Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov

ölkələr  qrupuna  daxil  olmuşlar).  Hal-hazırkı  yeni  sənaye 
ölkələrinə  Asiyada -  İndoneziyam,  Malayzıyanı,  Taylan- 
dı  və  başqalarım,  Latın  Amerikasında  -   Çİlini  və  digər 
cənubi və mərkəzi Amerika ölkələrini aid etmək olar.
Xüsusi yarxmqrupa -  neft ıxracçılan olan ölkələri ayı- 
nrlar.  Bu  yarımqrupun  özəyinİ  neft  ixracçıları  olan  ölkə- 
lər Təşkilatının -  (OPEK-in)  12 iştirakçısı təşkil edir, hər- 
çənd,  bİr  sıra  üçüncü  dünya  -   neft  ixracçısı  ölkələrindən 
Meksika,  Bruney və b. OPEK-ə daxil deyillər.  ÜDM üzrə 
əhalinİn adambaşma  təbəqələşmənin bu  yanm qrupda ki- 
çik  olmasına  baxmayaraq  (alıcılıq  qabiliyyəti  paritetinə 
görə  hesabladıqda  Nigeriyada  1  min  dollardan  aşağıdan 
tutmuş,  Küveytdə  24  min  dollardan  artığadək),  böyük 
neft  ehtiyatları  həmin  ölkələrə  öz  böyük  xidmətini  artıq 
göstərmİş  və  onların bundan  sonrakı  inkişafma  xeylİ  kö-
mək göstərəcək.
Əsrlərlə gerilik,  zəngin ehtiyatlann və  daha çox  dəni- 
zə  çıxışın  olmaması,  əlverişsiz  daxili  siyasi  və  sosial  və- 
ziyyət,  hərbi  əməliyyatlar,  tez-tez  özünü  göstərən  və  sa- 
dəcə olaraq,  quraqlıq iqlim son onilliklərdə daha az  inki- 
şaf  etmışlər  yarımqrupuna  aıd  edilən  ölkələrin  say  artı- 
m ına  səbəb  olur.  İndi  onlar  47-dir,  o  cümldən  32-sİ  —
 
Tropik Afrikada,  10-u -  Asiyada, 4-ü -  Okeaniyada,  1-i -  
Latm  Amerikasında  (Haiti)  yerbşir.  Bu  ölkələrin  əsas 
problemi  gerilikdən  və  yoxsulluqdan  daha  çox,  bunlann

---

aradan  qaldırılması  üçün  təsİrli  iqtisadi  ehtiyatların  yox- 
luğundadır. 
„
7.5.  Keçid iqtisadiyyatlı ölkəhr qrupu
Bu  qrupa  80-90-cı  iüərdən  İnzibati-komanda  (sosia- 
lİst) iqtisadiyyatından bazar iqtısadİyyatma keçən dövlət- 
ləri  (buna  görə  onlan  tez-tez  postsosiahst  adlandmrlar) 
aid edirlər.  Bunlar Mərkəzi və Şərqi Avropanm  12 ölkəsi, 
15  keçmiş  sovet  respublikası,  eləcə  də  Monqolustan,  Çin 
və  Vyetnamdır  (hərçənd,  fonnal  olaraq  iki  axırmcı  ölkə 
sosialızm  qurmaqda  davam  edirlər).  Bəzən  bütün  bu  öl- 
kələr qrupunu, əhalİnin adambaşına düşən ÜDM-İn aşağı 
səviyyəsmi  əsas  gətirərək  (yalnız  Çexiyada  və  Slovakiya- 
da  o,  10  min  dollardan  artıqdır),  inkişaf edənlərə,  bəzən 
isə, yalnız üç axınncı ölkəni onlara aid edirlər.
Keçid  iqtisadİyyath  ölkələr  dünyanm  ÜDM-nin  17- 
18%-ni,  o  cümlədən,  Mərkəzi  və  Şərqi  Avropa  ölkələri 
(Baltikadan savayı) -  2%-dən  azmı, keçmiş sovet respub- 
likalan -  4%-dən  çoxunu  (o cümlədən Rusiya  -   3%-ə qə- 
dərini),  Çin  -   12%-ə  qədərini  istehsal  edir.  Əgər  bu,  ən 
cavan ölkələr qrupunda  yarımqruplar ayırmağa cəhd gö- 
stərilərsə, müxtəlif təsnifatlaşma mümkündür.
Bir  qrupa  indi  Müstəqil  Dövlətlər  Birliyində  (MDB) 
cəmləşmiş  keçmiş  sovet  respublikalannı  ayırmaq  olar. 
Bu,  həmin  ölkələrin  əksəriyyətinin  iqtisadiyyatınm  isla- 
hata məruz  qalmasına,  inkişaf səviyyələrinin yaxınhğına,

---

yanm qrup  kİfayət  qədər müxtəlif qəbilli  olsa da,  eyni  in- 
teqrasiya  yanm qrupunda  birləşmələrinə  oxşar  yanaş- 
maya İmkan verir.  Belə ki,  Belarus,  Özbəkistan, Türkmə- 
nistan yarımqrupun digər ölkələrİ ilə müqayisədə daha az 
radİkal islahatlar apanr, Tacikistan isə,  sosial-iqtisadi in- 
kişaf  səviyyəsinə  görə  sovet  dövründə  də  digər  müttəfıq 
respublikalardan xeyli geri qalırdı.
Digər  yanm qrupa  Baltika  ölkələri  daxil  olmaqla, 
Mərkəzi  və  Şərqi  Avropa  ölkələrini  cəmləmək  olar.  Bu 
ölkələrə əsasən,  ıslahatlara radikal yanaşma, AŞ-na daxil 
olmaq  səyi,  əksəriyyətinin  nısbətən  yüksək  inkişaf  sə- 
viyyəsi xasdır.  Lakin,  bu yanm qrupun hderlərindən xeyli 
geriqalma,  islahatlann  daha  az  radikalhğı bəzi  İqtisadçı- 
ların belə bİr qənaətinə səbəb olur ki, Albaniyanı,  Bolqa- 
rıstam,  Rumıniyanı  və  keçmiş  Yuqoslaviyamn  bir  sıra 
respublikalanm  birinci  yanm qrupa  salmaq  məqsədə- 
uyğundur.
Ayrıca  yanm qrupa  islahatlan  bənzər  şəkildə  aparan 
və  islahatın ilk  Ülərində indi sürətlə  yüksələn aşağı sosial- 
iqtisadi inkişaf səviyyəli Çini və Vyetnamı ayırmaq olar.
İnzibati-komanda  iqtisadiyyatlı  qabaqcıl  çoxsayh  öl- 
kələr  qrupundan  90-cı  illərin  sonlarında  yalmz  iki  Ölkə 
Kuba və Şimali Koreya qalmışdı.

---

2
DÜNYA TƏS0RRÜFATININ ÖLK0 V 0  XARİCİ 
STATİSTİKASI
Beynəlxalq  statistika  nəşrlərinin  bütün  məcmusunu 
şərti olaraq bir neçə əsas qrupa bölmək olar.
8.1. Sosial-iqtisadi inkişafin ümumi mzsəhhrini 
əks etdirən, BM T sisteminin nəşrhri
Belə  nəşrlərə  hər  şeydən əvvəl  BMT-nin  illik  statistİk 
məcmuə  (Statistical Yearbook) və  Aylıq statistik bülleten 
(Monthly  Bulltin  of  Statistics)  kimi  nəşrləri,  eləcə  də 
Ümumdünya  bankınm  nəşrləri:  Dünya  sosial-iqtisadi  gö- 
stəriciləri  (World  Development  Indicators)  və  Ümum- 
dünya bankının Atlası (World Bank Atlas) aiddir.
İllik  statistik məcmuəyə  dünya ölkələrinin əhalisi,  so- 
sıal  sahəsi  və  təsərrüfat  fəaliyyəti  haqqında xeyli  miqdar- 
da  məlumatlar  daxildir;  ayrıca  bölməyə  beynəlxalq  iqti- 
sadı  münasibətlər  haqqında  məlumatlar  salxnmışdır. 
Beynəlxalq  ticarət,  ödəniş  balansları  və  beynəlxalq  ma- 
liyyələrin  vəziyyəti  haqqmda  məlumatlar  soraqçada  bö- 
yük yer tutur.
Ayhq statistik bülletenə də demoqrafik,  sosial və iqti- 
sadi  ınformasiya  daxildir.  O  cümlədən,  bülletendə  əhalİ-

---