Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov
Yüklə 24,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 13.5. Ölkələrə va xarici iqtisadi əlaqa formalanna görə regionlaşma xüsusiyyətləri
təqribən 8%-i düşürdü. Beləliklə, Rusiya xarici ticarət dövriyyəsinin 80%-dən çoxu qonşu ölkə və regionların payına düşür, hərçənd, bizim (onların) ölkəmiz dünyamn bİr çox uzaq ölkələri ilə də fəal tİcarət edİr (məsalən, gö- stərilən ildə ABŞ-m payına Rusiya xarİci ticarət döv- riyyəsinin 6%-dən çoxu düşürdü ). Başqa bİr misal qarşı- hqlı kapital qoyuluşlarının payına ümumi kapital məda- xili və məxaricmin 55%-dən çoxu düşən (birbaşa investi- siyalara görə yanaşılarsa) Avropa birliyi ola bilər. 13.5. Ölkələrə va xarici iqtisadi əlaqa formalanna görə regionlaşma xüsusiyyətləri Bir çox inkişaf edən ölkələr və keçid iqtisadiyyatlı dövlətlər öz xarici iqtisadi əlaqələrində regiondakı qonşu- larına, eynilə inkişaf edən, yaxud postsosialist, özü də bazarları əsas etibarilə böyük olmayan ölkələrə deyil, in- kişaf etmiş ölkələrə səmtlənirlər. Belə ki, Afrikanın xarici ticarətində Qərbi Avropa (1996-cı ildə Afrika ixracmm 52%-i) üstünlüyü ələ almışdır. Sapmalar kapitahn beynəlxalq hərəkətində xüsusüə artıqdır. Məsələn, digər Amerİka ölkələrinə ABŞ-dan mallar ixracınm payma 40%-ə yaxını, birbaşa investisİya- lar ixracımn payxna isə - 1/3-dən azı düşür, Bu, onunla əlaqədardır ki, birbaşa investisiyalar təkcə, iqtisadiyyat- lann qovuşdurulması vasitəsi (məsələn, AB-nə qarşıhqh kapital qoyuluşlan kimİ) olmayıb, həm də mal və xidmət- lər ixracı artımının böyük çətinlikbr - yüksək rüsumlar, güclü rəqabətlə və s. tlə üzləşdiyi bazarlara nüfuz etmə üsuludur. Daha parlaq misal xarici bazarlann fəth edil- məsi (əldə saxlanması) strategiyasına deyil, hər şeydən qabaq, onların riskliliyi və likvidliyi təshih edilməklə, xa- rici qiymətli kağızlarm gəiirliliyinə meyllənən portfel in- vestisiyaları ola bilər. Belə ki, xaricdəki Amerika portfel investisiyalarırun yalnız 1/4-i Şimali və Cənubi Amerika- nın qalan ölkələrində yerləşdirilmişdir. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin qalan regionlaşma form alanna gəldikdə isə, bunları nəzərə almaq lazımdır. Valyuta-hesablaşma münasibətləri mal və xidmətlər tica- rəti ilə kifayət qədər möhkəm, kapitahn hərəkəti ilə bun- dan az bağlıdır. Buna görə, ölkənin xarici ticarətinin regi- onlaşma, birinci növbədə kapitalın çıxarılması, ikinci növbədə isə, onun gətirihnəsi xarakteri onun valyuta- hesablaşma münasibətlərinin regionlaşması xarakterini müəyyənləşdirİr. Mİsal, Şərqi və Cənub Şərqi Asiyadakı - yapon xarici ticarətinin və yapon kapitalmm çıxarılması- nrn başlıca regjonlanndakı iqtisadi böhrandan sonra yapon iyeninin tənəzzülü ola bilər. D aha aşağı regionlaşma beynəlxalq biliklər ticarətin- də təzahür edir. Biliklərin istehsal və ixrac mərkəzləri əsa- sən aparıcı inkişaf etmiş ölkələrdə yerləşir. Buna görə, yüz il bundan əvvəl olduğu kimi, bilik alıcılan üzlərini Qərbİ Avropaya, Şimali Amerikaya, son onilliklər isə - həmçi- nin, Yaponiyaya tuturlar. Lakin, işçi qüwəsinin beynəlxalq miqrasiya axınları əsasən regional xarakter daşıyır. Hindistandan, Paki- standan, Yəməndən və Misirdən olan işçi qüw əsi əsas etİbarilə qonşu ərəb neftçıxarma rayonlanna; polyaklar, türklər, əlcəzairlilər, mərakeşlilər və tunislilər - Qərbi Av- ropaya, Latın amerikalılan ilk növbədə öz regionlan hüdudlarmda miqrasiya edir, MDB mühacirləri isə, əsa- sən Rusiyaya yollamırlar. Bütövlükdə regionlaşma dünyamn təsərrüfat həyatı- nın nəzərəçarpan və bəzi iqtisadçıların hesab etdikləri kİmi, getdikcə daha mühüm hadisəsidir. Sübut qismində onlar, bu faktı misal gətirirlər ki, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər son onilliklər bütövlükdə, qədərincə yüyürək inkişaf etsə də, onlar regionlar daxilində və qonşu region- lar arasında daha dinamik intişar edirlər. Üstəlik, belə bir nöqteyi-nəzər mövcuddur ki, bu - qloballaşma üçün ma- neədir. Ancaq, dünya təsərrüfatının uzaq gələcəkdə vahid mallar, xidmətlər, kapital, işçi qüwəsi və biliklər bazanna çevriləcəyi mülahizəsinə istinad edilərsə, regionlaşmam bu məqsədə doğru, hələlik məhdud miqyaslarda, regionlar çərçivəsində və qismən qonşu regionlar arasında həyata keçirilən hərəkət kimi qiymətləndirmək olar. Bu baxım- dan, regionlaşma - qloballaşma üçün maneə olmayıb, ona aparan yoldur. 20-30-cu illərkindən fərqli olaraq, müasir regionlaşma - iqtisadi münasibətlərin yalnız ayrı- ayrı regionlar və qruplaşmalar daxilində (məsələn, bütün hesablaşmaların funt sterlinqlə aparıldığı sterlinq zonası daxilində), oniarın başqa ölkələrlə zəifbdilməsi hesabına möhkəmlənməsi deyil, onlann regionlar arasında kifayət qədər yüksək dinamikası şəraitində regional əlaqələrin sürətli inkişafıdır. BEYNƏLXALQ İQTİSADİ İNTEQRASİYA VO İNTEQRASİYA BİRLİKLƏRİ ANLAYİŞI 14.1 . Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya Regionlaşma beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyadan ötrii bazadır. Bu istilah qonşu ölkə iqtisadiyyatlanmn onJann şirkətləri arasmda dərin və dayamqlı iqtisadi əlaqələr əsasmda vahid təsərrüfat kompleksində qovuşması pro- sesini bildirir. Mısal, Amerika korporasiyalannın Kana- da və Meksika korporasiyalan (onların çoxu Amerika TM K-nın fıliahdır) Də bütün XX əsr ərzində sabitliklə davam etmiş əlaqələrinin güclənməsi, yaxud son onillik- lərdə Şərqi Avropa şirkətləri arasmda qarşıhqh əlaqələ- rin coşqun yüksəlişidir. İnteqrasiya proseslərinin onun iştirakçı ölkələrİ ara- smda tənzimlənməsindən ötrü yaradılmış təsərrüfat qrup- laşması inteqrasiya birliyi adlandınhr. Hazırda dünyada onlarla inteqrasiya birliyi mövcuddur. İnkişaf etmiş ölkə- lərdə bu, birinci növbədə AB və NAFTA, inkişaf edən- lərdə - Latın Amerikasmdakı M ERKOSUR və Cənub - Şərqi Asiyadakı ASEAN, keçid İqtisadiyyath Ölkələrdə - MDB, Asiya - Sakit okean regionxmda - ATES-dir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya və inteqrasiya birlikləri anlayışlarından belə bir nəticə çıxır ki, axınncılar işti- Yüklə 24,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|