Azərbaycan təHSİl naziRLİYİ azərbaycan diLLƏr universiteti “rusiya federasiyasinin nəQLİyyat sistemi” mövzusunda ElMİ TƏDQİqat iŞİ

Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizini inkişaf etdirmək Rusiyanın strateji əhəmiyyət verdiyi layihələrdəndir. TRACECA layihəsinə alternativ hesab edilən “bu layihənin əsas məqsədi Finlandiya sərhədindən və Sankt-Peterburqdan başlayaraq, Volqa-Baltik kanalından və Volqa çayından keçərək Xəzər dənizinə və ya Xəzərətrafı ərazilərə, oradan isə, İrana və Hindistana qədər olan ərazini vahid nəqliyyat sistemində birləşdirməkdən ibarətdir”. Bu marşrutun həyata keçirilməsi istiqamətində müəyyən işlər görülsə də, onun nə vaxt tam fəaliyyət göstərəcəyi məlum deyildir [4, s. 118].
2012-ci ilin dekabr ayından etibarən Rusiya Federasiyasında nəqliyyat sistemi Rusiya Federasiyasının Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən idarə olunur. Rusiya Federasiyasının Nəqliyyat Nazirliyi mülki aviasiya sahəsində dövlət siyasətini və hüquqi tənzimləməni inkişaf etdirmək, hava məkanından istifadə və aeronaviqasiya xidmətlərindən istifadə etmək funksiyalarını yerinə yetirən nəqliyyat sahəsində federal icra hakimiyyəti orqanıdır.
Rusiya Federasiyasının hava məkanının istifadəçiləri, aerokosmik axtarış və xilasetmə, dəniz (dəniz limanları daxil olmaqla), daxili su yolu, dəmir yolu, avtomobil (Rusiya Federasiyasının dövlət sərhədindən keçid məntəqələrində nəqliyyat nəzarəti daxil olmaqla), şəhər elektrik (metro daxil olmaqla), avtomobil yollarında hərəkətə nəzarət üzrə təşkilati-hüquqi tədbirlər baxımından nəqliyyat, yol tikintisi, gəmiçilik üçün nəzərdə tutulmuş hidrotexniki qurğuların istismarı və təhlükəsizliyini təmin etmək, ümumi nəqliyyat təhlükəsizliyini təmin etmək, habelə hava gəmilərinə hüquqların və onlarla əməliyyatların dövlət qeydiyyatı və hərəkətin təşkili Nəqliyyat Nazirliyinə daxildir.
Rusiya Federasiyasının yol hərəkəti qaydaları Nazirlər Sovetinin - Rusiya Federasiyası Hökumətinin 23 oktyabr 1993-cü il tarixli N 1090 Qərarı ilə təsdiq edilmişdir.
- Beynəlxalq Nəqliyyat Konvensiyaları;
- Rusiya Federasiyasının Mülki Məcəlləsi;
- Rusiya Federasiyasının dəmir yolu nəqliyyatının nizamnaməsi. Rusiya Federasiyasının 10 yanvar 2003-cü il tarixli 18-FZ nömrəli Federal Qanunu;
- Rusiya Federasiyasının Hava Məcəlləsi. Rusiya Federasiyasının 19 mart 1997-ci il tarixli 60-FZ nömrəli Federal Qanunu;
- Rusiya Federasiyasının Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsi. Rusiya Federasiyasının 30 aprel 1999-cu il tarixli 81-FZ nömrəli Federal Qanunu;
- Rusiya Federasiyasının Daxili Su Nəqliyyatı Məcəlləsi. Rusiya Federasiyasının 7 mart 2001-ci il tarixli 24-FZ nömrəli Federal Qanunu;
- Avtomobil nəqliyyatı və şəhər yerüstü elektrik nəqliyyatının nizamnaməsi. 8 noyabr 2007-ci il tarixli 259-FZ nömrəli Federal Qanun;
- Rusiya Federasiyasının 30 iyun 2003-cü il tarixli 87-FZ nömrəli “Nəqliyyat və ekspedisiya fəaliyyəti haqqında” Federal Qanunu;
- “Rusiya Federasiyasında dəmir yolu nəqliyyatı haqqında” 10 yanvar 2003-cü il tarixli 17-FZ nömrəli Rusiya Federasiyasının Federal Qanunu;
- Rusiya Federasiyasının 9 fevral 2007-ci il tarixli 16-FZ nömrəli “Nəqliyyat təhlükəsizliyi haqqında” Federal Qanunu;
- Rusiya Federasiyasının 30 iyun 2015-ci il tarixli 220-FZ Federal Qanunu “Rusiya Federasiyasında avtomobil nəqliyyatı və şəhər yerüstü elektrik nəqliyyatı ilə sərnişinlərin və baqajın müntəzəm daşınmasının təşkili və Rusiya Federasiyasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər edilməsi haqqında”
Nəqliyyat fəaliyyəti üçün normativ hüquqi bazanın mühüm elementləri müxtəlif daşıma qaydaları və tarifləridir.

NƏTİCƏ

Yaxın onilliklərdə həm dünya ölkələri, həm də Rusiya yük daşınmalarında dəyişiklikləri sürətlənəcəkdir. Paris Sazişlərinin həyata keçirilməsi 2020-ci illərin ortalarından başlayaraq və bəzi mümkün ssenarilərə əsasən, hətta daha erkən dövrdən başlayaraq kömür istehlakının azalmasına gətirib çıxaracaqdır. 2035-ci ilədək kömür daşımalarının həcmi bugünkü səviyyələrlə müqayisədə ilk növbədə Avropa ölkələri istiqamətində 15%-dən çox azala bilər.

Çində əsaslı tikintinin yavaşlamasını, polad emalı gücünün tələbatdan əhəmiyyətli dərəcədə artıq olmasını, eləcə də poladın alüminium və plastiklə əvəzlənməsi istiqamətində qlobal tendensiyanı nəzərə alaraq, Rusiya poladına və dəmir filizinə orta illik tələbat da azalacaqdır. Orta və uzunmüddətli perspektivdə isə xammalın payı və yükün fiziki çəkisi azalacaq, yükün maya dəyəri artacaqdır. Bu da çatdırılma müddətlərinə və onların yerinə yetirilməsinin düzgünlüyünə daha sərt tələblər qoyacaqdır.
Nadir məhsulların, o cümlədən əl istehsalı olan məhsulların yüksək sürətlə daşınmasına tələbat artacaqdır; qida məhsulları, o cümlədən tez xarab olanlar; lüks mallar; yüksək texnologiyalı məhsullar.
Artıq bir çox böyük logistika şirkətləri dronlarla malların kiçik daşımalarını çatdırmaq üzərində işləyirlər. Bu tendensiyanın güclənməsi şəhərlərdə yüngül yük maşınlarının axınının azalmasına gətirib çıxaracaq. Lakin hava məkanında hərəkəti tənzimləmək üçün yeni qaydaların tətbiqini tələb edəcəkdir.
Real sektorda texnoloji dəyişikliklərin gözlənilməzliyini nəzərə alaraq, gələcəyin nəqliyyat sistemi mümkün qədər universal və geniş olmalı, müxtəlif çeşidli malların - tez xarab olan qidadan tutmuş 3D çap üçün xammala qədər daşınması imkanını təmin etməlidir. Yüklərin və sərnişinlərin hərəkət sürəti artır, bir çox nəqliyyat və logistika əməliyyatları avtomatlaşdırılır, nəqliyyat vasitələrinin enerji səmərəliliyi artır, buludlu nəqliyyat və logistika xidmətləri formalaşır. Bütün bunlar məhsulun xərclərində nəqliyyat xərclərinin nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmasına, kapital dövriyyəsinin sürətinin artmasına və qlobal bazarlara yeni sənaye sahələrinin açılmasına səbəb olur. Xüsusilə, nəqliyyatın inkişafı əvvəllər yalnız ölkələrin daxili bazarlarına yönəlmiş bir çox xidmətlərin ixracına və idxalına imkan verir.
Bu sahələrə tibb və təhsil xidmətləri, mədəniyyət və idman xidmətləri daxildir. Həm dünyada, həm də Rusiyada əsas makroiqtisadi tendensiyalardan biri iqtisadiyyatın strukturunda xidmət sektorunun payının artmasıdır. Dünya və Rusiya iqtisadiyyatında xidmətlərin payı nə qədər yüksək olarsa, sərnişin daşınması, onun rahatlığı və sürəti əmək məhsuldarlığına bir o qədər çox təsir edir.
Müasir iqtisadiyyatda sənaye iqtisadiyyatında yük daşımalarının yerinə yetirdiyi funksiyanı sərnişin nəqliyyatı yerinə yetirir. Rusiyanın strategiyası ölkənin texnoloji geriliyini aradan qaldırmaq və iqtisadiyyatın yüksək əlavə dəyərə malik sektorlarını inkişaf etdirmək məqsədini qarşıya qoyur. Bu da o deməkdir ki, sərnişin daşımalarının rolu, habelə dövlətin maliyyələşdirmə həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artmalıdır.
Strategiyada xərclərin artırılmasının nəzərdə tutulduğu sosial sahələrdən fərqli olaraq, ÜDM-in 3%-i pik həddini keçdikdən sonra infrastruktura xərclər azalacaqdır. Bir neçə onilliklər əvvəl “infrastruktur bumu”nu yaşayan ölkələrin büdcədə nəqliyyat xərclərinin payı Rusiya ilə müqayisədə xeyli aşağıdır. Əlavə xərclərin böyük hissəsi xüsusi olaraq yeni infrastrukturun yaradılmasına və mövcud infrastrukturun köklü transformasiyasına yönəldilməlidir. Belə bir siyasət Rusiyanın qlobal kontekstdə ən nəzərə çarpan zəif tərəflərindən birini aradan qaldıracaq və yaradılmış infrastruktur uzun onilliklər ərzində istənilən iqtisadi sanksiyalardan “üzü ağ” çıxacaqdır.