Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov
Yüklə 24,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14.4. Dünyanın müxtəlif regionlarında xarici iqtisadi tiberallaşma
- 15.1. Xarici siyasətdə überallaşdırmamn istiqaməthri
tnkişaf etmiş ölkələrlə bağlı belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, dövlət rolunun həddən zıyadə olduğu sahələrdə o, azahr, onun kifayət etmədiyi yerlərdə isə, artır. Nəticədə, biıinci, dövlət məsrəfləri getdikcə sosial-mədəni sahələrə, yəni, postsənaye iqtİsadiyyatının başhca sahələrinə cəlb olunur; ikinci, iqtisadiyyatda, üstəlik böyük xərclər tələb edən birbaşa tənzimləmə vasitələrindən (dövlət mülkiyyətindən, dövlət investisİyalan və maliyyə yardımlarından) getdikcə daha az istİfadə edir və daha çox dolayısı vasitələrə (xüsusilə pul-kredit və vergi siyasəti vasitələrinə) müraciət edir, Bütövlükdə, bazar iqtisadiyyatı möhkəmlənib hər üç ölkələr qrupunda daxilı təsərrüfat həyatının postsənaye dövlət tənzimləyicisinə çevrildikcə, daha da liberallaşır. Belə ki, 80-cı illərdən bu günə kimi inkişaf etmiş dövlət- lərdə başlanmış özəlləşdirmə, yəni, dövlət mülkiyyətinin xüsusi təsərrüfatçıhq subyektlərinə satış, yaxud müxtəlif şərtlərlə verilmə dalgası hal-hazırda əksər ınkişaf etmış və postsosialist ölkələrini bürümüşdür. Dünyada hər şey- dən qabaq istehsal infrastruktrunun elektrik enerjisi ha- silatı və bölüşdürülməsi, telekommunikasİya, maliyyə sfe- rası kimi sahələri özəlləşdirilir. 14.4. Dünyanın müxtəlif regionlarında xarici iqtisadi tiberallaşma İnkişaf etmiş ölkələrdə xarici iqtisadi liberaUaşma xa- rici iqtisadi siyasətdə başlıca istiqamət olan xarici iqtisadi himayəçiliyi hələ 50-60-cı illərdə əvəz etməyə başlamışdır. Xarici ticarətin tənzimlənməsinin gömrük rüsumları kimi ənənəvİ vasitəsinə müracıət edilərsə, inkişaf etmiş ölkələ- rin öz gömrük qoyma vergisİ səviyyəsini İkinci dünya müharibəsindən sonra bir neçə dəfə endirməsinİn şahidi ola bilərik. İdxal malları üçün tarİf vergi norm alannm orta riyazi səviyyəsi Qərbin on apancı ölkəsində 1913-cü ildə 17%, 1931-ci ildə - 32 və 40-cı illərin axırlarmda - 16% olmuş, 1999-cu İldə isə, o, ABŞ üçün 4,3%, Yapo- niya üçün - 5,9, AB üçün - 6,6% həcmində hesablanmış- dır. Əgər, idxal mallan üçün tarif vergisi orta Ölçülü sə- viyyədə hesablanarsa, 1999-cu ildən sonra bu gostərici bütün qrup üzrə 3,9% təşkil etmişdir. Son iki-üç onillikdə, həmçinin, ilk növbədə inkışaf etmiş ölkələri əhatə edən beynəlxalq kapİtal hərəkətinin liberallaşma prosesİ fəal gedərək, nəticədə orada kapita- lın nəinki gətirihnəsi, çıxanlması da tamamilə liberallaş- mışdır, Həmin ölkələr qrupunda əslində valyuta - hesab- laşma münasibətlərİ də tam liberallaşmış, qüw ədə olan valyuta nəzarətindən isə, əsasən, valyutanm artıb-əksİl- məsi və xarici aləmlə hesablaşmalarm vəziyyəti haqqm da statistik məlumatlann əldə edilməsi məqsədilə istifadə olunur. Texnologiyaların beynəlxalq Ötürülüşü tənzim- lənsə belə, bu, hər şeydən əw əl hərbi texnologiyaların və ikİlİ təyinath malların nəzarətsiz çıxarılmasma yol vermə- mək məqsədilə edilir. Təsirli məhdudiyyətlər beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin beynəlxalq işçi qüwəsi miqrasiy- ası kimi form alan həyata keçirilərkən saxlanır, belə ki, inkişaf etmış ölkələrdə xaricdən işçi qüwəsi axımına (AB daxilində işçi qüwəsinin hərəkətindən başqa) məhdu- diyyətlər olmuş və qalmaqdadır. Inkişaf edən ölkələrdə və keçid iqtisadiyyatlı dövlət- lərdə xarici iqtisadi liberallaşma xeyli gec - idxali əvəzet- mə modeli İflasa uğradıqdan sonra başlanmışdır (liberal- laşma səviyyəsi ənənəvi oiaraq yüksək bəzi kiçik ölkələr istisna olmaqla). Bu səbəbdən, eləcə də özlərinİn, dünya bazarında rəqabət qabilıyyəti olmayan sahələrinin müda- fiəsi üçün> himayə edici gömrük rüsumlanndan istifadə etmək istəklərindən, buradan tarif vergi norm alannın sə- viyyəsi inkişaf etmiş ölkələrdəkİndən yuxarı olaraq qalır, bəzı hallarda 20-30%-ə çatır. Tutaq, Rusiyada idxal mal- ları üçün tarif vergi normalanmn orta ölçülü səviyyəsi son illər Rusiyada 13-14% dvannda enib-qalxmış, Çində 1997-ci üdə 17% olmuş və yüzilliyin sonunda 15%-dək azaldılması planlaşdınlır. Bu iki ölkələr qrupunda ən çox məhdudiyyət kapita- lın gətirilməsinə, xüsusilə çıxanlmasına qoyulmuşdur. BVF-nun məlumatlarına görə, BVF-nun üzvü olan 182 ölkəsindən 126-da, əsasən inkişaf edən ölkələrdə və keçid İqtisadiyyatlı dövlətlərdə bu cür məhdudiyyətlər mövcud olmuşdur. Burada beynəlxalq iqtısadi münasibətlərin qa- lan formalarımn da dövlət tənzimlənməsi daha çox hiss olunur. Bununla belə, bu iki ölkələr qrupunda hal- hazırda xarici iqtisadi liberallaşma səviyyəsi bir neçə onil- lik bundan qabaq olduğundan yuxarıdır, hərçənd, mümkün ki, XIX əsrin sonu - XX əsrin əwəlindəkindən hələ də aşağıdır. LİBERALLAŞMANIN V 0 HİMAYƏÇİLİYİN UZLAŞDffilLMASI 15.1. Xarici siyasətdə überallaşdırmamn istiqaməthri Xüsusən xarici ticarətdə xarici iqtisadi liberallaşmaya meyllənmədən danışarkən qeyri-tarif məhdudiyyətləri şəklində ona müqabil tərəfln inkişafını nəzərə almaq la- zmıdır. İdxalın kvotalaşdınlması dempİnq əleyhinə qa- nunvericilik, idxal mallannın sənədləşdirilmə və qiymət- ləndİrilmə qaydalan, texniki standartlar və onlar üç ün sanitar norm alan çox vaxt idxahn yolunda, gömrük rü- sumlanna nisbətən daha etibarh maneədir. Son illərin əwəllərində inkişaf etmiş ölkələrə gətirilən mallann, xüsusilə ərzağm, parçanın və nəqliyyat vasitələrinin 18%- i ona tuş gəlirdi. Tarif tənzimlənməsi ilə əlaqədə bu ? bir sıra sahə və sferalarla bağlı çevik himayəçilik tədbirlərı- nin həyata keçirİlməsİnə imkan verir. O nu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, bütün (hətta inkişaf etmiş) ölkələrdə xarici kapital üçün onun tətbiqindən ötrü bağlı, yaxud məhdud sahə və sferalar mövcuddur ki, bu, xüsusİIə mü- dafıə sənayesinə, nəqliyyata və xidmətlər sferasımn bir Yüklə 24,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|