Azərbaycan t a r ġ X ġ

70 

 

Azərbaycanın  cənub  hissəsi  Cəlairi  hökmdarının  əmiri  olan  Qaraqoyunlu  Qara 

Məhəmmədin qoĢunları tərəfindən zəbt edild i. 

Azərbaycan  uğrunda  Teymurla  To xtamıĢ  arasında  gedən  mübarizə 

Teymurilərin  xeyrinə  qurtardı.  Tey mur  1395-ci  ildə  Dərbənddən  Ģimala  keçərək 

Qızıl Orda  xanının torpaqlarına soxu ldu. Bu yürüĢdə ġirvanĢah I Ġbrahim də iĢtirak 

edirdi.  Tey murun  qoĢunları  HəĢtərxan  və  Saray  Ģəhərlərini  v iran  etdilər  (1395). 

Beləliklə,  Azərbaycan  Qızıl  Orda  xan larının  basqınlarından  xilas  oldu  və  qısa 

müddətə Teymurun əsarəti altına düĢdü. 

ġirvandan  fərqli  olaraq  Azərbaycanın  Kürdən  cənuba  doğru  hissəsi 

Teymurilərin  yürüĢləri  zamanı  böyük  qırğına,  dağıntı  və  qarətlərə  məruz  qaldı. 

Yerli  feodalların  bir  hissəsinin  əmlak  və  torpaqları  əllərindən  alındı,  kəndlilər 

üzərinə ağır vergilər qoyuldu. Məhsuldar qüvvələrə ağır təsir edən bütün bu amillər 

ölkənin iqtisadi tənəzzülünə səbəb oldu. 

Azərbaycanın  cənub  hissəsi  Teymurun  oğlu  MiranĢahın  hakimiyyəti  altına 

keçdi. Arasıkəsilməyən feodal  müharibələri  xalq ın vəziyyətin i daha da ağırlaĢdırdı. 

MiranĢah  yerli  əhaliyə  zülm  ed ir,  azacıq  Ģübhəyə  düĢən  kimi  günahsız  adamları 

edam  etdirir,  yerli  hakimlərə  divan  tutur,  ölkən i  amansızcasına  viran  qoyur, 

qiymətli  madd i  mədəniyyət  abidələrini  dağıdırdı.  M iranĢahın  Bağdada,  Sultan 

Əh mədin  üzərinə  uğursuz  səfəri  zamanı  Təbriz  əhalisi  ona  qarĢı  üsyana  qalxdı, 

lakin M iranĢah qayıtdı və qiyamçılara d ivan tutdu. 

ġəki hakimi Seydi Əli Orlata qarĢı qoĢun göndərmiĢ MiranĢah ġəki ərazisini 

viran  etdi.  ġəkililər  Tey murilərə  qarĢı  inadlı  müqavimət  göstərir,  böyük 

qəhrəmanlıq  nü mayiĢ  etdirirdilər.  Əlincə  qalasının  müdafiəsi  (1387-1401) 

xalq ımızın  azadlıq  uğrunda  mübarizəsin in  mühüm  səhifələrindəndir.  14  illik 

mühasirədən  sonra  qala  müdafiəçilərinin  kö məyinə  gəlmiĢ  müttəfiq  Ģəkili-gürcü 

dəstələri  qalib  gəld ilər.  Bu  sübut  etdi  ki,  Tey murun  Azərbaycanda  hakimiyyəti 

zəifləmiĢ, yerli feodallar ona tabe olmaqdan boyun qaçırmıĢlar.  

Teymurun  vəfatından  (1405)  sonra  Cənubi  A zərbaycanı  MiranĢahın  oğlu 

Ömər  idarə  edirdi.  Tey murun  vəfatı  onun  imperiyasında  sülalə  ixtilaflarına, 

övladları  arasında  hakimiyyət  uğrunda  arasıkəsilməyən  toqquĢmalara  zəmin  

yaratdı.  Azərbaycan  yeni  müharibələr  meydanına  çevrild i.  ƏlveriĢli  siyasi 

vəziyyətdən  faydalanan  yerli  hakimlər  xalq  kütlələrinin  yardımı  ilə  müstəqillik 

uğrunda mübarizəyə baĢladılar. ġirvanĢah I Ġbrahim,  Ərdəbil hakimi Bestam  Cagir, 

ġəki hakimi Seydi  Əh məd və  Gəncə hakimi  Əmir Qaraman Tey muri  Ömərə qarĢı 

qüvvələrini  birləĢdirdilər.  Bunu  bilən  Ömər  Kürü  keçməkdən  imtina  etdi  və  geri 

qayıtdı. 

---

71 

 

Bundan  sonra  Azərbaycan      müvəqqəti  olaraq  MiranĢahın  oğlu  Əbubəkrin  

əlinə  keçdi.  Lakin  xalqa  zü lm  edən  Əbubəkrə  qarĢı  geniĢ  qiyamlar  baĢlandı  və 

xarici iĢğala son qoyuldu. 

Teymurilərin  hakimiyyətinin  zəifləməsindən  faydalanan  Sultan  Əh məd 

1406-c ı  ildə  qayıd ıb  Təbrizi  ə lə  keçirdi  və  Cə lairi  dövlətini  bərpa  etdi.  La kin  öz 

əmirləri ilə əhaliyə zü lm edən Əh məd xalq ın nifrətin i qazandı. Buna görə təbrizlilər 

Əbubəkrə  müraciət  edib  onu  Ģəhərə  dəvət  etməyə  məcbur  oldular.  Əh məd  yenə 

Bağdada  qaçdı.  Əbubəkr  də  tezliklə  Qaraqoyunlu  Qara  Yusif  tərəfindən 

məğ lubiyyətə uğradıldı. 

Beləliklə, həmin dövrdə Azərbaycan (ġirvan və ġəki  istisna olmaq la) böyük 

itki  və  dağıntılara  düçar  oldu.  Ölkən in  cənub  hissəsində  kənd təsərrüfatı  və  Ģəhər 

həyatının inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yo x id i. 

Qaraqoyunlu  dövlətinin  yaranması  və  geniĢlənməsi.  Qaraqoyunlu  və 

Ağqoyunlu  adlanan  oğuz  mənĢəli  tayfa  birləĢ mələri  XIII  əsrdən  etibarən 

Anadoluda  yanmköçəri  həyat  sürürdülər.  Qaraqoyunluların   mərkə zi  vilayəti  Van 

gölünün  Ģimalındakı  ƏrciĢ,  Ağqoyunluların  cəmləĢdiyi  bölgə  isə  Diyarbəkir  idi. 

Hər  iki tayfa birləĢməsi "türkman" adlanan eyni etnik qrupa mənsub olub, ünsiyyət 

vasitələri  Azərbaycan  dilinin  cənub  ləhcəsi  idi.  Bu  tayfa  adlarının  totem  sayılan 

qoyunların  rəngi  ilə  əlaqədar  olduğu  ehtimal  edilir.  Həmin  tayfalara  məxsus  olan 

qoç heykəlləri Ģəklində mə za r daĢ larının zə manə mizədək çatdığı mə lu mdur.  

Qaraqoyunluları  və  Ağqoyunluları  təĢkil  edən  tayfa  və boyların  bu  əraziyə 

Orta  Asiyadan  gəlməsini  Səlcuqların  Yaxın  ġərqə  köç məsi  ilə  bağlayırlar.  Lakin 

onların  Azərbaycana  və  Qərbi  Ġrana  köçməsini  daha  erkən  dövrə  (VIII-IX  əsrlər) 

aid  etməyə  müəyyən  əsasımız  vardır.  Ehtimal  etmək  o lar  ki,  həmin  etnik  qruplar 

monqol  iĢğalı  dövründə  Azərbaycan  və  Ġrandan  qərbə  doğru  hərəkət  etməyə 

məcbur o lmuĢ, Kiçik Asiya, Ġraq və Suriyada məskunlaĢ mıĢdılar.  

Qaraqoyunluları  təĢkil  edən  əsas  tayfalar  bunlard ır:  Baharlı,  Səd li, 

Qaraman lı,  Alpout,  Duharlı,  Cagirli,  Hacili,  Ağacəri.  Bu  tayfalar  arasında  Baharlı 

və  Sədli  oy maqların ın  siyasi  rolu  müstəsna  olmuĢdur.  Sədli  oy mağının  qədim 

vətəni  Naxçıvan  və  Sürməli  id i.  Qaraqoyunlular  XIV  əsrin  sonlarında  ġərqi 

Anadoluda  bəylik  yarat mıĢ  və  onun  əsasını  qoyan Ģəxs  Bayram  Xoca  olmuĢdur. 

Baharlı  oymağ ının  rəisi  o lmuĢ  Bayram  Xoca  Cəlairi  Sultan   Üveysin  Təbriz 

sarayında  nüfuzlu  əmirlərdən  biri  idi.  Onun  oğlu  Qara  Məhəmməd   qızını  Sultan 

Əh mədə 

verərək 

sülalə 

əlaqələrini 

möhkəmlətmiĢdi. 

Qaraqoyunluların 

Azərbaycanda  hakimiyyətinin  möhkəmlən məsində  Cəlairi  əmirlərinin  böyük  ro lu 

olmuĢdur. 

---