
müşahidə edilən obyektlərin bucaq kəmiyyətini xətkeş, karandaş,
kibrit qutusu, əl barmaqları və s. vasitəsilə də ölçmək mümkündür.
Bu zaman onların minlikdəki qiymətlərini yadda saxlamaq lazımdır.
Əgər qolu irəli uzadıb tam açırıqsa (əldə tutulan əşya ilə göz
arasındakı məsafə təxminən 50 sm-ə bərabərdir), onda əldə tutulan
aşağıdakı əşyaların minlikdəki bucaq qiymətləri belə olar:
Xətkeşdə 1mm ........................................................... 0-02
Baş barmaq qalınlığı (25 mm) .................................. 0-50
Şəhadət barmağı (20 mm) .......................................... 0-40
Çeçələ barmaq (15 mm) ............................................. 0-30
Kibrit qutusu :
Uzununa ..................................................................... 1-00
Eninə
...................................................................... 0-75
Hündürlüyünə .......................................................... 0-30
Dairəvi karandaş ......................................................... 0-16
Əgər müşahidə edilən obyekt, məsələn, düşmənin tankı qolun
tam açılması şərti ilə şəhadət barmağı ilə örtülürsə, onda tanka
qədər olan məsafə belə hesablanır:
D
=
40
1000
5
,
2
=
62,5 m.
Tankın hündürlüyü 2,5 m-dir.
Şagirdlər öyrənirlər ki, məsafənin belə təyini yalnız kəşfiyyat-
çıya deyil, tankın və digər zirehli maşınların hücumuna müqavimət
göstərən hər bir əsgərə lazımdır. Səngərdə dayanan əsgərlərdən hər
152
biri tankın orta hərəkət sürətini və onun hansı məsafədə olduğunu
bilərək təxminən neçə müddətdən sonra tankın səngərin 5-10 metr-
liyinə çatacağını müəyyənləşdirir. Bu isə, səngərdə oturaraq tankı əl
qumbarası ilə partlatmaqda ən əlverişli metodlardan biridir.
Orta məktəblərimizdə müşahidələr apararkən şagirdlərdən biri
hərbi rəhbərə belə bir sual verdi:
-Cənab mayor, müşahidə obyektinə qədər olan məsafəni iti
bucağın tangensindən də istifadə edərək tapa bilərikmi?
Əvvəlcədən tədqiqatın nəticələri ilə tanış olan hərbi rəhbər
məktəblidə yaranmış bu ideyanı inkişaf etdirmək məqsədilə dedi:
-Bəli, olar. Siz bunu haradan bilirsiniz?
-Biz həndəsə dərsində yanına getmək mümkün olmayan nöq-
təyə qədər məsafəni iti bucağın tangensinə görə hesablamışıq. Sonra
şagird 12-ci şəkil üzərində izahata başladı:
-BS parçası evin hündürlüyü olsun. BAS bucağının qiymətini
hesablayırıq. Sonra iti bucağın tangensinin tərifinə əsasən
tag BÂS
AB
BC
(2)
yazırıq. AB məsafəsini (2) düsturundan tapsaq onda
AB
=
S
A
B
tg
BS
və yaxud, AB = BS ∙
S
A
ˆ
B
ctg
alarıq. Bu düsturdan istifadə etməyi
riyaziyyat kursundan bilirik, bu haqda çoxlu məsələ həll etmişik.
Məsələn, əgər ev beşmərtəbəlidirsə, onda evin hündürlüyü 15m
olar. BAS bucağını ölçürük. Bu 2
0
17
1
-dir. Dördrəqəmli riyaziyyat
cədvəlindən tapırıq ki,
tg2
0
17
1
= 0,0399 ≈ 0,04.
AB
=
S
A
ˆ
B
tg
BC
=
0,04
15
= 375 m
AB
=
375 metr.
153
Deməli, müşahidə etdiyimiz nöqtədən müşahidə olunan evə
qədər olan məsafə 375 metrə bərabərdir.
Şagirdlərin riyazi biliklərindən istifadə ev tapşırıqlarının
verilməsi prosesində də davam etdirildi. Hərbi rəhbər evdə həm də
belə bir çalışmanı yerinə yetirməyi tapşırdı: “Kəşfiyyata gedən əs-
gər binokldan istifadə etmədən çayın əks tərəfində yerləşən düşmən
obyektinə qədər olan məsafəni
necə müəyyənləşdirə bilər?”
Həmin məsələ məktəblilər
tərəfindən aşağıdakı şəkildə həll
olundu.
Tutaq ki, B müşahidə nöqtə-
sindən çayın əks tərəfində yerlə-
şən C düşmən obyektinə qədər
olan məsafəni tapmaq lazımdır
(13-cü şəkil). Bunun üçün
AB
parçasının üzərindəki bir E nöqtə-
sindən AB parçasına perpendi-
kulyar
EK düz xətt parçasını qu-
ruruq və K nöqtəsini qeyd edirik. İki oxşar ABC və AEK düzbu-
caqlı üçbucaqlarını alırıq. Üçbucaqların oxşarlığından yaza bilərik:
EK
:
BC
AB AE
:
BC -müşahidə nöqtəsindən düşmən obyektinə qədər olan
məsafədir. AB ,
AE və EK məsafələrini isə (şəkildə göründüyü
kimi) ölçmək asandır. Tutaq ki,
m;
AB
n;
AE
l
EK
. Onda,
BC =
n
l
m
Bu yolla düşmən obyektinə qədər olan məsafəni tapmaq
mümkündür.
Şəkil 13
Şəkil 13.
C
A
E
K
B
•
•
154
Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) üzrə
məşğələlərin bu şəkildə, fizika və riyazi biliklərdən istifadə edil-
məklə, müvafiq çalışmaları dərsdə və evdə yerinə yetirməklə
qurulması hərbi anlayışların daha asan qavranılmasına və istənilən
anda tətbiqinə imkan və şərait yaradır. Məktəblilər həm fizika və
riyaziyyat üzrə vaxtilə qazandıqları bilikləri xatırlayırlar, həm də
“Əsgərin döyüşdə davranış qaydalarına” (“Taktiki hazırlığa”)
yiyələnirlər. Bu isə müasir hərb işində çox zəruri yer tutan məsələ-
lərdəndir. Döyüşün taleyini həll edən vacib amillərdən biridir. Bu
gün parta arxasında əyləşən şagirdlər sabah milli orduda xidmət
edərkən gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq)
məşğələlərinin riyaziyyat və fizika ilə əlaqəli şəkildə öyrəndikləri
döyüşdə davranış qaydalarına dair bilikləri onlara lazım olacaq,
Vətənin müdafiəsində sayıq, bacarıqlı əsgər kimi iştirak etmələrinə
kömək göstərəcəkdir.
3.3. “Silahlar və atıcılıq hazırlığı” (“Atəş hazırlığı”)
bölməsinin tədrisində şagirdlərin fizika, riyaziyyat və rəsmxət
fənləri üzrə biliklərindən istifadə
“Silahlar və atıcılıq hazırlığı” (“Atəş hazırlığı”) mövzusu
ibtidai hərbi hazırlıq fənninin ən geniş bölmələrindən biri idi və
erməni işğalçılarına qarşı müharibəyə qədər proqramda buna oğlan-
lar üçün 28 saat, qızlar üçün isə 18 saat vaxt ayrılırdı. “Atəş hazır-
lığı” üzrə məşğələlərdə, tədris proqramının tələbinə uyğun olaraq
şagirdlər Kalaşnikov avtomat və əl pulemyotunun, həmçinin qəlpəli
əl qumbaralarının hissələrini və döyüş xüsusiyyətlərini öyrənməli,
avtomatdan atəş açmaq və əl qumbaralarını atmaq üzrə qaydaların
və priyomların yerinə yetirilməsi bacarıqlarına yiyələnməli, atıcı
silahların saxlanması və qorunması qaydaları ilə tanış olmalı, döyüş
patronları ilə avtomatlardan atəş açma praktikasını bilməlidir. “Atəş
hazırlığı”nın özü də kiçik mövzulara bölünür. Bu mövzuların hər
birinə uyğun tədris materialının özündə şagirdlərin fizika, riyaziyyat
və rəsmxət üzrə biliklərinə müəyyən dərəcədə istinad edilir. Lakin
Dostları ilə paylaş: |