70
dörd min [əsgər] köçürdü və onlara artırılmıĢ maaĢ vərməyi öhdəsinə götürdü.
Buna görə də Babın əhalisi bu günə kimi heç b ir hakimi, əgər onun onlara
paylamağa pulu yo xdursa, Ģəhərə girməyə qoy murdular.
Və Məslə mə [Ģəhərdə] ərzaq anbarı, a rpa anbarı və silah anbarı tikdirdi; o,
[Ģəhər] çəninin təmir etdirməyi əmr etdi, Ģəhərdəki dağılmıĢ yerləri düzəltd i və
onu bəzədi. Mərvan ibn Məhə mməd də Məslə mə ilə birlikdə id i; onunla yanaĢı
xə zərlərlə rəĢadətlə vuruĢmuĢ, [onların sırlarında] dəhĢətli dağıntılar törət miĢdi.
Məsləmədən sonra HiĢam
1
Sə`id ə l-Curaç ini [Ərməyiyyənin ] hakimi təyin etdi;
o, [cə mi] iki il bu ö lkədə oldu. Ondan sonar Ərvban ibn Məhə mməd
2
(hakim)
təyin olundu; o, Kisal [vilayəitndə] yerləĢdi və orada Bırdədən qırx fərsə x və
Tiflisdən 20 (fərsə x məsafədə) Ģəhər saldı
3
. Sonra o, A llan qapları tərəfdən
xə zərlərin torpaqlarına da xil oldu. Əsəd ibn Zəfər əs-Sula miyə, Əbi Ye zidə və
onunla bağlı dağ hakimlərinə əmr etdi ki, Bab əl-əvbaba tərəfindən girsinlər.
Mərvan [o vaxt] xə zərlərin torpağında olan slavyanların üzə rinə atıld ı və iyirmi
min ailəni əsir a ldı, onları (Ka xetə ) köçürdü. Sonra [bu slavyanlar] ö z
[müsəlman] baĢçıla rın ı öldürüb qaçdıla r, ancaq [Mə rvan] onları haqladı və qırd ı.
Deyirlər ki, xə zərlərin böyük [xaqanı]
4
onun ölkəsinə Mərvanla (birlikdə)
(birlikdə) girən ada mla rın sayı, onla rın silahla rı və hərb i qüvvələri haqqında
xəbər a landa onun ürəyi qopdu və dəhĢətə gəldi. Buna gör də [Mərvan] onun
yaxınlığında olanda, ona eçli göndərib, ya islamı, ya da müharibəni seçməyi
təklif edəndə o, cavab verdi: ― mən isla mı qəbul edirə m, məni ona (isla ma )
yönəldə bilən adam göndər‖. [Mərvan] elə də etdi və xaqan islamı qəbul etd i və
Mərvbanla dostlaĢdı o, is ə onu öz v ilayətində hakimlikdə sa xladı. Sonra
Mərvan xaqan və çoxlu xə zrlə b irlikdə geriyə yollanda və onları (xə zə rlə ri)
Sumrla ġəbiran arasındakı düzənliklərdə, lakaların [lakların] vilayətində
yerləĢdirdi.
…Sonra Mərvan ġirvan hakimini dəniz sahilində yerləĢən və ―XirĢə‖
adlanan qalasına hərəkət etdi. [Qalan ın sahibi] öz üzərnidə [Mərvanın]
1
Əməvilər sülaləsindən olan xəlifə HiĢam ibn Əbd əl-malik 724-743- cü illərdə
hakimiyyətdə olub.
2
Mərvan ibn Məhəmməd əl-Həkəm-xəlifə HiĢmanı Azərbaycan, Arran və Ermənistana
təyin etdiyi hakim. Xəzərlərə qarĢı yürüĢdə (732-733) ilə məĢhurdur. Əməvilər sülaləsindən sonuncu
xəlifə (745-750) olmuĢdur.
3
Kisal (Kasal) – Mərvan ibn Məhəmmədin saldırdığı Ģəhər. Əl-Bələzurinin məlumatına üz
tutan F.B. Minorski Kasalı Qazaxla bağlayır. Ancaq əl-Kufi də Qazağın adı (Kasal) deyil, ―Kasax‖
yazılmıĢdır. (bax: qaynaq №15).
4
Xəzərlərdən böyük xaqan-Xaqan əl-Kəbir iə yanaĢı onun ―caniĢini‖ və ya ― müavini‖
sayılan hökmdar idi. Bu sonuncu Cebğu (yabqu), Ģad və b. titul daĢımaqla, ―xaqan‖ adlanırdı. Belə
bir system ədəbiyyatda qədim türk iki hakimiyyətliyi adlanır. (bax: Büyadov Z. m., Əliyarov S.S.
―Kaqan‖ titulu haqqında). –Azerb. SSR EA Xəbərləri tarix, fəsləfə və hüquq., 1984, №14, s. 121-
129).
71
hakimiyyətinni tanımağa tə ləsdi və düzənliyə endi. Mə rva [ġirvan] əhalisi
üzərində ildə 10 min ölçü 35 taxıl (vergi) qoydu və ġirvan hakiminə müsəlman
ordusu xə zərlərin torpağına yürüĢ etdikdə onun önündə ondan geyi qayıdanda I
sə arxasında yer tutmağ ı tapĢırdı. Hə m də FilanĢaha yalnız müs əlmanlarla
yürüĢdə iĢtirak etməyi buyurdu. TəbərsəranĢahı öhdəsinə qoydu ki, müsəlman
ordusu basqın etdikdə arxada, yürüĢdən qayıtdıqda isə qabaqda olsun.
…Mənsur
1
, a llah onu əhf etsin, xə lifə olanda, Ye zid ibn Useyd əs-
Sulamini Ərməniyyənin hakimi təyin etdi. O, Ban- Allahı fəth etdi və orada
Divanda qeyd edilmiĢ
2
[əsgərlərdən] ibarət qornizon yerləĢdirdi; o, sanarilə ri
məğ lub etdi; hkmdarın qızı ona oğul doğdu, ancaq o, öldü; doğuĢdan sonar
uĢağın anası da öldü.
Yezid ö z adamların ı ġirvanda neft və duz çıxaranların üzərinə göndərdi
və onlardan vərgi a lındı; sonrakı [illə rin vərgilərini] topla mağı o, [xüsusi vərgi
yığanlara] tapĢırdı. Yezid, Kiçik Arcil Ģəhərləni tikd ird i və fələstindən olan
adamları oraya köçürdü. (s. 193-212).
Azər bayc anın fəthi
Ərdəbilli Hüseyn ibn Əmru ərdəbilli Vaqidin dilindən [və] onun sağ
gördüyü bəzi qocların dilindən bizə söyləd ki, Muğirə ibn ġu`bə xəlifə ö mər ibn
Xəttabın
3
adından Ku fəyə hakim kimi gə ləndə hüzeyfə ibn ə l-Yə mənə
4
, onun
Azərbaycan hakim olması haqqında ə mri ö zü ilə gətirdi. O, bu ə mri Nihazəndə
5
və ya ona ya xı baĢqa bir yerə [Hüzeyfəyə]göndərdi. Hü zeyfə xəlifənin ə mrini
alıb yola düĢdü və Azərbaycanın [baĢ] Ģəhəri Ərdəbilə gəldi; orada vergilər
toplamaq hüququ mərzabanın əlində idi. Mərzban ona [Hü zeyfəyə] qarĢı
Bacərvan, Meynəd, Neriz, Sərat, ġiz, Meyənic və baĢqalarını əhalisindən
döyüĢçülər tolaya bild i və onlar müsəlmanlarla bir neçə gün ərzində Ģiddətlə
vuruĢdular.
1
Abbasilər sülaləsindən olan ikinci xəlifə əl-Mənsur 754-775-ci illərdə hakimiyyətdə olub.
2
― Divanın adamları‖- dövlət xəzinəsindən, orada saxlanılan siyahı üzərində rəqüd alan
Ģəxslər (Əl-Bələzuri, s. 448).
3
Ömər ibn Xəttab- ikinci ―haqq‖ (rəĢidun) xəlifə (634-644).
4
Hüzeyfə ibn əl-Yəmən-ərəb sərkərdəsi, Azərbaycanın ilk ərəb hakimlərindən biri.
5
Nihavənd- iranda qədim Ģəhər. 642-ci ildə ərəblər Sasni qoĢunlarını burada darmadağın
etdilər.
Dostları ilə paylaş: |