Azərbaycan t a r ġ X ġ
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XV ƏSR AZƏ RBAYCAN DÖVLƏ TLƏ RĠ
68
istismar edird ilər. Ġlk günlərdən baĢlayaraq Azərbaycanda qarətçiliklə məĢğul olan Çobani feodalları ço x keçmədən ölkən i tamamilə viran qoydular, məhsuldar qüvvələri məhv etdilər, əkin sahələrin i yararsız vəziyyətə saldılar. Həmdullah Qəzv ini əvvəllər öz gözəlliyi ilə məĢhur olan yerlərin indi yararsız hala düĢdüyünü, qurda, tülküyə məskən, bayquĢa yuva olduğunu yazır. Çobani feodalların ın özbaĢınalığı, xüsusilə Həsən Çobaninin öldürülməsindən sonra hakimiyyəti ələ almağa cəhd göstərən ƏĢrəf Çobaninin qəddarlığ ı məzlu m xalq kütlələrin in feodallara qarĢı mübarizəsinə təkan verdi. Üsyanın əsas səbəbi Çobani feodallarının zü lmü və qarətçiliy i idi. On ların növbəti özbaĢınalığına dözməyən əhali silaha sarılaraq Ģəhərdəki Çobani əmirlərini və yaxın qohumlarını əsir etdi. Təbrizə daxil olan bütün yollarda xəndəkləri qazıb onları su ilə doldurdu. Ağaclar kökündən çıxarılaraq küçələrə atıld ı, səngərlər yaradıld ı. ġəhərdəki Çobani əmirlərin in bir ço xu ö ldürüldü. Məlik ƏĢrəf Çobani bu zaman Ģəhərdə yox id i. Təbrizə qayıtmaq istəyən Məlik ƏĢrəfi əhali Ģəhərə buraxmadı. Məlik ƏĢrəf əsir alın mıĢ əmirlərin, onların qohumların ın azadlığa buraxılmasmı tələb etdi, lakin bu tələb qəbul olunmadı. Tərəflər arasında qanlı vuruĢma baĢ verdi. Təbrizlilər qəhrəmanlıqla döyüĢsələr də, təlim görmüĢ nizami qoĢuna qarĢı axıradək müqavimət göstərə bilməd ilər və geri çəkildilər. Üsyançılardan ço xlu ö lən və yaralanan oldu. Sağ qalan lar isə Ģəhəri tərk edib qaçdılar. Azərbaycan tarixçisi Əbubəkr Əhərin in məlu matına görə, Azərbaycanda "zülm, bahalıq və vəba" kimi üç Ģey bolluq təĢkil ed irdi. 1347-ci ildə ƏĢrəfin zülmünə tab gətirməyən yerli əhali vətəni tərk edərək Gürcüstana, Ru ma, ġama, Bağdada və digər yerlərə getməli o ldu. Azərbaycan 1357-ci ilə qədər Çobani ƏĢrəfin zülmü altında qaldı. Öz qüvvələri ilə Çobani feodallarına qalib gəlməyin mü mkün olmad ığını görən Azərbaycan əhalisi və bir sıra yerli feodallar Qazi Məh iyəddin Bərdəyinin və ġirvanĢah Kavusun baĢçılığ ı ilə Qızıl Orda hökmdarı Can ı bəyi Azərbaycana dəvət etdilər. Azərbaycanı öz nüfuz dairəsinə salmağa çalıĢan Qızıl Orda xanı Təbrizə gəldi və Məlik ƏĢrəfi ələ keçird i. Canı bəyin ƏĢrəfi öldürmək istəməməsi xalq kütlələrin in etirazına səbəb oldu. Məlik ƏĢrəf edam edilmək üçün meydana gətirilərkən Ģəhər əhalisi onu cəlladların əlindən aldı, baĢına kül-torpaq ataraq atdan çəkib yerə saldı və nəhayət o, xəncərlə qətlə yetirildi.
III FƏSĠL XV ƏSR AZƏ RBAYCAN DÖVLƏ TLƏ RĠ
69
Bəhs etdiyimiz dövrdə Cənubi Qafqaz, Yaxın və Orta ġərqin siyasi vəziyyətində bir sıra mühü m amillər əsaslı rol oynadı. Bunlardan ən baĢlıcası Azərbaycanın və qonĢu ölkələrin Tey murun dağıdıcı basqınlarına məru z qalması idi. Bu zaman Azərbaycanın Ģimalında ġirvanĢahlar dövləti I Ġbrahimin (1382- 1417) hakimiyyəti altında müəyyən iqtisadi-siyasi tərəqqiyə nail olmağa baĢladı. I Ġbrahimin ağıllı və təmkin li siyasəti nəticəsində ġirvan Azərbaycanın digər hissələrindən fərqli olaraq öz istiqlaliyyətini itirməd i, xarici iĢğalçıların zü lmünə məruz qalmadı. Böyük siyasi nüfuz qazanmıĢ I Ġbrahim eyni zamanda Orlat sülaləsindən olan ġəki hakimi Seydi Əlin in oğlu Seydi Əh məd i Tey murla barıĢdırıb ġəki torpaqların ı iĢğalçıların basqınından xilas etdi. Gürcü çarı Geo rginin də Teymurla sülh müqaviləsi bağlamasında ĢirvanĢahın müsbət rolu özünü göstərdi. Təbiid ir ki, Tey murun vassallarına çevrilmiĢ ġirvan Ģahı və ġəki hakimi öz qoĢunları ilə Tey murun 1402-ci ildə Os manlı sultanı I Bayazidə qarĢı yürüĢündə iĢtirak etmiĢdilər. Məhz bu yolla onlar öz daxili müstəqilliklərin i qoruya bild ilər. Azərbaycanın zəngin təbii sərvətləri və münbit torpaqları əzəldən Qızıl Orda xanlarının da diqqətini cəlb etmiĢdi. Qızıl Orda xanları Elxan ilər dövlətinə qarĢı Azərbaycan uğrunda uzun-uzadı mübarizədə nəticə etibarilə müvəffəq iyyət əldə edə bilmədilər. Onların Dərbənddən cənuba tərəf basqınları ö lkəyə böyük zərər yetirdisə də, bu hücumlar Elxanilər tərəfindən dəf edild i. To xtamıĢın da ölkəni ələ keçirmək cəhdləri Tey mu run və ġirvanĢahların müqavimətinə rast gələrək boĢa çıxd ı. Azərbaycanın cənub (Kürdən cənuba) hissəsi Cəlairilər dövlətinin tərkibinə daxil idi. XIV əsrin son rübündə köçəri tayfaların nüfuzu artdı və siyasi hakimiyyət onların əlinə keçd i. Son Cəlairi sultanı Əh məd (1382-1410) hakimiyyət uğrunda çətin mübarizədə qardaĢlarına qalib gəld i. O, Müzəffəri sülaləsinin nü mayəndəsi olan ġahĢücanı (1364-1384) Sultaniyyədən qova bildi və Cəlairilər dövlətin in ərazisini qısa müddət ərzində bərpa etdi. Əh məd daxili çəkiĢmələrlə məĢğul olduğu zaman Mavərənnəhrdə Teymurun güclü dövləti yarandı. Köçəri əmirlərin və feodal əyanlarının mənafeyin i güdən Əmir Tey mur geniĢ miqyaslı iĢğallara baĢladı. O, q ısa bir zamanda daxili ziddiyyətlərdən zəifləmiĢ qonĢu dövlətləri məğlub edərək, 1385-ci ildə Cəlairilər dövlətinin hüdudlarına çatdı. Beləliklə, daxili düĢmənləri yenicə aradan qaldırmıĢ Sultan Əh məd onun dövlətinin müstəqilliy inə ciddi təhlükə törədən güclü və müdhiĢ bir düĢmənlə üz- üzə gəldi. Su ltan Əhməd Tey murun hücumuna dözməd i və Bağdada qaçdı.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|