Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur

110 
 
Üçkilsə  döyüşündə  (İrəvan  yaxınlığında)  osmanlı  qoşunlarını  darmadağın  edir. 
Osmanlı sultanı bütün Cənubi Qafqazdan qoşunlarını çıxarmağa məcbur olur. 
Nadir  xanın  qələbələri  ona  böyük  şöhrət  gətirmiş  və  xalqın  rəğbətini 
qazandırmışdır. Lakin sonrakı hərəkətləri onun nüfuzunu salmağa başladı. Belə ki, 
o,  osmanlılarla  müharibədən  dərhal  sonra  Dağıstana  yürüş  etdi,  böyük  itkilər 
hesabına buranı viran qoydu və qənimətlə geri qayıtdı. 
1736-cı ilin martında Nadir xan şah III Abbasın vəfat etməsini bəyan etdi 
və  Suqovuşanda  (indiki  Sabirabad  ərazisində  Kür  ilə  Arazın  qovuşduğu  yer) 
Muğan qurultayında özünü şah elan etdi. III Abbasın müəmmalı ölümü, Səfəvilər 
dövlətinin ləğvi və "Nadir şahın dövləti" kimi tanınan dövlətin yaranması hamının, 
hətta  onun  silahdaşlarının  da  narazılığına  səbəb  oldu.  Narazı  şəxsləri 
cəzalandırmağa  başlayan  Nadir  şah  tayfa  və  sülalələrə  də  cəza  verirdi.  Belə  ki, 
Qarabağdan  kəbirli,  otuziki  və  cavanşir  Azərbaycan  tayfaları  Xorasana  sürgün 
edildi, onların əvəzinə ermənilər yerləşdirilməyə başladı. Qarabağda yerləşdirilmiş 
ermənilərin  başçılarına  Nadir  şah  məlik  titulu  verdi  və  Qarabağın  əsl  hakimi  - 
Gəncənin  Ziyadoğulları  nəslinə  tabe  olmamağa  çağırdı.  Həmin  nəsli  daha  da 
zəiflətmək  məqsədi  ilə  Nadir  şah  Azərbaycanın  Qazax  və  Borçalı  ərazilərini 
Gürcüstanın  Kartli  hakiminə  verdi;  çünki  Kartli  hakimi  onun  hakimiyyətini 
dəstəkləyirdi. Beləliklə, Nadir şah öz düşünülməmiş inzibati tədbirləri və köçürmə 
siyasəti  ilə  xalqı  özündən  uzaqlaşdırdı,  onun  qoşununda  xidmət  etmiş  əyanların 
ümidlərini doğrultmadı. 
Bundan  sonra  Nadir  şah  irimiqyaslı  yürüşlər  etməyə  başladı.  Onun 
yürüşləri  nəticəsində  dövlətin  tərkibinə  yeni-yeni  ərazilər  daxil  edilirdi.  Nəticədə 
bütün Cənubi Qafqaz, Anadoluya qədər olan bütün ərazilər, Dağıstan, Əfqanıstan, 
Bəlucistan,  Orta  Asiyanın  Xivə  və  Buxara  xanlıqları,  Şimali  Hindistan  onun 
dövlətinə daxil edilmişdi. 
İnzibati baxımdan o, keçmiş bəylərbəyilikləri ləğv edərək Azərbaycan adlı 
vahid  inzibati  bölgü  yaratdı.  Azərbaycan  vilayətinin  rəhbəri  Nadir  şahın  qardaşı 
İbrahim xan oldu. 
Uzunmüddətli  mənasız  müharibələr  iqtisadiyyatı  tənəzzülə  uğradır, 
əhalini  vardan-yoxdan  çıxarırdı.  Vergilər  artırılmışdı,  əvvəllər  vergilərdən  azad 
olan köçəri tayfalara belə vergi qoyulmuşdu. 1739-cu ildə Şimali Hindistana böyük 
yürüş  edən  Nadir  şah  Dehlini  tutur,  böyük  qənimət  ələ  keçirir.  Lakin  bu  zaman 
Azərbaycan  və  İranda  xalq  üsyanları  başlayır.  Aclıq  səviyyəsinə  gətirilən  xalq 
silaha sarılmış və bir zamanlar böyük hörmətlə qarşılanan Nadirə qarşı mübarizəyə 
başlamışdı.  Üsyanların  yatırılması  zamanı  tətbiq  edilən  qəddar  üsullar  əslində 
əhalini daha da qızışdırırdı. Azərbaycanda Nadir şahın əleyhinə on güclü üsyanlar 
Şəkidə,  Car  vilayətində,  Şirvanda  qalxmışdı,  onun  cəza  qoşunlarına  ciddi 
müqavimət göstərilmişdi. 

---

111 
 
Üsyanların  biri  zamanı  Nadir  şahın  qardaşı  Azərbaycanda  öldürüldü  və 
Nadir şah Azərbaycana sanki düşmən ölkəyə edilən yürüşlərə bənzər hərbi yürüşlər 
etməyə  başladı.  Pərakəndə  kəndli  üsyanları  getdikcə  mütəşəkkil  hal  alır,  onların 
başında  feodallar  dayanırdı.  1744-cü  ildə  Nadir  şahın  Şəki  üsyanını  yatıra 
bilməməsi bütün  dövlətdə böyük  əks-səda doğurmuş, digər ərazilərdə də üsyanlar 
genişlənmişdi. 
Nadir  şah  Əfşar  1747-ci  ildə  Xorasanın  Xabuşan  vilayətinin  Xoşab 
kəndində  öz  düşərgəsində  sui-qəsd  nəticəsində  öldürülmüşdür.  Onun  ölümündən 
sonra dövləti zəifləmiş, Azərbaycanda müstəqil xanlıqlar yaranmışdır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

112 
 
Hacı Çələbi xan 
   (? - 1755) 
 
 
 
Hacı  Çələbi  xanın  dəqiq  doğum 
tarixi  məlum  deyil.  O,  qədim  Azərbaycan 
şəhəri  Şəkidə  zadəgan  ailəsində  anadan 
olmuşdur.  Atası  Qurban  xan  əslən  orlat 
türk  tayfasından  imiş.  Tarixi  mənbələrə 
görə, bu tayfanın başçıları XIV əsrin sonu 
-  XV  əsrdən  başlayaraq  Şəki  feodal 
qurumunun  hakimləri olmuşlar. XIV  əsrin 
sonlarında  Şəki  hakimi  Seyid  Əli  xan 
Əmir Teymura qarşı vuruşmuş, işğalçılara 
14  il  müqavimət  göstərmiş  Naxçıvanın 
Əlincə  qalasının  qəhrəman  döyüşçülərinə 
gizli 
yollarla 
əsgər, 
ərzaq, 
silah 
göndərmişdir.  Elə  özü  də  Əlincə 
yaxınlığında  döyüşdə  həlak  olmuşdur.  Onun  oğlu  Seyid  Əhməd  xan  o  dövrkü 
Şirvan  hökmdarı  şirvanşah  I  İbrahimin  müttəfiqi  olmuş,  onunla  bərabər 
Teymurilərə,  sonra  isə  Qaraqoyunlulara  qarşı  mübarizə  aparmışdır.  Sülalənin 
növbəti nümayəndəsi Dərviş Məhəmməd xan mərkəzləşmiş dövlət yaradan Səfəvi 
hökmdarı  I  Təhmasibə  qarşı  müharibə  aparan  Şirvanşahlara  köməklik  etmiş, 
sonralar  isə  özü  də  qızılbaşlarla  vuruşmuş  və  döyüşdə  həlak  olmuşdur.  XVI  əsrin 
ortalarında Şəki feodal qurumu ləğv edilsə də, sülalənin nümayəndələri yerli hakim 
kimi nüfuzlarını saxlamışdılar. 
Hacı  Çələbi  xanın  uşaqlıq  və  gənclik  illəri  haqqında  məlumat  çox  azdır. 
Məlumdur  ki,  silah  işlətmək,  qoşunlara  başçılıq  etməkdən  başqa,  ona  tarix, 
ədəbiyyat,  digər  elmlər  barədə  müfəssəl  məlumat  verilmişdi.  Şəxsi  mütaliəsi 
sayəsində  biliklərini  artıran  Hacı  Çələbi  xan  xalq  arasında  böyük  hörmət 
qazanmışdı.  XVIII  əsrin 30  -  40-cı  illəri bütün  Azərbaycan, o cümlədən də  onun 
ayrılmaz  hissəsi  olan  Şəki  üçün  ağır  keçmişdir.  Belə  ki,  20-ci  illərdə  xalq 
tərəfindən dəstəklənən və Azərbaycanı həm osmanlılardan, həm də ruslardan azad 
edən Nadir xan Əfşar Səfəvi dövlətini ləğv etdikdən sonra özünü şah elan etmiş və 
mənasız  işğalçı  müharibələr  aparmağa  başlamışdır.  Ölkənin  bütün  var-dövləti  bu 
müharibələrə sərf edilir, zəbt olunmuş ölkələrdən ələ keçirilən qənimətlər isə saray 
əyanlarına  xərclənirdi.  Xalq  etiraz  etməyə  başlasa  da,  onların  çıxışları 
amansızcasına yatırılırdı. Azərbaycanı idarə edən və qəddarlığı ilə seçilən Nadirin 
Azərbaycan tarixinə təlatümlü, qanlı-
qadalı dövr    kimi  yazılmış  XVIII  əsr   bir  çox 
qəhrəmanlar,  görkəmli  dövlət  xadimləri  və 
sərkərdələr  yetişdirmişdir.  Onlardan    biri  də 
Şəki  xanı  Hacı  Çələbi  xan  olmuşdur.    İlk 
Azərbaycan  xanlığının banisi Hacı Çələbi xan 
tarazlaşmış daxili və xarici siyasət yürütməklə 
Azərbaycan  torpaqlarını  xarici  düşməndən 
qorumuşdur. O, feodal pərakəndəliyinin xalqın 
birliyi  və  taleyi  üçün  təhlükəli  olmasını  yaxşı 
anlayır və ölkəni birləşdirməyə çalışırdı. Onun 
bu  səyləri  nəticə  verməsə  də  hər  halda,  o, 
Azərbaycanda    vahid  dövlətin  qurulmasını 
həyatının son anlarınadək arzulamışdır.  
Azərbaycan tarixində Hacı Çələbi xanın adı 
görkəmli dövlət xadimi və bacarıqlı sərkərdə 
kimi çox layiqli yer  tutmuşdur. 

---