ÜMUMİLƏŞDİRİCİ SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR
1. Xronologiya nə üçün lazımdır?
2. Hicri era və ya təqvim dedikdə nə başa düşürsünüz?
3. Miladi təqvim nədir?
4. Tarixən Azərbaycan torpaqları hansı əraziləri əhatə edirdi?
5. Mənimsəmə təsərrüfatı dedikdə nə başa düşürsünüz?
6. Paleolit dövrünün xüsusiyyətləri hansılardır?
7. Mezolit dövrünün Neolit dövrü ilə oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini söyləyin.
8. Mezolit dövründə dəfn necə həyata keçirilirdi?
9. Tovuz rayonunda Göytəpə yaşayış yerindən əldə olunan orağı təsvir edin.
10. Çiy kərpicin möhrədən fərqi nədir?
11. Məntiqi düşünün, niyə Neolit və Eneolit dövründə inşa olunan evlər dairəvi idi?
12. Dəni üyütmək üçün dən daşlarından necə istifadə edərdiniz? Təsvir edin.
13. Toxuculuq alətləri nədən hazırlanırdı?
14. Sizin fikrinizcə, Eneolit dövründə niyə cəsədin üstünə qırmızı oxra səpir və ya qırmızı boya
çəkirdilər?
15. Qobustan qayaüstü rəsmlərindən birinin əsasında mətn qurun.
16. Eneolit dövründə qadının mövqeyi necə idi? Bəs bu gün analar, qadınlar ailədə, ictimai
həyatda necə mövqe tuturlar?
17. Tunc dövrünün sirləri — yəni onun başlıca xüsusiyyətləri hansılardır?
18. İbtidai rəssamlığın izləri ilk dəfə olaraq hansı məkanlarda, hansı abidələrdə izlənib?
19. Erkən şəhərlər hansı məkanlarda açılıb, öyrənilib? Xəritədə göstərin.
20. Bağçılıq, üzümçülük ilk dəfə hansı dövr abidələrində öyrənilib?
21. Siklopik tikililəri təsvir edin. Onlar necə inşa olunurdu?
22. Son Tunc dövrü silahları hansılardır? Onları təsvir edin.
23. Tunc dövründə qəbir abidələrində sosial bərabərsizlik izlənirdi. Bu cümləni necə təsvir
edərdiniz?
24. Sizin fikrinizcə, Son Tunc — İlk Dəmir dövründə varlı ailələr və kasıblar necə yaranmışdı?
AZƏRBAYCANDA ERKƏN DÖVLƏT QURUMLARI VƏ
ƏN QƏDİM DÖVLƏTLƏR
§ 10. AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİNDƏ İRİ TAYFA
BİRLİKLƏRİ VƏ ERKƏN DÖVLƏT QURUMLARI
İri tayfa birlikləri. E.ə. III-II minilliklərdə qədim Azərbaycan tayfalarının təsərrüfatında əkinçilik
və maldarlıq mühüm yer tuturdu.
Əkinçilər yararlı olan torpaqları, su mənbələrinə yaxın yerləri axtarıb tapır və orada daimi məskən
salırdılar. Maldar tayfalar arasında yeni otlaq sahələri ələ keçirmək ugrunda mübarizə gedirdi.
Güclü tayfalar zəif tayfalar üzərinə basqınlar edir, onların torpaqlarını ələ keçirirdilər. Bəzən kiçik
tayfalar eyni kökdən olan böyük tayfalarla birləşirdi.
Azərbaycanda tayfalar və tayfa birlikləri
Beləliklə, güclü tayfa ittifaqları yaranırdı.
E.ə. III—II minilliklərdə Azərbaycanın şimal hissəsində, Araz çayından şimalda, Naxçıvan və
Mil-Qarabagda türkdilli naxç, gərgər (kəngər, qarqar) və s. tayfalar yaşamışlar.
Cənubda — Urmiya gölü ətrafında türkdilli lullubi, su (subar, subir), turukki tayfaları
yaşamışlar. Urmiya gölünün qərbində isə kuti tayfaları məskunlaşmışdılar.
İlk dövlət qurumları.
Lullubi dövlət qurumu. E.ə. III minilliyin 2-ci yarısında Azərbaycanın cənubunda Lullubi, su,
turukki tayfa birliyi Lullubi dövlət qurumunu yaratmışlar.
Lullubi tayfa birliyində hakimlər (padşahlar) mövcud idi. Yazılı mənbələrdə Lullubi hökm -darını
«padşahlar padşahı» adlandırırdılar. Çünki lullubilər ölkəsi xırda vilayətlərə bö - ü-nürdü və bu
vilayətləri hakimlər idarə edirdi.
E.ə. XXIII əsrdə xırda hakimlər bir mərkəzə tabe edilmiş və Lullubi döv- ət qurumu meydana
gəlmişdi. Hökmdar Anubaninin dövründə Lullubi dövlət qurumu çox gücləndi və ölkənin ərazisi
daha da genişləndi.
Lullubi dövlət qurumunun ərazisi şimaldan Urmiya gölü, cənubdan Diyala çayına qədər çatırdı.
Lullubi dövlət qurumu bu dövrdə İkiçayarası (Mesopotamiya) ilə iqtisadi əlaqələr yaratmışdı.
Lullubilər İkiçayarasının Nuzi şəhəri ilə mal mübadiləsi edir, mal-qaranı taxıla dəyişirdilər.
İkiçayarası mədəniyyətinin lullubilərə böyük təsiri olmuşdu. Onlar İkiçayarası əhalisindən mi-xi
yazı sistemini mənimsəmişdilər. Lullubi abidəsi «Daş sütun» göstərir ki, Lullubi əhalisi içərisində
abidə yonan ustalar, mixi yazıları bilən mirzələr olmuşdur.
Lullubilər Səma, Bərəkət, Məhəbbət, Ay, Günəş tanrılarına sitayiş edirdilər.
E.ə. III minilliyin sonlarında Lullubi dövlət qurumu xırda vilayətlərə parçalandı.
Kuti dövlət qurumu. Urmiya gölünün qərb hissəsində kuti tayfa birlikləri yaşayırdılar. Onlar e.ə.
III minilliyin 2-ci yarısında Kuti dövlət qurumu yaratmışdılar. Kutilər İkiçayarasında yaşayan türk
mənşəli şumerlərlə dostluq münasibəti saxlayır, akkadlarla rəqabət aparırdılar.
E.ə. XXII əsrin əvvəllərində kutilər Akkad dövlətini süquta uğratdılar və buranı 100 ilə yaxın öz
hakimiyyətləri altında saxladılar. Kuti ölkəsində hakimiyyətə gələn hökmdar, eyni zamanda
İkiçayarasını da idarə edirdi. Lakin yerlərdə ölkəni şumer və akkad canişinləri idarə edirdilər. Bu
zaman Kuti dövlət qurumunun ərazisi Urmiya gölündən İran körfəzinə qədər uzanırdı. Kutilərin
hakimiyyəti dövründə Mesopotamiyada şəhərlərarası toqquşmalara son qoyulmuşdu. Xarici
hücumların arası kəsilmiş, ticarət yollarında əmin-amanlıq yaranmışdı.
E.ə. XXII əsrin axırlarında Mesopotamiyada kutilərin hakimiyyətinə son qoyuldu. Onlar ölkədən
çıxarıldılar. E.ə. III minilliyin sonunda Kuti dövlət qurumu süquta uğrayıb, xırda vilayətlərə
parçalandı.
Lullubi və Kuti dövlət qurumları süquta uğradıqdan sonra bu qurumların tərkibinə daxil olan su və
turukki tayfaları müstəqillik qazandılar.
Qonşu Aşşur dövləti vəziyyətdən istifadə edərək turukkilərin torpaqlarını ələ keçirmək fikrinə
düşdü. Turukkilər müqavimət göstərib öz torpaqlarını vermədilər. Əksinə, Aşşurun nəzarəti
altında olan bir sıra vilayətləri tutdular və tədricən Babilistan ərazisinə yayıldılar.
Dostları ilə paylaş: |