108
Azərbaycan
tarixində
birmənalı
qarşılanmayan tarixi şəxsiyyətlərdən biri də
Nadir şah Əfşardır. XVIII əsrin I yarısında
Azərbaycanın rus və osmanlı işğalından azad
edilməsi kimi vacib tarixi hadisələr Nadir
şahın sayəsində mümkün olmuşdur. Lakin
eyni zamanda Azərbaycan ərazisində erməni
məliklərin yerləşdirilməsi, Borçalı, Qazaxın
Gürcüstana verilməsi, həmçinin mənasız
müharibələrdə insan itkiləri və maliyyə
xərclərinin durmadan artması, əhaliyə böyük
vergilərin qoyulması da onun adı ilə bağlıdır.
Azərbaycan kimi münbit tirpaqları olan səfalı
bir yerdə aclığın fəlakət həddinə çatması
Nadir şahın əməllərinin nəticəsi olmuşdur.
Nadir şah Əfşarın adı ilə ölkəmizin
tarixində Azərbaycanı yadellilərdən azad edən
görkəmli sərkərdə və qəddar hökmdar kimi
qalacaqdır.
Nadir şah Əfşar
(1688 -1747)
Nadir xan Əfşar 1688-ci ildə Xorasanın Dərəgöz şəhərində əfşarlar
tayfasında zadəgan ailəsində anadan olub. Hələ gənc yaşlarında tayfanın tərkibində
Xorasanda hərbi xidmətdə olan Nadir xan fitri hərbçi istedadı ilə həmyaşıdları
arasında seçilməyə başlayıb. Müxtəlif quldur dəstələri ilə mübarizədə, sərhəd
xəttinin Orta Asiya istiqamətindən yönələn zərbələrdən qorunmasında, qiyamçı
feodallara qarşı müharibələrdə Nadir xan yeni-yeni hərb üsulları tətbiq edər, kiçik
itkilərlə tapşırıqları müvəffəqiyyətlə yerinə yetirərmiş.
XVIII əsrin əvvəllərində Səfəvilər dövləti dərin tənəzzül dövrünü yaşayır,
bütün sahələrdə rüşvətxorluq və özbaşınalıq baş alıb gedirdi. Mərkəzi hakimiyyətin
zəifliyindən istifadə edən iri feodallar separatçılığa meyl edir, hətta bəzi vilayətlər
artıq şaha tabe olmurdu. Bu vəziyyətdən istifadə edən Rusiya imperiyası
Azərbaycana yürüş edir və 1722 - 1723-cü illərdə Azərbaycanın Xəzəryanı
torpaqlarını, o cümlədən Dərbənd, Bakı, Quba, Salyan şəhərlərini tutur. İmperator I
Pyotrun əmri ilə azərbaycanlılar doğma torpaqlarından qovulur, onların əvəzinə
Bakı və Dərbənddə ermənilər yerləşdirilməyə başlanır.
Səfəvilərin
zəifliyini
görən və Rusiyanın Cənubi Qafqazda
möhkəmlənməsindən ehtiyat edən Osmanlı imperiyası da Azərbaycana hücum
edir. Nəticədə bütün Şimali Azərbaycan və Cənubi Azərbaycanın böyük əraziləri